Almanya'nın seçim sistemi nasıl işliyor ve bu yıl neler değişti?

Almanya'da yaklaşık 60 milyon seçmen Pazar günü yeni Federal Meclisi seçmek üzere sandık başına giderken, Friedrich Merz'in muhafazakar Hıristiyan Demokratları (CDU/CSU) en büyük blok olarak sandıktan çıkmaya hazırlanıyor.

Avrupa'nın en büyük ekonomisini canlandırmak ve göç kontrollerini sıkılaştırmak, bu yılın sonunda yapılması gereken ancak Başbakan Olaf Scholz liderliğindeki üçlü koalisyonun geçtiğimiz kasım ayında dağılmasının ardından öne çekilen oylama öncesinde mercek altına alınan iki ana konu oldu.

Ancak Almanya'daki seçim sisteminin karmaşıklığı, seçim gecesi ortaya çıkan sonuçların pek çok kişi tarafından hazmedilmesini zorlaştırıyor.

Bu yıl, şişirilmiş Federal Meclis'i küçültmek için tasarlanan yeni bir seçim yasası da ilk kez devreye girecek. Söz konusu yasa, parlamento koltuklarının nasıl dağıtılacağı konusunda ince ama önemli olması beklenen değişiklikleri de beraberinde getirecek.

Oylama nasıl işliyor?

Almanya'nın federal parlamentosu olan Bundestag seçimleri her dört yılda bir yapılıyor.

18 yaşından büyük seçmenlerin oy kullanabildiği seçimlerde sandıklar yerel saatle 08:00'de açılıyor ve 18:00'da kapanıyor. Birçok seçmen oylarını seçim gününden önce posta yoluyla kullanmayı tercih ediyor.

Seçmenler doğrudan şansölyelerini seçmiyor ancak oylamanın sonucu nihayetinde bu görevi kimin alacağını belirliyor. Partiler de seçim öncesinde başbakan adayları çıkarıyor.

Her oy pusulasında iki oy bulunuyor.

İlk oy, ya da 'Erststimme,' seçmenin seçim bölgesinde veya seçim çevresinde yarışan aday içindir ki bunlardan Almanya genelinde 299 tane var. Belirli bir bölgede en çok oyu alan aday, sondan bir önceki seçim sistemine göre parlamentodaki 630 sandalyeden birini kazanıyor.

İkinci oy, ya da 'Zweitstimme' ise seçmenin federal eyaletinde yarışan ve belirleyici olan bir siyasi parti için. Bu oylama, Federal Meclis'teki sandalyelerin nispi temsil esasına göre partiler arasında nasıl dağıtılacağını belirlediği için en önemli oylama olarak kabul ediliyor.

Yüzde 5 şartı nedir?

Bir parti, ulusal düzeyde ikinci oylamanın yüzde 5'ini kazanmadıkça ya da ilk oylamada doğrudan seçilen üç aday çıkarmadıkça Federal Meclis'te temsil edilemiyor.

Sol Parti 2021'de yüzde 4,9 oy oranıyla yüzde 5 barajını aşamamasına rağmen bölge oylamasında doğrudan seçilen üç aday çıkararak Federal Meclis'e girmeyi kıl payı başardı.

Yüzde 5 kuralı, siyasi parçalanmayı ve yasama tıkanıklığını önlemek için tasarlandı.

Bu yıl üç parti - iş dünyası yanlısı Hür Demokratlar (FDP), Sol Parti ve Sahra Wagenknecht İttifakı (BSW) - yüzde 5 civarında oy alıyor. Bu partilerin barajı aşıp aşamayacakları, sandalye dağılımı üzerinde belirleyici bir etki yaratabilir ve çoğunluk koalisyonu kurma çabalarını etkileyebilir.

Bu üç partinin yüzde 5 barajını aşamaması halinde iki yönlü bir koalisyon olasılığı artabilir.

'Çıkıntı koltuklar' nedir ve neden kaldırılıyorlar?

Geçmişte, bir parti ikinci oylamada elde ettiği sandalyeden daha fazla doğrudan seçilen aday elde ettiğinde 'sarkan' sandalyeler olarak bilinen ek Federal Meclis sandalyeleri oluşturuldu. İlave sandalyeler, bu üyeleri yerleştirmek ve parlamentodaki sandalye dağılımını 'eşitlemek' için tasarlandı.

'Überhang' veya 'overhang' olarak adlandırılan yetki, Alman seçim sisteminin en tartışmalı yönlerinden biri oldu.

Bu, Federal Meclis'in son yıllarda giderek büyüdüğü ve 2021 oylamasından sonra rekor kırarak 735 sandalyeye ulaştığı anlamına geliyor.

Bu aynı zamanda geçmişteki koalisyonların, sarkma yetkisi olmasaydı sahip olacaklarından çok daha rahat bir çoğunluğa sahip oldukları anlamına da geliyor. Bu durum 2002 yılında Sosyal Demokrat Şansölye Gerhard Schröder liderliğindeki kırmızı-yeşil koalisyonun sarkan sandalyelerin sağladığı yastıktan yararlandığı zaman da yaşanmıştı.

Bu seçimlerde ilk kez, sarkma yetkisini ortadan kaldıran yeni bir seçim yasası yürürlüğe girecek.

Bu yasa, Federal Meclis'teki sandalye sayısını 630 ile sınırlandıracak ve aynı zamanda bazı bölge birincilerinin, partilerinin yeterli oyu alamaması halinde bir sandalyeyi kaybedebileceği anlamına geliyor.

Hükümet nasıl kurulur?

Sandalyeler dağıtıldıktan sonra parti grupları çoğunluk koalisyonu kurmak için müzakerelere başlar. Bu süreç haftalar ya da aylar sürebilir.

Koalisyon konfigürasyonları genellikle partilerin renklerine göre adlandırılır.

Bu kez merkez sağ CDU/CSU ile merkez sol SPD arasındaki büyük koalisyonun yanı sıra 'Kenya koalisyonu' (CDU, SPD, Yeşiller) ve 'Almanya koalisyonu' (CDU, SPD, FDP) da ihtimaller arasında gösteriliyor.

Şansölye nasıl seçiliyor?

Almanya Cumhurbaşkanı - şu anda bu görevi Frank-Walter Steinmeier yürütüyor - genellikle koalisyon partileriyle anlaşarak bir başbakan adayı öneriyor.

Ancak başbakan adayının göreve başlamadan önce Federal Meclis üyelerinin mutlak çoğunluğunun oyunu alması gerektiğinden, federal hükümetin başına kimin geçeceğine nihai olarak Federal Meclis karar veriyor.

Eğer aday ilk turda çoğunluğu sağlayamazsa, ikinci tura gidiliyor. Bu da başarısız olursa, Federal Meclis'in başka bir adayı başbakan olarak seçmek için 14 gün süresi bulunuyor.

Almanya seçimlerini Euronews'ün Canlı Blog'undan anlık takip edebilirsiniz.