Ο Τραμπ φέρνει κοντά ΕΕ και Κίνα, αλλά η πραγματικότητα τις απομακρύνει

Είναι η Κίνα ένας «απαραίτητος εταίρος» για την αντιμετώπιση των μεγαλύτερων προκλήσεων της εποχής μας ή ο «βασικός αρωγός» πίσω από τη μεγαλύτερη ένοπλη σύρραξη σε ευρωπαϊκό έδαφος από το 1945;

Σε αυτό το στάδιο, εξαρτάται από το ποιον θα ρωτήσετε.

Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο έχει εξαπολύσει σεισμικές αλλαγές σε ολόκληρο τον κόσμο, αναγκάζοντας τα έθνη να επανεκτιμήσουν τις συμμαχίες και τις αντιπαλότητές τους, αναζητώντας απεγνωσμένα καταφύγιο απέναντι στις πολιτικές του Αμερικανού προέδρου.

Οι σαρωτικοί δασμοί του έχουν αναστατώσει έντονα τις κυβερνήσεις, οι οποίες εξετάζουν πλέον σοβαρά το ενδεχόμενο οι εμπορικές ροές και οι αλυσίδες εφοδιασμού στις οποίες στηρίχθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες να καταρρεύσουν εν μία νυκτί, προκαλώντας ανείπωτη καταστροφή.

Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, μια εξαγωγική δύναμη και ένθερμη υποστηρίκτρια της ελεύθερης αγοράς, οι δασμοί του Τραμπ έφεραν την αίσθηση ραπίσματος. Παρά την αιφνιδιαστική ανατροπή του Λευκού Οίκου, το μπλοκ θα εξακολουθήσει να υπόκειται στον βασικό συντελεστή 10%. Επιπλέον, ο χάλυβας, το αλουμίνιο και τα αυτοκίνητα θα υπόκεινται σε μια τιμωρητική εισφορά 25%. Ο Τραμπ έχει απειλήσει με περαιτέρω δασμούς στα φαρμακευτικά προϊόντα ξένης παραγωγής, έναν πολύτιμο τομέα για τους Ευρωπαίους.

Με τις διατλαντικές σχέσεις να βυθίζονται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και την αμερικανική αγορά να γίνεται όλο και πιο απαγορευτική, οι Βρυξέλλες βρίσκονται στο κυνήγι των οικονομικών ευκαιριών που μπορούν να αντισταθμίσουν, έστω και εν μέρει, τους κραδασμούς που εξαπέλυσε ο Τραμπ.

Η Κίνα έχει αναδειχθεί γρήγορα ως μια προοπτική επιλογή.

Χάρη σε μια τεράστια μεσαία τάξη που γίνεται όλο και πιο πλούσια και ως εκ τούτου όλο και πιο ικανή να αντέξει οικονομικά προϊόντα ξένης προέλευσης, η Κίνα αποτελεί έναν επικερδή επιχειρηματικό εταίρο που μπορεί να προσφέρει στις ευρωπαϊκές εταιρείες νέους πελάτες και νέες επενδύσεις - ακριβώς αυτό που χρειάζονται σε μια εποχή στασιμότητας της ανάπτυξης στο εσωτερικό και πολιτικής αναταραχής στο εξωτερικό.

Το 2023, οι ΗΠΑ θα είναι ο κορυφαίος προορισμός για τα προϊόντα που παράγονται στην ΕΕ (501,9 δισ. ευρώ), ακολουθούμενες από την Κίνα (223,5 δισ. ευρώ), σύμφωνα με τη Eurostat. Ωστόσο, η Κίνα έφερε το μεγαλύτερο μερίδιο αγαθών στο μπλοκ (€516,2 δισ.) μετά τις ΗΠΑ (€346,7 δισ.).

Ήταν χαρακτηριστικό ότι λίγες ημέρες αφότου ο Τραμπ εμφανίστηκε στον Κήπο των Ρόδων και παρουσίασε τους αυτοαποκαλούμενους «αμοιβαίους δασμούς», η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Κινέζο πρωθυπουργό Λι Τσιάνγκ για να συζητήσουν διμερή θέματα και την κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας.

«Σε απάντηση στην εκτεταμένη αναστάτωση που προκάλεσαν οι αμερικανικοί δασμοί, η πρόεδρος φον ντερ Λάιεν τόνισε την ευθύνη της Ευρώπης και της Κίνας, ως δύο από τις μεγαλύτερες αγορές του κόσμου, να υποστηρίξουν ένα ισχυρό μεταρρυθμισμένο εμπορικό σύστημα, ελεύθερο, δίκαιο και θεμελιωμένο σε ισότιμους όρους ανταγωνισμού», ανέφερε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην επίσημη ανακοίνωσή της.

Η εκδοχή που κυκλοφόρησε από το Πεκίνο ήταν σαφώς πιο αισιόδοξη και τόνισε μια «δυναμική σταθερής ανάπτυξης» των δεσμών. «Η Κίνα είναι έτοιμη να συνεργαστεί με την ευρωπαϊκή πλευρά για την προώθηση της υγιούς και σταθερής ανάπτυξης των σχέσεων Κίνας-ΕΕ», είπε ο Λι στην φον ντερ Λάιεν.

Η ανταλλαγή απόψεων, διανθισμένη με ρητή κριτική στις πολιτικές του Τραμπ (ο Λι τις χαρακτήρισε «οικονομικό εκφοβισμό»), τροφοδότησε αμέσως τις εικασίες ότι οι ηγέτες φύτευαν προσεκτικά τους σπόρους για μια προσέγγιση.

Η φον ντερ Λάιεν, η οποία κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας της πρωτοστάτησε σε μια νέα πολιτική για την απεξάρτηση από την Κίνα, έχει ρίξει τους τόνους τους τελευταίους μήνες. Τώρα, η επικεφαλής της Επιτροπής προτιμά να μιλάει για μια «συναλλακτική» εξωτερική πολιτική για την «εποικοδομητική συνεργασία» με το Πεκίνο.

Η εντύπωση ενός διπλωματικού ξεπαγώματος βάθυνε λίγες ημέρες αργότερα, όταν ο Ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ πέταξε στο Πεκίνο και συναντήθηκε με τον πρόεδρο Σι Ζινπίνγκ. Ο Σάντσεθ περιέγραψε την Κίνα ως «ουσιαστικό εταίρο» για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων και απηύθυνε έκκληση να γυρίσει η σελίδα της συγκρουσιακής προσέγγισης.

«Η Ισπανία τάσσεται υπέρ πιο ισορροπημένων σχέσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Κίνας, υπέρ της εξεύρεσης λύσεων με διαπραγμάτευση στις διαφορές μας, τις οποίες έχουμε, και υπέρ της μεγαλύτερης συνεργασίας σε τομείς κοινού ενδιαφέροντος», δήλωσε ο Σάντσεθ.

Στη συνέχεια, την Παρασκευή, η Επιτροπή μετέφερε περισσότερα νέα: οι Βρυξέλλες και το Πεκίνο συμφώνησαν να εξετάσουν εκ νέου την επιλογή των «δεσμεύσεων τιμών» (ελάχιστες τιμές) για την επίλυση της μακροχρόνιας διαμάχης σχετικά με τα ηλεκτρικά οχήματα κινεζικής κατασκευής. Η επιλογή αυτή είχε επανειλημμένα τεθεί πέρυσι, αλλά εγκαταλείφθηκε σιωπηλά λόγω έλλειψης προόδου.

Οι διπλωμάτες των κρατών μελών, τα οποία παραδοσιακά διχάζονται ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης της Κίνας, έλαβαν υπόψη τους τις εξελίξεις, χωρίς να βιαστούν για την ετυμηγορία τους.

«Η ΕΕ θέλει και πρέπει να θεωρείται αξιόπιστος εταίρος στον κόσμο», δήλωσε διπλωμάτης, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας. «Υπό αυτή την έννοια, η συζήτηση με την Κίνα εξελίσσεται, επειδή η Κίνα μας βλέπει διαφορετικά. Δεν νομίζω ότι η ευρωπαϊκή προσέγγιση απέναντι στην Κίνα έχει αλλάξει εντελώς, αλλά οι άνεμοι κινούνται».

Έλεγχος της πραγματικότητας

Οι γεωπολιτικοί άνεμοι μπορεί να κινούνται - αλλά δεν πνέουν όλοι υπέρ της Κίνας.

Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι ανακοίνωσε ότι ο στρατός του συνέλαβε δύο Κινέζους πολίτες που πολεμούσαν στο πλευρό της Ρωσίας εντός του ουκρανικού εδάφους. Αργότερα δήλωσε ότι η κυβέρνησή του είχε συλλέξει «ακριβή στοιχεία» που δείχνουν ότι περισσότεροι από 150 Κινέζοι υπήκοοι είχαν ενταχθεί στον πόλεμο με την μεριά της Μόσχας.

Οι υπηρεσίες ασφαλείας της Ουκρανίας λένε ότι οι Κινέζοι πολίτες στρατολογήθηκαν από τη Ρωσία μέσω διαφημίσεων, μεταξύ άλλων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά δεν μπόρεσαν να εξακριβώσουν αν η κεντρική κυβέρνηση στο Πεκίνο γνώριζε ή συμμετείχε στην επιχείρηση.

«Νομίζω ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής θα πρέπει να δώσουν προσοχή σε αυτό που συμβαίνει σήμερα. Και αναμένουμε μετά από αυτό, ότι πρόκειται για άλλη μια χώρα που υποστηρίζει στρατιωτικά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Αυτή είναι άλλη μία μετά το Ιράν και τον στρατό της Βόρειας Κορέας», δήλωσε ο Ζελένσκι.

Το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών αντεπιτέθηκε, λέγοντας ότι οι ισχυρισμοί δεν έχουν «καμία βάση στην πραγματικότητα».

«Επιτρέψτε μου να τονίσω ότι η κινεζική κυβέρνηση ζητά πάντα από τους Κινέζους υπηκόους να μένουν μακριά από περιοχές ένοπλων συγκρούσεων», δήλωσε ο εκπρόσωπος του υπουργείου Λιν Ζιαν.

Στις Βρυξέλλες, η είδηση έφτασε μόλις λίγες ώρες μετά τη συνομιλία της φον ντερ Λάιεν με τον πρωθυπουργό Λι, σχεδόν σαν μια προσγείωση στην πραγματικότητα που μετρίασε την όποια θέρμη μιας πιθανής προσέγγισης.

Τα τελευταία τρία χρόνια, η ΕΕ έχει θορυβηθεί αφ' ενός από τη στάση του Πεκίνου να μην παίρνει σαφή θέση στην πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία, την οποία αναφέρει σταθερά ως «κρίση», και αφ' ετέρου από την εταιρική σχέση «χωρίς όρια» μεταξύ του Σι Ζινπίνγκ και του Βλαντίμιρ Πούτιν. Ο Σι αναμένεται να παραστεί στους εορτασμούς της 9ης Μαΐου στη Μόσχα κατόπιν πρόσκλησης του Πούτιν. Αντίθετα, έχει αρνηθεί να ταξιδέψει στο Βέλγιο για τη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Κίνας τον Ιούλιο.

Η επκεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Κάγια Κάλας δεν προσπάθησε καθόλου να κρύψει την απογοήτευσή της:

Η στενή φιλία του Πεκίνου με τη Μόσχα έχει προστεθεί σε μια σειρά από παράπονα και εντάσεις που έχουν στείλει στο ναδίρ τις ευρωκινεζικές σχέσεις.

Άλλες εντάσεις αφορούν τη μαζική εξαγωγή προϊόντων χαμηλού κόστους made in China, τη μεγάλη χρήση κρατικών επιδοτήσεων εις βάρος των ξένων ανταγωνιστών, τους προστατευτικούς κανονισμούς που εμποδίζουν την ευρωπαϊκή πρόσβαση στην κινεζική αγορά, την παρακολούθηση ιδιωτών και εταιρειών, τη διαχείριση της πανδημίας COVID-19, την επιθετική συμπεριφορά στο στενό της Ταϊβάν, την καταστολή της μειονότητας των Ουιγούρων στην Σιντζιάνγκ, τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τις κυβερνοεπιθέσεις και τις εκστρατείες παραπληροφόρησης.

Οποιοσδήποτε συντονισμός μεταξύ των Βρυξελλών και του Πεκίνου για την πλοήγηση στους δασμούς του Τραμπ είναι εξαιρετικά απίθανο να δώσει λύση σε αυτό το μακρύ - και άσχετο - φάσμα ανοικτών μετώπων, τα οποία είναι όλα πολύπλοκα και εξαρτώνται από παράγοντες που ξεφεύγουν κατά πολύ από τον έλεγχο της ΕΕ.

Παρόλο που ορισμένοι ηγέτες, όπως ο Πέδρο Σάντσεθ και ο Ούγγρος ομόλογός του Βίκτορ Όρμπαν, τάσσονται υπέρ της επανεκκίνησης των σχέσεων, άλλοι παραμένουν βαθιά επιφυλακτικοί. Η συμφωνία συνασπισμού της επόμενης γερμανικής κυβέρνησης, με επικεφαλής τον Φρίντριχ Μερτς σημειώνει ότι «πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα στοιχεία της συστημικής αντιπαλότητας έχουν πλέον έρθει στο προσκήνιο ως αποτέλεσμα των ενεργειών της Κίνας».

Οι αντιφάσεις στον δημόσιο λόγο - εκκλήσεις για στενότερη συνεργασία δίπλα σε δριμεία κριτική - συμπυκνώνουν την επίμονη δυσκολία να βρεθεί μια κοινή, ενιαία γραμμή δράσης για την Κίνα μεταξύ των 27 κρατών μελών. Η αμφισημία παρέμεινε ακόμη και όταν το Πεκίνο στάθηκε στο πλευρό της ίδιας χώρας που το μπλοκ θεωρεί κύριο αντίπαλό του, της Ρωσίας, και πρόκειται να συνεχιστεί, καθώς η ΕΕ αναζητά νέους εταίρους για να αντιμετωπίσει την αναστάτωση του Τραμπ.

Το αν αυτές οι συνεργασίες σφυρηλατούνται με βάση γνήσιες κοινές αξίες ή καιροσκοπικό ρεαλισμό είναι ένα εντελώς διαφορετικό θέμα.

«Οι τρέχουσες εμπορικές συνομιλίες με την Κίνα δεν αφορούν απαραίτητα τη στενότερη συνεργασία με το Πεκίνο: πρόκειται μάλλον για τη χρήση αυτής της στρατηγικής στιγμής αβεβαιότητας για τη διαπραγμάτευση νέων όρων και ενός νέου πλαισίου για τη δέσμευση με την Κίνα», δήλωσε η Αλίσια Μπαχούλσκα, ερευνήτρια πολιτικής στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR).

«Δεν πρόκειται για επιστροφή στις "συνήθεις διαδικασίες". Η ΕΕ θα ήθελε να λάβει κάποιες παραχωρήσεις από το Πεκίνο, όπως εφαρμόσιμους κανόνες για τη μεταφορά τεχνολογίας από την Κίνα ή απαιτήσεις τοπικού περιεχομένου, προσπαθώντας να εξασφαλίσει μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία για την ευρωπαϊκή οικονομία. Παραμένει ασαφές αν το Πεκίνο θα ήταν πρόθυμο να το κάνει αυτό».