Trump'ın gümrük vergilerinin yarattığı kaos AB-Çin yakınlaşmasına neden olabilir mi?

Çin, çağımızın en büyük zorluklarının üstesinden gelmek için "önemli bir ortak" mı yoksa 1945'ten bu yana Avrupa topraklarında yaşanan en büyük silahlı çatışmanın arkasındaki "kilit destekçi" mi?

Bu aşamada kime sorduğunuza bağlı.

Donald Trump'ın Beyaz Saray'a geri dönmesi dünya genelinde sismik değişikliklere yol açmış ve ulusları, başkanın her şeyi göze alan politikalarına karşı umutsuz bir sığınak arayışı içinde ittifaklarını ve rekabetlerini yeniden değerlendirmeye zorlamıştır.

Özellikle de geniş kapsamlı gümrük vergileri hükümetleri derinden tedirgin etti ve bu hükümetler on yıllardır güvendikleri ticaret akışlarının ve tedarik zincirlerinin bir gecede çöküp çökmeyeceğini ve anlatılmamış bir hasara yol açıp açmayacağını ciddi bir şekilde düşünmeye başladılar.

İhracat odaklı bir güç merkezi ve serbest piyasaların sadık bir savunucusu olan Avrupa Birliği için Trump'ın gümrük vergileri tokat gibi çarptı. Beyaz Saray'ın sürpriz geri adımına rağmen Avrupa Birliği yüzde 10'luk asgari vergiye tabi olacak. Buna ek olarak çelik, alüminyum ve otomobiller yüzde 25'lik cezalandırıcı bir vergi altında olacak. Trump, Avrupalılar için değerli bir sektör olan yabancı menşeli ilaçlara daha fazla vergi uygulamakla tehdit etti.

Transatlantik ilişkilerin baş döndürücü bir hızla gerilediği ve Amerikan pazarının giderek daha yasaklayıcı hale geldiği bir ortamda Brüksel, Trump'ın yarattığı şok dalgalarını kısmen de olsa telafi edebilecek ekonomik fırsatlar arayışında.

Çin hızla muhtemel bir seçenek olarak ortaya çıktı.

Giderek zenginleşen ve dolayısıyla yabancı malları satın alma gücü artan geniş bir orta sınıf sayesinde Çin, Avrupalı şirketlere yeni müşteriler ve yeni yatırımlar sağlayabilecek kârlı bir iş ortağını temsil ediyor. Yurt içinde durgun büyüme ve yurt dışında siyasi çalkantıların yaşandığı bir dönemde tam da ihtiyaç duydukları şey.

Eurostat'a göre, 2023 yılında ABD, AB yapımı mallar için en önemli hedeftİ (501,9 milyar EUro) ve onu Çin (223,5 milyar EUro) izliyordu. Ancak Çin, ABD'den (346,7 milyar euro) sonra bloğa en fazla mal getiren ülke oldu (516,2 milyar euro).

Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen'in, Trump'ın "karşılıklı gümrük vergilerini" açıklamasından birkaç gün sonra Çin Başbakanı Li Qiang ile ikili meseleleri ve küresel ekonominin durumunu görüşmek üzere bir telefon görüşmesi gerçekleştirmesi manidardır.

Avrupa Komisyonu'nun resmi açıklamasında şu ifadelere yer verildi: "Başkan von der Leyen, ABD'nin gümrük vergilerinin yol açtığı geniş çaplı aksaklıklara cevaben, dünyanın en büyük iki pazarı olarak Avrupa ve Çin'in, serbest, adil ve eşit bir oyun alanı üzerine kurulu, reformdan geçmiş güçlü bir ticaret sistemini destekleme sorumluluğunu vurguladı."

Pekin tarafından yayınlanan versiyon ise daha iyimserdi ve ilişkilerde "istikrarlı bir büyüme ivmesi" olduğunu vurguluyordu. Li, von der Leyen'e "Çin, Çin-AB ilişkilerinin sağlam ve istikrarlı gelişimini desteklemek için Avrupa tarafıyla birlikte çalışmaya hazırdır," dedi.

Trump'ın politikalarının açıkça eleştirildiği (Li bunları "ekonomik zorbalık" olarak nitelendirdi) bu görüşme, liderlerin bir yakınlaşmanın tohumlarını dikkatle attıkları yönündeki spekülasyonları hemen alevlendirdi.

İlk görevi sırasında Çin'den kaynaklanan riskleri azaltmaya yönelik yeni bir politikaya öncülük eden von der Leyen, son aylarda tonunu yumuşattı. Komisyon Başkanı artık Pekin'le "yapıcı bir ilişki" kurmaya yönelik "işlemsel" bir dış politikadan söz etmeyi tercih ediyor.

Diplomatik çözülme izlenimi birkaç gün sonra İspanya Başbakanı Pedro Sanchez'in Pekin'e uçarak Devlet Başkanı Şi Cinping ile görüşmesiyle daha da derinleşti. Sanchez, Çin'i günümüzün zorluklarıyla mücadelede "önemli bir ortak" olarak tanımladı ve çatışmacı yaklaşımı bir kenara bırakma çağrısında bulundu.

Sanchez, "İspanya, Avrupa Birliği ile Çin arasında daha dengeli ilişkilerden, sahip olduğumuz farklılıklara müzakere yoluyla çözüm bulunmasından ve ortak çıkar alanlarında daha fazla iş birliğinden yanadır," dedi.

Ardından Brüksel ve Pekin, Çin yapımı elektrikli araçlarla ilgili uzun süredir devam eden anlaşmazlığı çözmek için "fiyat taahhütleri" (minimum fiyatlar) seçeneğine ikinci kez bakmayı kabul etti. Bu seçenek geçen yıl defalarca gündeme gelmiş ancak ilerleme kaydedilememişti.

Çin'le nasıl başa çıkılacağı konusunda geleneksel olarak bölünmüş olan üye devletlerin diplomatları, bir karar vermek için acele etmeden gelişmeleri not ettiler.

Adının açıklanmaması kaydıyla konuşan bir diplomat, "AB dünyada güvenilir bir ortak olarak görülmek istiyor ve buna ihtiyacı var," dedi. "Bu anlamda Çin'le olan tartışma evrim geçiriyor çünkü Çin bize farklı bakıyor. Avrupa'nın Çin'e yönelik yaklaşımının tamamen değiştiğini düşünmüyorum, ancak rüzgarlar hareket ediyor."

Teyit

Jeopolitik rüzgarlar hareketleniyor olabilir ama hepsi Çin'in lehine esmiyor.

Bu hafta başında Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy, ordusunun Ukrayna topraklarında Rusya'nın yanında savaşan iki Çin vatandaşını yakaladığını açıkladı. Zelenskiy daha sonra hükümetinin 150'den fazla Çin vatandaşının Moskova'nın yanında savaşa katıldığını gösteren "kesin veriler" topladığını söyledi.

Ukrayna güvenlik birimleri, Çin vatandaşlarının Rusya tarafından sosyal medya da dahil olmak üzere reklamlar yoluyla askere alındığını ancak Pekin'deki merkezi hükümetin operasyondan haberdar olup olmadığını ya da operasyona dahil olup olmadığını doğrulayamadıklarını söylüyor.

"Bence Amerika Birleşik Devletleri bugün olanlara dikkat etmelidir. Bundan sonra Rusya'nın Ukrayna'yı işgalini askeri olarak destekleyen bir başka ülkenin de Rusya'nın yanında yer almasını bekliyoruz. Bu, İran ve Kuzey Kore ordusundan sonra bir başkasıdır," dedi.

Çin Dışişleri Bakanlığı, iddiaların "gerçekte hiçbir dayanağı olmadığını" söyleyerek karşılık verdi.

Bakanlık sözcüsü Lin Jian, "Çin hükümetinin her zaman Çin vatandaşlarından silahlı çatışma bölgelerinden uzak durmalarını istediğini vurgulamak isterim," dedi.

Brüksel'de, von der Leyen'in Başbakan Li ile görüşmesinden sadece birkaç saat sonra gelen bu haber, adeta potansiyel bir yakınlaşmanın coşkusunu azaltan bir gerçeklik kontrolü gibiydi.

Son üç yıldır AB, Pekin'in sürekli olarak "kriz" olarak nitelendirdiği Ukrayna'nın geniş çaplı işgaline karşı takındığı kayıtsız tutumdan ve Şi Cinping ile Vladimir Putin arasında kurulan "sınır tanımayan" ortaklıktan dehşete düşmüştü. (Şi'nin Putin'in daveti üzerine Moskova'daki 9 Mayıs kutlamalarına katılması bekleniyor. Buna karşın Şi, Temmuz ayındaki AB-Çin zirvesi için Belçika'ya gitmeyi reddetti).

AB Dış Politika Şefi Kaja Kallas yaşadığı hayal kırıklığı konusunda hiçbir şüpheye yer bırakmadı.

"Açık olan şu ki Çin, Rusya'nın savaşının en önemli destekçisi. Çin'in desteği olmasaydı, Rusya savaşı yürüttüğü miktarda yürütemezdi. Çift kullanımlı malların yüzde 80'inin Çin üzerinden Rusya'ya girdiğini görüyoruz," diyen Kallas, Batı yaptırımlarının delinmesine atıfta bulundu.

"Eğer Çin bu desteği gerçekten durdurmak isterse bunun bir etkisi olacaktır."

Pekin'in Moskova ile yakın dostluğu, AB-Çin ilişkilerini tüm zamanların en düşük seviyesine indiren bir dizi şikayet ve gerginliğe eklendi.

Diğer gerilimler arasında düşük maliyetli, Çin malı ürünlerin yoğun ihracatı, yabancı rakipler aleyhine devlet sübvansiyonlarının yoğun kullanımı, Avrupa'nın Çin pazarına erişimini engelleyen korumacı düzenlemeler, özel vatandaşların ve şirketlerin gözetimi, COVID-19 salgınının yönetimi, Tayvan Boğazı'ndaki saldırgan davranışlar, Sincan bölgesindeki Uygur azınlığa yönelik baskılar, insan hakları ihlalleri, siber saldırılar ve dezenformasyon kampanyaları yer alıyor.

Brüksel ve Pekin arasında Trump'ın gümrük vergilerini aşmaya yönelik herhangi bir koordinasyonun, hepsi de karmaşık ve AB'nin kontrolü dışındaki faktörlere bağlı olan bu uzun -ve birbiriyle alakasız- açık cephelerde bir çözüm sağlaması pek olası değil.

İspanya'dan Pedro Sanchez ve Macaristan'dan Viktor Orban gibi bazı liderler ilişkilerin yeniden başlatılmasını savunsa da, diğerleri son derece şüpheci olmaya devam ediyor. Friedrich Merz liderliğindeki bir sonraki Alman hükümetinin koalisyon anlaşmasında şu ifadeler yer alıyor: "Çin'in eylemleri sonucunda sistemik rekabet unsurlarının artık ön plana çıktığını kabul etmeliyiz."

Kamu söylemindeki çelişkiler - sert eleştirilerin yanında daha yakın iş birliği çağrıları - 27 üye devlet arasında Çin konusunda ortak, tek tip bir eylem çizgisi bulmanın süregelen zorluğunu özetliyor. Pekin, bloğun başlıca düşmanı olarak gördüğü Rusya'nın yanında dururken bile bu kararsızlık devam etti ve AB, Trump'ın yıkımıyla yüzleşmek için yeni ortaklar ararken de devam edecek.

Bu ortaklıkların gerçek ortak değerler üzerine mi yoksa fırsatçı pragmatizm üzerine mi kurulacağı ise tamamen ayrı bir konu.

Avrupa Dış İlişkiler Konseyi'nde (ECFR) politika uzmanı olan Alicja Bachulska, "Çin ile mevcut ticaret görüşmeleri Pekin ile daha yakın çalışmakla ilgili değildir. Daha ziyade bu stratejik belirsizlik anını Çin ile yeni koşullar ve yeni bir angajman çerçevesi müzakere etmek için kullanmakla ilgilidir," dedi.

"Bu 'her zamanki işlere' dönüş değil. AB, Avrupa ekonomisi için daha fazla katma değer sağlamaya çalışarak Pekin'den Çin'den teknoloji transferine ilişkin uygulanabilir kurallar veya yerel içerik gereklilikleri gibi bazı tavizler almak istiyor. Pekin'in bunu yapmaya istekli olup olmayacağı ise belirsizliğini koruyor."