Επιτρέπει το διεθνές δίκαιο στην Ευρώπη να κατάσχει ρωσικά περιουσιακά στοιχεία;

Η Ευρώπη είναι διχασμένη ως προς το κατά πόσον τα περίπου 210 δισ. ευρώ σε δεσμευμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται σε κράτη μέλη μπορούν να κατασχεθούν για να στηρίξουν τον στρατό της Ουκρανίας και να βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση της χώρας.

Ενώ η Ρωσία έχει καταδικάσει αυτά τα μελλοντικά σχέδια ως "κλοπή", οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που υποστηρίζουν την ουκρανική πολεμική προσπάθεια εξετάζουν κατά πόσον μια τέτοια κίνηση θα επιτρεπόταν στην πραγματικότητα βάσει του διεθνούς δικαίου.

Ο συνολικός αριθμός των περιουσιακών στοιχείων που έχουν δεσμευτεί από την ΕΕ, τις ΗΠΑ και άλλους συμμάχους από τότε που η Ρωσία εξαπέλυσε την εισβολή πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία εκτιμάται σε 274 δισ. ευρώ.

Τα εν λόγω περιουσιακά στοιχεία ανήκουν στη ρωσική κεντρική τράπεζα και αρχικά διακρατούνταν ως βραχυπρόθεσμα κρατικά ομόλογα, τα οποία λειτουργούσαν ως κρατικά αποθέματα σε διεθνές νόμισμα. Τα ομόλογα έχουν πλέον λήξει και συσσωρεύονται σε μορφή μετρητών.

Το μεγαλύτερο κομμάτι των περιουσιακών στοιχείων, 183 δισ. ευρώ, βρίσκεται στην Euroclear, ένα βελγικό κέντρο εκκαθάρισης χρηματοοικονομικών συναλλαγών.

Αυτό που περιπλέκει την κατάσταση είναι ότι τα περιουσιακά στοιχεία των κεντρικών τραπεζών που βρίσκονται σε ξένες χώρες δεν υπόκεινται σε δικαιοδοσία βάσει του διεθνούς δικαίου.

"Μια δικαστική απόφαση που θα διατάξει την κυβέρνηση να κατασχέσει τα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας θα ήταν παράνομη σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και με το εσωτερικό δίκαιο, το οποίο εισάγει το διεθνές δίκαιο", δήλωσε στο Euronews ο Φεντερίκο Λούπο Πασίνι, καθηγητής Χρηματοοικονομικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Durham.

Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη τρόποι για να αναθεωρηθεί αυτή η διάταξη. "Εάν υπάρξει εκτελεστική απόφαση της κυβέρνησης για την κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων, αυτό θα μπορούσε να παρακάμψει δυνητικά αυτό το ζήτημα", δήλωσε ο Πασίνι.

Αυτό σημαίνει ότι ενώ ένα εθνικό δικαστήριο δεν μπορεί να εκδώσει απόφαση για την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων, ένα κυβερνητικό διάταγμα ή ένας κανονισμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα μπορούσε να το κάνει.

Η μόνη νόμιμη επιλογή: "Ένα αντίμετρο"

Επιπλέον, τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία μπορούν να κατασχεθούν νόμιμα βάσει του διεθνούς δικαίου μόνο εάν η κίνηση θεωρείται "αντίμετρο".

Τα αντίμετρα είναι μηχανισμοί που θεσπίζονται από κράτη ως απάντηση σε παραβίαση του διεθνούς δικαίου από άλλο κράτος. Πρέπει να είναι προσωρινά και αναστρέψιμα, και οι νομικοί διίστανται ως προς το αν η κατάσχεση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων θα πληρούσε αυτές τις προϋποθέσεις.

"Ένα αντίμετρο υιοθετείται για να προκαλέσει συμμόρφωση, δεν είναι αντίποινα", δήλωσε ο Πασίνι στο Euronews. "Αυτό σημαίνει ότι η Ρωσία θα πρέπει να έχει την ευκαιρία να πει 'λυπάμαι, θα διορθώσω, ξέρετε, οτιδήποτε. Θα πληρώσω αποζημίωση και μετά αφήστε τα περιουσιακά μου στοιχεία, μην τα αγγίξετε".

Κατάσχεση τόκων

Αν και δεν κατάσχεσαν πλήρως τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, αλλά απλώς τα πάγωσαν, τα κράτη μέλη της ΕΕ άρχισαν να κατάσχουν τους τόκους από τα παγωμένα περιουσιακά στοιχεία τον Μάιο του 2024 για να χρηματοδοτήσουν τη στρατιωτική προσπάθεια της Ουκρανίας.

"Αυτό είναι νόμιμο, καθώς η νομολογία επιβεβαιώνει ότι η διάθεση των τόκων συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις για ένα αντίμετρο", δήλωσε ο Πασίνι στο Euronews.

Σύμφωνα με νομικούς, η κατάσχεση τόκων είναι βιώσιμη, καθώς η απώλεια τόκων και κερδών είναι συνήθως αναστρέψιμη.

Πώς έχουν διαφοροποιηθεί οι απόψεις σε ολόκληρη την Ευρώπη;

Μεταξύ των χωρών της ΕΕ που υποστηρίζουν την κατάσχεση των δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων είναι η Τσεχική Δημοκρατία, η Εσθονία και η Πολωνία. Μόλις τον περασμένο μήνα, ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ το πρότεινε ευθέως, αναρτώντας στο Χ: "Ας χρηματοδοτήσουμε τη βοήθειά μας για την Ουκρανία από τα ρωσικά δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία".

Αλλά η Γαλλία, η Γερμανία και το Βέλγιο έχουν αντιταχθεί σε μια πλήρη κατάσχεση. Ο υπουργός Ευρώπης Μπέντζαμιν Χαντάντ δήλωσε στο γαλλικό κοινοβούλιο τον περασμένο μήνα ότι "η καθαρή και απλή κατάσχεση αυτών των περιουσιακών στοιχείων θα αποτελούσε πολύ μεγάλο οικονομικό κίνδυνο για την Ευρωζώνη, για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα".

Οι αντίπαλοι της κατάσχεσης ανησυχούν ότι οι χώρες και οι επενδυτές θα μπορούσαν να αποτραπούν από το να χρησιμοποιούν στο μέλλον τα ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα από το φόβο ότι τα δικά τους περιουσιακά στοιχεία θα μπορούσαν να κατασχεθούν. Υποστηρίζουν ότι αυτό θα υπονόμευε την ισχύ του ευρώ ως διεθνούς νομίσματος για τα κρατικά αποθεματικά.

Υπάρχουν επίσης φόβοι ότι χώρες όπως η Κίνα και η Σαουδική Αραβία θα μπορούσαν να πουλήσουν τα ευρωπαϊκά ομόλογά τους.

Τελικά, δήλωσε ο Πασίνι, ένα από τα βασικά εμπόδια για όσους τάσσονται υπέρ της κατάσχεσης είναι το γεγονός ότι "οι κυβερνήσεις δεν θέλουν να δημιουργήσουν προηγούμενο, ιδίως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή".