İran'da Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan bile kültürel baskı altında

Geçtiğimiz günlerde İran'ın kuzeyindeki Tebriz kentinde geleneksel bir kültür haftası kutlandı. Kentin zengin ve çeşitli kültürünü sergilemeyi amaçlayan etkinlikte geleneksel müzik ve dans gösterileri, sanat sergileri, tiyatro, Tebriz kültürüyle ilgili film gösterimleri, konferanslar ve atölye çalışmaları yer aldı.

Hafta, Tebriz'in kültürünü kutlamanın yanı sıra nesiller arasındaki bağları güçlendirme ve kente turizmi teşvik etme amacı güdüyor.

Tebriz yüzyıllar boyunca Azerbaycan halkının başkentiydi. Bugün, ağırlıklı olarak Azeri Türkçesi konuşan bir nüfusa sahip olan Güney Azerbaycan bölgesinin de kültür başkenti.

Bölge teknik olarak İran egemenliği altında olmasına ve Farsça'nın halk arasında yaygın olarak anlaşılmasına rağmen, kültür Azerbaycan Türkçesi etrafında kalıyor ve nüfusun çoğu aslında bir Türk lehçesi olan Azericeyi ana dilleri olarak konuşuyor.

Kültür haftası, Azerbaycan ve Fars geleneklerini uyumlu bir şekilde harmanlayan yerel kültür hakkında bilgi edinmek için mükemmel bir fırsat ve unutulmaz bir deneyim.

Hafta, İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın katıldığı bir törenle sona erdi. Bu tür resmi törenler genellikle önemli siyasi olaylara yol açmazken, bu kez cumhurbaşkanının konuşması sırasında çarpıcı bir an yaşandı.

Pezeşkiyan, Tebrizli ünlü bir şair olan ve Şehriyar olarak bilinen Muhammed Hüseyin Behcet Tebrizi'nin "Haydar Baba Selam" adlı şiirinden birkaç dize okuyarak onu onurlandırmaya karar verdi.

Şiir Farsça değil Azerice yazılmıştı, zira İran'ın kuzeybatısında ve özellikle Tebriz'de yaşayan pek çok kişi Azeri -İranlıların deyişiyle İran Azerisi- ve dolayısıyla Farsça konuşmuyorlar.

Azerbaycan'daki Azeriler ile İran'dakiler arasındaki bu ayrım, birçoğu hala Azeriler, Beluciler, Kürtler ve Araplar gibi Fars egemenliği altında yaşayan çeşitli halkları fetheden Pers İmparatorluğu'ndan çıktı.

Azeriler İran toplumunun ayrılmaz bir parçası olarak görülüyor ve tarihsel olarak en yüksek sınıflardan biri olarak kabul ediliyor.

İran'ın Dini Lideri Ayetullah Ali Hamaney de yarı Azeri.

Azerbaycan'daki Azeriler ile İran'dakiler arasındaki fark, ilkinin Rus İmparatorluğu tarafından, ikincisinin ise Pers İmparatorluğu tarafından fethedilmiş olması.

İran yerel halkı ve kültürlerini onurlandırıyor

İran Cumhurbaşkanı'nın özellikle Tebriz'in farklı kültürünü kutlamayı amaçlayan bir etkinlikte yerel halkı ve kültürlerini onurlandırması mantıklı.

Sonuçta, Irak'ta Fars kültürünü kutlayacak olsaydık, Arapça yerine Farsça şiirler okumak doğal olurdu ki İran Cumhurbaşkanı da muhtemelen bunu düşünüyordu.

Ancak etkinlik organizatörleri sahneye çıkmadan önce Pezeşkiyan'a Azerice şiir okumamasını tavsiye etti.

Pezeşkiyan da bunu dinleyicilerle paylaştı ve Şehriyar'ın şiirinden iki dize okuyacağını belirtti. Konuşmasına şu dizelerle başladı: "Haydar Baba, igit emek itirmez/Omur gecer efsus bere bitirmez/Namerd olan omru basa yetirmez/Biz de vallah unutmarık sizleri/Gorenmesek helal edin bizleri."

Bu pasaj Türkiye Türkçesiyle şu anlama geliyor: "Haydar Baba, cesur adam yorulmaz/Hayat geçer ama efsane bitmez/Korkak, hayatın sonunu görecek kadar yaşamaz/Yemin ederiz seni unutmayacağız/Görmezsek eğer, affet bizi."

Bunlar insanın içini ısıtan güzel sözler.

Ancak Pezeşkiyan töreni düzenleyen görevlilerden biri tarafından durduruldu ve görünüşe göre Azerice okumaya devam etmemesi konusunda uyarıldı.

Buna karşılık Cumhurbaşkanı, Türk-Azeri-Fars dinleyicilerin önünde gülerek bu müdahaleyi yumuşattı ve "Sorun değil. İki Türkçe dize okumakta sorun yok," diyerek gülümsedi.

Onun bu neşeli yanıtı seyircilerin gülmesine ve alkışlamasına neden oldu.

Pezeşkiyan'ın Türk şiirine olan sevgisinin nereden geldiğini merak ediyor olabilirsiniz.

Hamaney gibi Pezeşkiyan da baba tarafından yarı Azeri. Tebrizli olmamasına rağmen Pezeşkiyan, İran'ın Batı Azerbaycan Eyaleti'nin başkenti Mahabad'da doğdu.

Pezeşkiyan birkaç yıl boyunca İran parlamentosunda Tebriz bölgesini temsil etti. Böylece Azerice okuma yeteneği ve Azeri şiirine sevgisi anlaşılıyor.

Geçmişi anımsatıyor

Bu etkinlik, İran eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın Tebriz'i ziyaret ederek Azeri şiirlerini okuduğu ziyareti hatırlatıyor.

O etkinlik sırasında dinleyiciler Ahmedinejad'a katılarak Türk şiirleri söylemişlerdi. Anlaşılan o ki, İran'da Azerbaycan kültürünü onurlandıran etkinlik, cumhurbaşkanını şiir okurken ve önemli bir şaire saygı duruşunda bulunurken durdurmasalardı fark edilmeyebilirdi.

Pezeşkiyan Azeri olduğu için mi durduruldu? Kesin bir şey söylemek zor ama şaşırtıcı olan İran Cumhurbaşkanı'nın Türk şiirini okumayı bitirmesine izin verilmemiş olması.

İran'da çok sayıda Azeri yaşıyor; İran'ın yüzde 40'ı Azeri ve ülkedeki en büyük azınlıklardan biri olarak kabul ediliyorlar.

Azeri Türkçesi milyonlarca kişi tarafından konuşuluyor ve İran'da resmi bir dil olarak kabul edilmemesine rağmen onlar için kültürel bir öneme sahip.

Görünüşe göre, Pezeşkiyan için babasının dilinde okumaya devam etmek önemliydi çünkü dinleyiciler arasında Türkçe konuşanlar şiirden keyif alıyordu. Ancak bunun asıl nedeni, her iki kültürü ve dili de kucaklayan bir Fars-Azeri şehri olan Tebriz'in kültürünü kutlayan bir törenin parçası olmasıydı.

İran'daki Azeriler, İslam Cumhuriyeti altında yaşayan diğer pek çok Fars olmayan etnik azınlık grubu gibi baskıya maruz kalıyor ve İran Cumhurbaşkanı bile olsa resmi toplantılarda anadillerinde konuşma hakları reddediliyor.

Peki daha iyisini hak etmiyorlar mı?

Mordechai Kedar bir Orta Doğu uzmanı ve bölge yorumcusudur.