Από πολιτικές κρίσεις σε μεγάλους πολέμους: Πώς έγινε το Ομάν το υπόδειγμα για την περιφερειακή διαμεσολάβηση

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το Ομάν φιλοξενεί τις συνομιλίες ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Ιράν, με το Μουσκάτ για άλλη μια φορά να κινείται στην κατεύθυνση της εξασφάλισης των προϋποθέσεων, ώστε η εκτόνωση των εντάσεων να επιτευχθεί χωρίς να οδηγηθούμε σε σύγκρουση. Είναι κάτι που έχει πετύχει επανειλημμένα στο παρελθόν.

Όμως αυτός ο γύρος συνομιλιών είναι ένας από τους πιο δύσκολους στην ιστορία των ιστορικά τεταμένων σχέσεων μεταξύ Ουάσινγκτον και Τεχεράνης. Είτε η συζήτηση μεταξύ του επικεφαλής της ιρανικής αντιπροσωπείας, του υπουργού Εξωτερικών Αμπάς Αρακτσί, και του ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ για τη Μέση Ανατολή Στίβεν Ουίτκοφ, επικεφαλής της αμερικανικής αντιπροσωπείας, είναι άμεση είτε έμμεση, το βέβαιο είναι ότι το Ομάν εξασφαλίζει μια συνάντηση που μέχρι πρόσφατα ήταν αδύνατη εξαιτίας της μεγάλης κλιμάκωσης που έχει αναπτυχθεί μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν μετά την ανάληψη της δεύτερης θητείας του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο.

Δεν είναι η πρώτη φορά που το Ομάν φιλοξενεί αμερικανοϊρανικές διαπραγματεύσεις. Το Μουσκάτ ήταν ο πρώτος σταθμός των διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο μερών, οι οποίες άνοιξαν τον δρόμο για τις ευρύτερες διεθνείς διαπραγματεύσεις P5+1 με το Ιράν, οι οποίες που οδήγησαν στο Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης, κοινώς γνωστό ως πυρηνική συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν το 2015.

Η ιστορία της διαμεσολάβησης αρχίζει με την ουδετερότητα

Εξετάζοντας την ιστορία της διαμεσολάβησης στην περιοχή, το Ομάν αναδεικνύεται ως ο πιο εξέχων διαμεσολαβητής. Αυτό το πρότυπο ενεργού και μη εχθρικής διπλωματίας δεν φαίνεται να είναι απλώς ένας ρόλος ή μια συμπεριφορά που υπαγορεύεται από τις γεωπολιτικές συνθήκες του Σουλτανάτου, καθώς βρίσκεται σε μια περιοχή που χαρακτηρίζεται από συνεχείς εντάσεις, ενώ η γεωγραφική του θέση επηρεάζει την πορεία του παγκόσμιου εμπορίου, ιδίως στα Στενά του Ορμούζ και στη Θάλασσα του Ομάν. Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι η διαμεσολάβηση ή η εξασφάλιση των λόγων της επιτυχίας της είναι συγγενής με την πολιτική ταυτότητα του Σουλτανάτου, είτε σε περιφερειακούς είτε σε διεθνείς φακέλους.

Επιστρέφοντας στην ιστορία της διαμεσολάβησης του Ομάν, διαπιστώνουμε ότι ο πρώτος παράγοντας αυτού του ρόλου ήταν η υιοθέτηση μιας σαφούς πολιτικής ουδετερότητας. Μια από τις πιο εμφανείς εκδηλώσεις αυτής της πολιτικής ήταν η ουδετερότητα του Ομάν στον πόλεμο Ιράν-Ιράκ (1980-1988), παρά το γεγονός ότι το κλίμα στον Κόλπο ήταν σαφώς υπέρ της Βαγδάτης. Ωστόσο, το Μουσκάτ διατήρησε τις σχέσεις του με την Τεχεράνη χωρίς να επηρεάσει την επικοινωνία του με τις γειτονικές πρωτεύουσες του Κόλπου. Ηγήθηκε επίσης των μυστικών συνομιλιών μεταξύ Ιράν και Ιράκ για να σταματήσει ο αιματηρός πόλεμος μεταξύ τους.

Το Ομάν και η «Αποφασιστική Καταιγίδα»

Παρά την πάροδο πολλών ετών, το Σουλτανάτο παρέμεινε προσηλωμένο στο ρόλο του διαμεσολαβητή και, αν αυτό δεν ήταν δυνατό, στις προσωρινές συμφωνίες για την αποκλιμάκωση των κρίσεων. Η ιστορία επαναλήφθηκε με την ουδετερότητα του Ομάν, όταν ξεκίνησε η επιχείρηση «Αποφασιστική Καταιγίδα» κατά του κινήματος Ανσάρ Αλλάχ στην Υεμένη, υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας και με τη συμμετοχή χωρών του Κόλπου και αραβικών χωρών. Το Ομάν δεν συμμετείχε και έγινε κέντρο διαμεσολάβησης και διαπραγματεύσεων για τον τερματισμό ενός πολέμου που διήρκεσε πάνω από πέντε χρόνια.

Το Μουσκάτ εξήγησε τότε τη θέση του ότι ο ρόλος του διαμεσολαβητή χάνει το νόημά του εάν ο διαμεσολαβητής είναι μέρος του πολέμου. «Το Ομάν είναι μια χώρα της ειρήνης και δεν μπορούμε να καταβάλλουμε ειρηνευτικές προσπάθειες όταν είμαστε μέρος μιας στρατιωτικής εκστρατείας», είχε δηλώσει ο τότε υπουργός Εξωτερικών Γιουσούφ μπιν Αλάουι.

Το Ομάν και το μποϊκοτάζ του Κόλπου

Το Ομάν υιοθέτησε επίσης ουδέτερη στάση στην κρίση στον Κόλπο μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ από τη μία πλευρά και του Κατάρ από την άλλη το 2017.

Παρόλο που δεν διαδραμάτισε τον ρόλο του άμεσου διαμεσολαβητή, οι θέσεις και οι πολιτικές του υποστήριξαν σε μεγάλο βαθμό τις μεσολαβητικές προσπάθειες του Κουβέιτ για τον τερματισμό της κρίσης που διέσπασε την περιοχή και λίγο έλειψε να οδηγήσει στη διάλυση του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC).

Ο γεωγραφικός παράγοντας

Η στρατηγική θέση του Ομάν αποτελεί βασικό στοιχείο για την καθοδήγηση της πολιτικής του προς τη διαμεσολάβηση.

Βρίσκεται στις όχθες τριών σημαντικών και μεγάλων θαλασσών, και συγκεκριμένα της Αραβικής Θάλασσας, της Θάλασσας του Ομάν και του Περσικού Κόλπου. Η ακτογραμμή του εκτείνεται πάνω από 3.000 χιλιόμετρα του Στενού του Ορμούζ, το οποίο μοιράζεται με το Ιράν και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους διαδρόμους διέλευσης για ενεργειακά φορτία στον κόσμο. Έτσι, η θέση του Σουλτανάτου μπορεί να κατηγοριοποιηθεί ως ένα από τα σημαντικότερα στρατηγικά σημεία στην περιοχή του Κόλπου και της Μέσης Ανατολής γενικότερα.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως υπουργός Εξωτερικών, ο Γιουσούφ μπιν Αλάουι εξήγησε σε τηλεοπτική συνέντευξη ότι το Ομάν δεν παίρνει θέση, «αλλά προσπαθούμε να μεταφέρουμε και στις δύο πλευρές αυτό που πιστεύουμε ότι είναι καλό γι' αυτές».

Διαμεσολαβήσεις και επιτυχίες

Οι νέες αμερικανοϊρανικές διαπραγματεύσεις θα πρέπει να αποτελέσουν μια νέα αφετηρία για τη διπλωματία του Ομάν. Το Σουλτανάτο συνήθως ανταλλάσσει μηνύματα μεταξύ συγκρουόμενων ή αδιέξοδων μερών. Σε αυτή τη νέα φάση των αμερικανο-ιρανικών διαπραγματεύσεων, η Τεχεράνη επέλεξε το Μουσκάτ για να στείλει την απάντησή της στην επιστολή του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ.

Το ιστορικό πλαίσιο των διαμεσολαβήσεων του Ομάν στην περιοχή δείχνει ότι το Σουλτανάτο απολαμβάνει μεγάλης εμπιστοσύνης τόσο από αμερικανικής όσο και από ιρανικής πλευράς.

Η χώρα έχει συμβάλει εξάλλου αρκετές φορές στην εξομάλυνση των σχέσεων Σαουδικής Αραβίας-Ιράν. Μία από αυτές τις φορές ήταν το 1991, όταν το Μουσκάτ κατάφερε να επανασυνδέσει το Ριάντ και την Τεχεράνη.

Η δεύτερη φορά, και ίσως η πιο σημαντική, ήταν ο έμμεσος ρόλος που διαδραμάτισαν το Ομάν και το Ιράκ στη διευκόλυνση της αποκατάστασης των σχέσεων ανάμεσα στην Σαουδική Αραβία και στο Ιράν υπό την αιγίδα της Κίνας τον Μάρτιο του 2023.

Μετά από αυτή τη διαμεσολάβηση, το Ομάν ακολούθησε, εργαζόμενο για την αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ του Ιράν και του Μπαχρέιν, και συνέβαλε επίσης στην αποκατάσταση της επικοινωνίας μεταξύ του Ιράν και της Αιγύπτου μετά από διακοπή αρκετών ετών.

Το Μουσκάτ δεν έχασε ευκαιρία να υποστηρίξει συμφωνίες ανταλλαγής κρατουμένων ή κρατουμένων μεταξύ χωρών, μεταξύ άλλων μεταξύ Ιράν και Βελγίου μία φορά και μεταξύ Ιράν και Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ υποστήριξε και την απελευθέρωση ομήρων από το πλοίο Galaxy Leader που κρατούσαν οι Χούθι τον Νοέμβριο του 2023.

50 χρόνια πολιτικών διαμεσολάβησης έχουν καταστήσει το Ομάν σημείο αναφοράς για την εποικοδομητική διπλωματία στην περιοχή, σύμφωνα με πολλούς ειδικούς στις διεθνείς σχέσεις. Με αυτή τη νοοτροπία το Ομάν εργάζεται σήμερα για να διασφαλίσει ότι οι ιρανοαμερικανικές διαπραγματεύσεις θα διεξαχθούν σε ατμόσφαιρα ηρεμίας και μακριά από τα μέσα ενημέρωσης.

Θα ανοίξει η νέα διαμεσολάβηση την πόρτα για μια ιστορική συμφωνία μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης που θα εκτονώσει μια πιθανή μεγάλη έκρηξη ή μήπως οι πρόσφατες επιπλοκές και τα στοιχεία σύγχυσης είναι ισχυρότερα από τις διαμεσολαβήσεις;