İsveç ve Danimarka çiftliklerde sanal çit kullanımını yasallaştırıyor: Güvenli bir seçenek mi?

Avrupa’nın dört bir yanında, çiftlik hayvanları çoğu zaman kilometrelerce tel ve ara sıra verilen elektrik akımı darbeleriyle çevrili geniş meralarda otluyor.

Peki o çitler artık olmasa ne olurdu?

Fiziksel engelleri dijital ile değiştiren “sanal çit” (sanal sürü yönetimi) fikri, son yıllarda dünya çapında ivme kazandı.

Norveç’te Nofence adlı bir girişim, hayvanları bir tel parçasına gerek kalmadan tam olarak çiftçilerin istediği yerde tutan dijital sınırlar oluşturmak ve bu görünmez sınırları saniyeler içinde değiştirmek için GPS’li tasmalar geliştirdi.

Bir hayvan sanal sınıra yaklaştığında tasma hafif bir sesli uyarı veriyor; uyarı dikkate alınmazsa bunu düşük bir elektrik akımı darbesi izliyor. Şirketin aktardığına göre zamanla hayvanlar bu sesi tanıyıp ona uymayı öğreniyor ve kendileri için belirlenen alanın içinde güvenle kalıyor.

Güneş enerjisiyle çalışan tasmalar bir mobil uygulama üzerinden uzaktan kontrol ediliyor. Bu sayede çiftçiler meraları tanımlayıp sınırları telefondan değiştirebiliyor.

Nofence’a göre bu esneklik, normalde çit onarımına harcanacak önemli ölçüde zaman ve iş gücünden tasarruf sağlarken ek yem kullanımına bağımlılığı da azaltıyor.

2019’dan bu yana sanal çit kullanımını ve etkisini araştıran, İsveç’teki RISE Research Institutes’ta görevli araştırmacı Lotte Valund’a göre görünmez çitler, fiziksel çitlerin kurulmasının imkânsız olduğu sulak alanlar, kayalık araziler ya da çok sık bitki örtüsünün bulunduğu yerler gibi bölgelerde de kurulabiliyor.

Valund, “Sanal çit, eskisinden daha fazla araziyi otlatmaya açmayı ve insanların tüketimi için bitkisel üretime uygun olmayan alanları da kullanmayı mümkün kılıyor. Böylece et üretimi için başka tür arazileri değerlendirebiliyoruz,” dedi.

Hayvanlar için güvenli mi?

Nofence, hedeflerinin çiftçilerin “daha iyi yönetim kararları” almasına yardımcı olmak olduğunu söylüyor.

Nofence’in CFO’su Lars Kvaalen, Euronews Next’e “Daha uzun vadede, ürünümüzle çok fazla veri topluyoruz. Bu verilerle çiftçilerin daha iyi kararlar almasını ve hayvanlarını yönetim biçimlerini daha da optimize etmelerini sağlayacağız,” dedi.

Hayvan refahı söz konusu olduğunda Nofence, kullandığı elektrik darbelerinin, “zaten dünya çapında yerleşik bir uygulama” olan elektrikli çitlerden “çok daha hafif” olduğu için sanal çitlerin hayvanlar açısından daha iyi bir çözüm olduğunu söylüyor.

Nofence, hayvanların genelde birkaç gün içinde sesli uyarıya tepki vermeyi öğrendiğini; bu süreçte fiziksel bir çit içinde belirlenmiş sanal sınırlarla eğitim yapıldığını belirtiyor.

Şirket, bu eğitim programı sayesinde zaman içinde hayvanların sınırla etkileşimlerinin yüzde 96’sına varan kısmının elektrik darbesine ihtiyaç duyulmadan yalnızca sesli uyarıyla gerçekleştiğini söylüyor.

Valund, 2022’de yaptığı bir çalışmada sanal çit kullanıldığında hayvanların stres düzeylerini inceledi.

Hayvanların geleneksel elektrikli çitlere nasıl tepki verdiğine dair “son derece sınırlı veri” bulunduğunu belirten İsveç çalışması, sanal çitlerde hayvanlarda fiziksel çitlere kıyasla artmış kortizol düzeylerine ilişkin hiçbir bulguya rastlamadı.

Valund, “Mevcut sonuçlar, hayvanların davranışları ve stres düzeyleri—stres hormonu olan kortizol—açısından geleneksel elektrikli çitlerden bir fark göstermiyor,” dedi.

Yine de refah standartlarının güvence altına alınması için daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu düşünüyor.

Valund, “Gelecek için sanal çitin hangi tür işlevleri içermesi gerektiğine dair gerçekten net bir tanım yapılmasının, yüksek düzeyde hayvan refahı için çok önemli olduğunu düşünüyorum,” dedi.

Nerede kullanılabilir?

Nofence sanal çitleri her yerde standart hâline getirmeyi umsa da, alanın araştırmacıları ağ güvenilirliği ve pil ömrü gibi nedenlerle bu teknolojinin tel çitlerin yerine geçecek bir çözüm olmadığı görüşünde.

Valund, “Bu sistemin otlatma yönetiminde tek başına kullanılacak yegâne yöntem olması gerektiğini düşünmüyorum,” dedi.

“Örneğin tasmalar piller, GPS sinyalleri ve mobil bağlantıya bağımlı. Dolayısıyla özellikle uzak bölgelerde zaman zaman kesintilere yol açabiliyor.”

Valund, “Bazı çiftçiler için gayet iyi çalışacak ve tamamen kullanacaklar; diğerleri içinse mevcut sistemlerine tamamlayıcı olabilir. Bu yüzden bir yaklaşım diğerini dışlamamalı,” diye ekledi.

Norveç’te müşteri sayısı en fazla olmak üzere, 7 binden fazla çiftlik Nofence’in tasmalarını kullanıyor. Şirket, teknolojinin ABD ve Kanada’ya da yayılmakta olduğunu söylüyor.

Avrupa’daki pek çok ülke sanal çitleri hâlâ yasaklarken, İspanya, Hollanda, Norveç, İrlanda ve İngiltere'nin de aralarında bulunduğu bazı ülkeler kullanımına onay verdi.

2018’de İsveç’in Tarım Kurulu, uzun vadeli hayvan refahı etkilerine dair endişeler nedeniyle sanal çitleri yasakladı. Ancak İsveç geçen hafta, gelecek yıldan itibaren sığır ve koyunlarda sanal çitleri yasallaştıracağını açıkladı; Danimarka ise sığırlar için aynı yolu izleyecek.