Καλλιτέχνες εναντίον Τεχνητής Νοημοσύνης: Το AI Act αφήνει κενά στην προστασία των δημιουργών

Καθώς τίθεται σε ισχύ ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act), οργανώσεις δημιουργών κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: το νέο νομικό πλαίσιο, αν και πρωτοποριακό, αφήνει μεγάλα κενά σε ό,τι αφορά την προστασία των καλλιτεχνών και των έργων τους έναντι της χρήσης τους από τα συστήματα γενετικής τεχνητής νοημοσύνης.

Ο Κανονισμός, ο οποίος χαρακτηρίστηκε ιστορικός ως το πρώτο ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη σε παγκόσμιο επίπεδο, «είναι γεμάτος προβλήματα», προειδοποιούν οργανισμοί όπως η Ευρωπαϊκή Συμμαχία Συνθετών και Τραγουδοποιών (ECSA) και ο Ευρωπαϊκός Όμιλος Εταιρειών Συγγραφέων και Συνθετών (GESAC).

Όπως επισημαίνουν, το AI Act δεν προσφέρει επαρκείς εγγυήσεις για τους δημιουργούς των οποίων τα έργα –μουσική, βιβλία, ταινίες και άλλα καλλιτεχνικά προϊόντα– χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης χωρίς σαφή συγκατάθεση ή αμοιβή.

«Δεν υπάρχει διαφάνεια, συναίνεση ή αποζημίωση»

«Το έργο των μελών μας δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιείται χωρίς διαφάνεια, συναίνεση και αμοιβή, και βλέπουμε ότι η εφαρμογή του AI Act δεν μας τα παρέχει», δηλώνει χαρακτηριστικά ο Μαρκ ντι Μουλέν, γενικός γραμματέας της ECSA, στο Euronews Next.

Ο Κανονισμός κατατάσσει τις εφαρμογές AI σε τέσσερις βαθμίδες κινδύνου: ελάχιστο, περιορισμένο, υψηλό και μη αποδεκτό. Οι τελευταίες –όπως η χρήση AI για χειραγώγηση ή κοινωνική βαθμολόγηση– απαγορεύονται. Ωστόσο, τα περισσότερα μοντέλα γενετικής AI εμπίπτουν στην κατηγορία «ελάχιστου κινδύνου», κάτι που δεν απαιτεί αυστηρή εποπτεία.

Ακόμα και οι απαιτούμενες περιλήψεις των δεδομένων που χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση των μοντέλων θεωρούνται ανεπαρκείς από τους δημιουργούς.

Το δικαίωμα εξαίρεσης παραμένει ασαφές

Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας, οι εταιρείες μπορούν να χρησιμοποιούν προστατευόμενο περιεχόμενο για σκοπούς εξόρυξης δεδομένων (text and data mining), εκτός εάν ο δημιουργός έχει δηλώσει ρητά την επιφύλαξη των δικαιωμάτων του.

Ωστόσο, όπως τονίζει ο ντι Μουλέν, «είναι ασαφές πώς ένας καλλιτέχνης μπορεί να εξαιρεθεί από τη χρήση των έργων του από εταιρείες AI». «Όλη αυτή η συζήτηση είναι σαν να βάζουμε το κάρο μπροστά από το άλογο», σχολιάζει. «Δεν ξέρεις πώς να εξαιρεθείς, αλλά το έργο σου ήδη χρησιμοποιείται».

Μηχανισμοί παραπόνων χωρίς αντίκρισμα

Ο Κώδικας Πρακτικής της ΕΕ για τα Γενικής Χρήσης Συστήματα AI (GPAI) –μια εθελοντική συμφωνία μεταξύ παρόχων AI– ζητά από τις εταιρείες να υιοθετήσουν πολιτικές σεβασμού των πνευματικών δικαιωμάτων και να διαθέτουν μηχανισμούς για την υποβολή και διαχείριση παραπόνων.

Ωστόσο, σύμφωνα με την Αντριάνα Μοσκόνο, γενική διευθύντρια της GESAC, «ο κώδικας, τα πρότυπα και οι οδηγίες δεν μας παρέχουν κανένα εργαλείο βελτίωσης της κατάστασής μας. Δεν εγγυώνται τη σωστή εφαρμογή του AI Act».

Η ίδια προσθέτει ότι μέλη της GESAC προσπάθησαν να εξαιρεθούν στέλνοντας επιστολές και emails σε εταιρείες AI για να ζητήσουν άδειες χρήσης, αλλά δεν έλαβαν ποτέ απάντηση. «Υπήρξε απόλυτη άρνηση αναγνώρισης της ανάγκης σεβασμού των πνευματικών δικαιωμάτων», υπογραμμίζει.

Το AI Act δεν έχει αναδρομική ισχύ

Από την πλευρά της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαμηνύει ότι οι πάροχοι AI οφείλουν να σέβονται τα πνευματικά δικαιώματα κατά την εξόρυξη δεδομένων και ότι σε περιπτώσεις παραβίασης, η επίλυση μπορεί να γίνει ιδιωτικά. Όπως δήλωσε ο εκπρόσωπος Τύπου της Επιτροπής Θωμάς Ρενιέ, «ο Κανονισμός AI δεν επηρεάζει την ισχύουσα ευρωπαϊκή νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας».

Παρά ταύτα, ο Μαρκ ντι Μουλέν εκτιμά ότι το πλαίσιο αυτό είναι ανεπαρκές: «Ακόμα και αν ο Κανονισμός έχει κάποιες θετικές νομικές συνέπειες, δεν είναι αναδρομικός. Ό,τι έχει ήδη εξαχθεί από τις AI –είναι σαν δωρεάν γεύμα για τις εταιρείες που δεν πλήρωσαν τίποτα».

Ζητούν υποχρεωτικές συλλογικές άδειες

Οι οργανώσεις δημιουργών καλούν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προχωρήσει σε άμεσες διευκρινίσεις και να απαιτήσει από τις εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης να διαπραγματευτούν συλλογικές ή γενικές άδειες με τους αντίστοιχους οργανισμούς δικαιούχων.

Εν τω μεταξύ, η Γερμανική Εταιρεία Δικαιωμάτων Εκτέλεσης και Μηχανικής Αναπαραγωγής Μουσικής (GEMA) έχει ήδη καταθέσει δύο αγωγές για παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων κατά των εταιρειών OpenAI (δημιουργού του ChatGPT) και Suno AI (εφαρμογή δημιουργίας μουσικής μέσω AI).

Αν και οι προσφυγές αυτές δεν σχετίζονται άμεσα με τον AI Act, ο ντι Μουλέν εκτιμά πως οι αποφάσεις «θα καθορίσουν σε ποιον βαθμό οι εταιρείες AI δεσμεύονται από τους νόμους περί πνευματικών δικαιωμάτων».

Η Επιτροπή και το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν ήδη αφήσει να εννοηθεί ότι θα επανεξετάσουν την εξαίρεση της εξόρυξης δεδομένων στην ευρωπαϊκή οδηγία για την πνευματική ιδιοκτησία του 2019.

Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής, οι νεοσύστατες εταιρείες AI θα πρέπει να συμμορφωθούν με τον Κανονισμό έως το 2026, ενώ οι ήδη λειτουργούσες στην ΕΕ έχουν προθεσμία έως το 2027.