Η ΕΕ αναζητά λύση-γέφυρα για τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας εν μέσω κλιμακούμενων εντάσεων με το Βέλγιο

Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αρχίζουν να συμβιβάζονται με την ιδέα ότι μια έκτακτη χρηματοδοτική λύση για να διατηρηθεί ζωντανή η ουκρανική οικονομία θα πρέπει να ενεργοποιηθεί, μετά την απόφαση του Βελγίου να ανεβάσει σημαντικά τον πήχη των απαιτήσεων για να εγκρίνει ένα δάνειο επανορθώσεων που θα ενίσχυε τα οικονομικά του Κιέβου.

Η λύση αυτή θα μπορούσε να δει την ΕΕ να αντλεί χρήματα από τις αγορές προκειμένου να παράσχει μη επιστρεπτέα επιχορήγηση στην Ουκρανία, με στόχο την κάλυψη των άμεσων οικονομικών και στρατιωτικών αναγκών του 2026.

Με αυτόν τον τρόπο, οι ηγέτες θα κερδίσουν περισσότερο χρόνο για να σπάσουν το αδιέξοδο γύρω από το προτεινόμενο δάνειο – μια τολμηρή προσπάθεια να διοχετευθούν τα παγωμένα περιουσιακά στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιακών στοιχείων, περίπου 185 δισεκατομμύρια ευρώ, βρίσκεται στο Euroclear, το κεντρικό αποθετήριο τίτλων στις Βρυξέλλες, γεγονός που καθιστά το Βέλγιο τον καθοριστικό παίκτη στη συζήτηση.

Αρχικά, οι ηγέτες της ΕΕ αναμενόταν να κατευνάσουν τις βελγικές επιφυλάξεις και να εγκρίνουν αυτό το πρωτοφανές σχέδιο κατά τη διάρκεια της επόμενης συνόδου της 18ης Δεκεμβρίου.

Όμως, σε μια νέα ανατροπή στο πολύμηνο σίριαλ, ο Βέλγος πρωθυπουργός Μπαρτ ντε Βέβερ έστειλε μια οξύτατη επιστολή προς την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, χαρακτηρίζοντας το δάνειο επανορθώσεων «θεμελιωδώς λανθασμένο» και γεμάτο νομικούς και οικονομικούς κινδύνους.

«Γιατί να μπούμε σε αχαρτογράφητα νομικά και οικονομικά νερά με όλες τις πιθανές συνέπειες, αν αυτό μπορεί να αποφευχθεί;» γράφει ο ντε Βέβερ στην επιστολή. «Δεν θα δεσμεύσω ποτέ το Βέλγιο να επωμιστεί μόνο του τους κινδύνους και τις εκθέσεις που θα προέκυπταν από την επιλογή ενός δανείου επανορθώσεων».

Ανεβάζοντας τον πήχη, ο ντε Βέβερ απαιτεί «νομικά δεσμευτικές, άνευ όρων, αμετάκλητες, άμεσες και εις ολόκληρον εγγυήσεις» για την κάλυψη των 185 δισ. ευρώ αλλά και κάθε πιθανής συνέπειας, όπως έξοδα διαιτησίας, τόκοι, απώλεια επενδυτικών ευκαιριών και ακόμη και η «ποσοτικοποίηση της οικονομικής επίπτωσης στην πιστοληπτική ικανότητα της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας».

Ζητά επίσης πλήρη κάλυψη για τα περιουσιακά στοιχεία του Euroclear σε «φιλορωσικές δικαιοδοσίες», τα οποία, όπως υποστηρίζει, θα μπορούσαν να βρεθούν στο στόχαστρο αντιποίνων από το Κρεμλίνο.

«Κάποιοι ίσως θεωρούν ότι αυτός ο κίνδυνος είναι θεωρητικός. Επισημαίνω ότι ο κίνδυνος είναι αντιθέτως πραγματικός και πιθανός», τονίζει ο ντε Βέβερ.

Με τις απαιτήσεις αυτές, οι οποίες αποτελούν κρίσιμο στοιχείο για την έγκριση του δανείου επανορθώσεων, ο Βέλγος πρωθυπουργός καθιστά την έγκρισή του εκθετικά δυσκολότερη.

Είναι απίθανο οι υπόλοιποι ηγέτες να εμφανιστούν στη σύνοδο του Δεκεμβρίου με εγγυήσεις πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ βασισμένες σε υποθετικούς υπολογισμούς. Για ορισμένα κράτη, μια τέτοια περίπλοκη δομή θα απαιτούσε και την έγκριση των εθνικών κοινοβουλίων.

Τα εμπόδια βαραίνουν έντονα στις σκέψεις αξιωματούχων της ΕΕ, οι οποίοι πιέζουν να επιλυθεί το αδιέξοδο πριν η Ουκρανία ξεμείνει από ξένη βοήθεια. Η χώρα αναμένει νέα ένεση στήριξης το αργότερο στο δεύτερο τρίμηνο του 2026.

Την πίεση αυξάνει και το πρόγραμμα των 8,1 δισ. δολαρίων που προβλέπει να χορηγήσει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το οποίο απαιτεί σαφείς δεσμεύσεις των Ευρωπαίων για να διασφαλιστεί η μακροοικονομική σταθερότητα του Κιέβου.

Η αυξανόμενη επείγουσα ανάγκη έχει ενισχύσει τις πιθανότητες για μια λύση-γέφυρα, που θα καλύψει το χρηματοδοτικό κενό. Η ενδιάμεση αυτή χρηματοδότηση θα μπορούσε να στηριχθεί είτε σε εθνικές εγγυήσεις, είτε στον προϋπολογισμό της ΕΕ, ο οποίος όμως σήμερα απαγορεύει τον δανεισμό για χώρα εκτός ΕΕ.

Η τροποποίηση των κανόνων του προϋπολογισμού απαιτεί ομοφωνία, κάτι δύσκολο λόγω της αμετακίνητης αντίθεσης της Ουγγαρίας σε κάθε είδους βοήθεια προς την Ουκρανία. Το ίδιο εμπόδιο θα παρέμενε αν οι ηγέτες επέλεγαν την κοινή έκδοση χρέους ως μακροπρόθεσμο μηχανισμό.

Ο παράγοντας Τραμπ

Στην επιστολή του, ο ντε Βέβερ ξεπερνά τα όρια της οικονομίας και του δικαίου και μπαίνει ανοιχτά στο πολιτικό πεδίο.

Ο Βέλγος πρωθυπουργός προειδοποιεί ότι η προώθηση του δανείου επανορθώσεων «σε αυτή τη συγκεκριμένη συγκυρία» θα μπορούσε να υπονομεύσει τις προσπάθειες του Λευκού Οίκου να εξασφαλίσει μια ειρηνευτική συμφωνία για τη λήξη του πολέμου της Ρωσίας.

«Η βεβιασμένη προώθηση του προτεινόμενου σχήματος δανείου επανορθώσεων θα είχε, ως παράπλευρη απώλεια, το ότι εμείς ως ΕΕ θα αποτρέπαμε ουσιαστικά την επίτευξη μιας μελλοντικής ειρηνευτικής συμφωνίας», αναφέρει ο ντε Βέβερ.

«Δεν μπορούμε να δεσμεύσουμε τα ρωσικά κρατικά περιουσιακά στοιχεία για πολλαπλούς σκοπούς ταυτόχρονα. Είτε είναι παγωμένα για τη χρηματοδότηση της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας, είτε δαπανώνται τώρα για πολεμικές προσπάθειες ή για τον βασικό προϋπολογισμό της Ουκρανίας».

Ο ντε Βέβερ υποστηρίζει ότι είναι «πολύ πιθανό» η Ρωσία να μην χαρακτηριστεί ως η “ηττημένη πλευρά” και συνεπώς να δικαιούται να ανακτήσει την κυριότητα των παγωμένων περιουσιακών της στοιχείων. Αν συμβεί αυτό, προειδοποιεί, το δάνειο επανορθώσεων θα καταρρεύσει και οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι θα κληθούν να πληρώσουν τον λογαριασμό.

Το σημείο αυτό έρχεται σε έντονη αντίθεση με τη θέση άλλων ηγετών, οι οποίοι βλέπουν τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία ως το ισχυρότερο διαπραγματευτικό χαρτί της ΕΕ.

«Πρέπει γρήγορα να καταλήξουμε σε μια κατάλληλη συμφωνία στη σύνοδο κορυφής του Δεκεμβρίου το αργότερο, ώστε να ενισχύσουμε τη διαπραγματευτική μας θέση και να στείλουμε ένα ακόμη μήνυμα αλληλεγγύης και υποστήριξης στην Ουκρανία», δήλωσε την Πέμπτη ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς.

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει επίσης πλαισιώσει την πρότασή της υπό το ηθικό επιχείρημα ότι πρέπει «να πληρώσει η Ρωσία».

«Για να είμαι σαφής – δεν μπορώ να φανταστώ κανένα σενάριο στο οποίο οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι θα πληρώσουν μόνοι τους τον λογαριασμό. Αυτό δεν είναι αποδεκτό», είπε αυτή την εβδομάδα.

Οι εσωτερικές διαφωνίες εμφανίζονται σε μια εύθραυστη στιγμή για την Ευρώπη, που αιφνιδιάστηκε από ένα μυστικό ειρηνευτικό σχέδιο 28 σημείων που επεξεργάστηκαν ΗΠΑ και Ρωσία και τώρα προσπαθεί να ανακτήσει την ενότητά της.

Το αρχικό κείμενο περιείχε έναν ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο μηχανισμό, ο οποίος προέβλεπε τη χρήση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων προς εμπορικό όφελος ΗΠΑ και Ρωσίας. Η πρόβλεψη αυτή φέρεται να αφαιρέθηκε μετά από υψηλού επιπέδου συνομιλίες στη Γενεύη μεταξύ ΗΠΑ και Ουκρανίας.

Ωστόσο, το κείμενο ανέδειξε την αξία των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων. Για κάποιους, επιβεβαίωσε την ανάγκη έγκρισης του δανείου επανορθώσεων. Για άλλους, προκάλεσε δεύτερες σκέψεις.

Ώρες πριν ο ντε Βέβερ στείλει την επιστολή του στη φον ντερ Λάιεν, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν προειδοποίησε ότι η κατάσχεση των κονδυλίων θα ισοδυναμούσε με «κλοπή ξένης περιουσίας».

(Με βάση την πρόταση, η Μόσχα θα μπορούσε να ανακτήσει τα παγωμένα περιουσιακά της στοιχεία εάν συμφωνούσε να αποζημιώσει την Ουκρανία για τις ζημιές του πολέμου.)

«Η ρωσική κυβέρνηση, μετά από εντολή μου, καταρτίζει πακέτο αντιμέτρων σε περίπτωση που συμβεί αυτό», είπε ο Πούτιν σε ενημέρωση.

Σε μια άβολη χρονική στιγμή για το Κίεβο, η συζήτηση για το δάνειο επανορθώσεων συμπίπτει με ένα ραγδαία εξελισσόμενο σκάνδαλο διαφθοράς που οδήγησε στην παραίτηση του Αντρίι Γερμάκ, ισχυρού επιτελάρχη και βασικού διαπραγματευτή του προέδρου Βολοντιμίρ Ζελένσκι.

Ένας διπλωμάτης είπε στο Euronews ότι ο Ζελένσκι «θα πρέπει να συμμαζέψει την κατάσταση καθώς η εικόνα είναι πολύ άσχημη», υπογραμμίζοντας ότι το κλίμα καθιστά ακόμη δυσκολότερη την έγκριση νέας ευρωπαϊκής χρηματοδότησης.

Ωστόσο, οι διπλωμάτες επιμένουν ότι η βοήθεια προς την Ουκρανία, μια χώρα στην πρώτη γραμμή της ρωσικής επίθεσης, δεν πρέπει να συνδεθεί με το σκάνδαλο.

Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή – που έχει επικριθεί ότι δεν έλαβε σοβαρά τις αρχικές ανησυχίες του ντε Βέβερ – κρατά ψύχραιμη στάση.

«Βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητα νερά, οπότε είναι νόμιμο να τίθενται ερωτήματα, να εκφράζονται ανησυχίες», είπε η Πάουλα Πίνιο, επικεφαλής εκπρόσωπος της Επιτροπής. «Κάνουμε πραγματικά ό,τι μπορούμε για να αντιμετωπίσουμε αυτές τις ανησυχίες με ικανοποιητικό τρόπο, ώστε όλοι να αισθάνονται ασφαλείς και άνετοι με οποιαδήποτε λύση τελικά προταθεί».

Σε ερώτηση αν η Επιτροπή είναι έτοιμη να παρακάμψει το Βέλγιο και να προωθήσει το δάνειο επανορθώσεων με ειδική πλειοψηφία, η Πίνιο απάντησε: «Δεν είμαστε ακόμη εκεί».