Μπορεί πιθανή μεταφορά φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν από το Ιράν στην Τουρκία να βοηθήσει την ΕΕ;
Η διαφοροποίηση σε πηγές ενέργειας ήταν ανέκαθεν μία από τις θεμελιώδεις αρχές της ενεργειακής πολιτικής της Τουρκίας τις τελευταίες δεκαετίες. Με αυτή τη λογική, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Άγκυρα έχει υπογράψει αρκετές συμβάσεις για εισαγωγές φυσικού αερίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου (lng) με αραβικές χώρες του Περσικού Κόλπου, Αφρική και Αμερική. Την περασμένη εβδομάδα, μετά από 27 χρόνια διαπραγματεύσεων μεταξύ Τουρκίας και Τουρκμενιστάν για την εισαγωγή φυσικού αερίου, οι δύο πλευρές συμφώνησαν τελικά να επιτρέψουν στο τουρκμενικό φυσικό αέριο να μεταβεί στην Τουρκία από την 1η Μαρτίου.
Σύμφωνα με τον υπουργό Ενέργειας και Φυσικών Πόρων της Τουρκίας, Αρσλάν Μπαϊρακτάρ, μια προκαταρκτική συμφωνία για την εισαγωγή φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν είχε υπογραφεί μεταξύ των ηγετών της Τουρκίας και του Τουρκμενιστάν τον Ιούλιο του 2024. Προηγουμένως ανακοίνωσε ότι η Τουρκία θα μπορούσε να εισάγει 2 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως από το Τουρκμενιστάν.
Οι εισαγωγές φυσικού αερίου της Τουρκίας το 2024
Οι εισαγωγές φυσικού αερίου της Τουρκίας αυξήθηκαν κατά 2% πέρυσι σε σύγκριση με το 2023, στα 51,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Επί του παρόντος, η Ρωσία, το Αζερμπαϊτζάν και το Ιράν είναι οι κύριοι προμηθευτές φυσικού αερίου της Τουρκίας. Στον τομέα του LNG, το Κατάρ και οι ΗΠΑ διαδραματίζουν ηγετικό ρόλο παράλληλα με τη Νιγηρία και την Αλγερία. Σύμφωνα με μια 25ετή συμφωνία, το Ιράν εξάγει 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως στην Τουρκία από το 2001. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, το Ιράν έχει επανειλημμένα αποτύχει να προμηθεύσει το φυσικό αέριο που απαιτείται από την Τουρκία βάσει της σύμβασης για διάφορους λόγους, συμπεριλαμβανομένης της ανισορροπίας του φυσικού αερίου.
Δεκαετίες διαπραγματεύσεων για τις εισαγωγές φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, Τουρκία και Ευρώπη έδειξαν την επιθυμία τους να εισάγουν τουρκμενικό φυσικό αέριο που θα έπρεπε να πάει στην Τουρκία και μετά στην Ευρώπη μέσω της κατασκευής του αγωγού «Trans-Caspian» του τουρκμενικού φυσικού αερίου από τον κοίτη της Κασπίας Θάλασσας στο Αζερμπαϊτζάν και από εκεί, μέσω της υφιστάμενης υποδομής στο Αζερμπαϊτζάν, στην Τουρκία και στη συνέχεια στην Ευρώπη. Όμως σε αυτές τις τρεις δεκαετίες λόγω του νομικού καθεστώτος της Κασπίας και της ιρανικής και ρωσικής αντίθεσης στην κατασκευή αυτού του αγωγό δεν προχώρησε το σχέδιο. Ο αγωγός έσπασε στον πυθμένα της Κασπίας Θάλασσας και οι πολιτικές και οικονομικές δυσκολίες για την εξασφάλιση των χρηματοδοτικών πόρων που απαιτούνταν για το έργο, οδήγησαν στην απόφαση να μην κατασκευαστεί ο αγωγός.
Αντίδραση Ρωσίας και Αζερμπαϊτζάν
Η Ρωσία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ενεργειακή ασφάλεια της Τουρκίας. Ακόμη και μετά το ξέσπασμα του ουκρανικού πολέμου και το μποϊκοτάζ της ρωσικής ενεργειακής βιομηχανίας από την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, το ρωσικό πετρέλαιο με μεγάλη έκπτωση πήγε στα τουρκικά διυλιστήρια και τα πετρελαϊκά προϊόντα στο όνομα της Τουρκίας εξήχθησαν επίσης στην Ευρώπη. Και η Τουρκία μπόρεσε να κερδίσει δισεκατομμύρια δολάρια με αυτόν τον τρόπο. Οι εισαγωγές τουρκμενικού φυσικού αερίου από την Άγκυρα δεν αποτελούν σοβαρή απειλή για τη Ρωσία στην τουρκική αγορά ενέργειας. Ωστόσο, εάν οι εισαγωγές φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν συνεχίσουν να αυξάνονται, η Ρωσία θα πρέπει να εξετάσει τους όρους της Τουρκίας στο μέλλον προκειμένου να ανανεώσει τις τρέχουσες συμβάσεις.
Το Αζερμπαϊτζάν έχει επενδύσει δισεκατομμύρια δολάρια στην ενεργειακή υποδομή της Τουρκίας, εξάγει φυσικό αέριο στη χώρα και εξάγει το πετρέλαιο του στο Ισραήλ χρησιμοποιώντας την ενεργειακή υποδομή της Τουρκίας (αγωγός Baku-Tbilisi-Ceyhan). Η αύξηση των εισαγωγών φυσικού αερίου από την Τουρκία μεσοπρόθεσμα θα μπορούσε να απειλήσει το μερίδιο του Αζερμπαϊτζάν στην τουρκική αγορά ενέργειας.
Το Ιράν ανανεώνει τη συμφωνία για τις εισαγωγές φυσικού αερίου
Η τρέχουσα συμφωνία για τις εισαγωγές φυσικού αερίου από το Ιράν θα λήξει τον Ιούλιο του 2026 και μέχρι στιγμής, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών για την ανανέωση της τρέχουσας συμφωνίας δεν έχουν ολοκληρωθεί, αν και λόγω της συνεχιζόμενης ενεργειακής κρίσης και της έλλειψης φυσικού αερίου στο Ιράν, το Ιράν δεν έχει φυσικό αέριο για εξαγωγή στην Τουρκία. Ταυτόχρονα, δεν μπορεί να φανταστεί κανείς ένα σαφές πλάνο για διαπραγματεύσεις Ιράν-ΗΠΑ έως ότου αρθούν οι κυρώσεις και το Ιράν μπορέσει να προσελκύσει τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους και τεχνολογία από δυτικές εταιρείες. Αν αυτό δεν συμβεί τα πολυάριθμα προβλήματα της ενεργειακής βιομηχανίας του Ιράν θα συνεχιστούν.
Το πλάνο του Ιράν για τη μεταφορά φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν
Τα τελευταία χρόνια, προκειμένου να αντισταθμίσει εν μέρει το έλλειμμα φυσικού αερίου στις βόρειες επαρχίες, το Ιράν έχει αναλάβει ανταλλαγές φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν στο Αζερμπαϊτζάν προκειμένου να αποκτήσει δικαιώματα διαμετακόμισης για το τουρκμενικό αέριο στις βόρειες επαρχίες του Ιράν. Φυσικά, το δικαίωμα του Τουρκμενιστάν να διαμετακομίσει φυσικό αέριο δεν ήταν αρκετό για να καλύψει όλες τις ανάγκες φυσικού αερίου των βόρειων επαρχιών του Ιράν. Εν τω μεταξύ, η σύμβαση ανταλλαγής φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν με το Αζερμπαϊτζάν έχει ανασταλεί προς το παρόν.
Η εισαγωγή φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν και τη Ρωσία είναι μία από τις επιλογές της κυβέρνησης Μεντεκιάν για να αντισταθμίσει μέρος της έλλειψης φυσικού αερίου βραχυπρόθεσμα. Ως εκ τούτου, κατά την επίσκεψη του Μεντεκιάν στη Μόσχα και στο πλαίσιο της μακροπρόθεσμης συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Ιράν και Ρωσίας, το Ιράν εισήγαγε φυσικό αέριο από τη Ρωσία έτσι ώστε μέρος του να μπορεί να καταναλωθεί εγχώρια και το άλλο μέρος να μεταφερθεί σε γειτονικές χώρες.
Το όνειρο του κόμβου φυσικού αερίου του Ιράν
Τα τελευταία χρόνια, η μετατροπή του Ιράν σε κόμβο φυσικού αερίου στην περιοχή έχει επανειλημμένα αναφερθεί ως ένας από τους στόχους των κυβερνήσεων. Ακόμη και ένας από τους λόγους για την εισαγωγή φυσικού αερίου από τη Ρωσία και το Τουρκμενιστάν είναι ότι το Ιράν μπορεί να καταναλώσει μέρος του εισαγόμενου φυσικού αερίου εγχώρια για να ξεπεράσει το πρόβλημα της έλλειψης φυσικού αερίου και ένα άλλο μέρος του να μεταφέρεται σε άλλες χώρες και έτσι να κερδίσει τα δικαιώματα διαμετακόμισης.
Παρόλα αυτά η παραμονή των κυρώσεων αποτελεί ένα σημαντικό εμπόδιο στο να γίνει το Ιράν ενεργειακός κόμβος. Επί του παρόντος, η πιο λογική οδός για τη μεταφορά του τουρκμενικού φυσικού αερίου στην Τουρκία φαίνεται να είναι η χρήση της υπάρχουσας υποδομής φυσικού αερίου του Ιράν. Ωστόσο, υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για την ασφάλεια αυτής της διαδρομής, καθώς το Ιράν αντιμετωπίζει συχνά δυσκολίες στην προμήθεια του φυσικού αερίου που χρειάζεται η Τουρκία λόγω της αυξημένης εγχώριας ζήτησης το χειμώνα.
Μια άλλη πρόκληση που αντιμετωπίζει το Ιράν είναι η ενίσχυση των κυρώσεων και η πιθανότητα ισραηλινής επίθεσης στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει πολύ σοβαρό κίνδυνο για την ασφάλεια της διέλευσης του τουρκμενικού φυσικού αερίου προς την Τουρκία και να επιδεινώσει τις οικονομικές συνθήκες του Ιράν και της Τουρκίας.
Μια εναλλακτική οδός για την μεταφορά του τουρκμενικού φυσικού αερίου στην Τουρκία είναι η κατασκευή αγωγού στον βυθό της Κασπίας Θάλασσας, μέσω του Αζερμπαϊτζάν και της Γεωργίας προς την Τουρκία, ο οποίος δεν περιλαμβάνεται στην ατζέντα του Ιράν και της Τουρκίας ως έργο του αγωγού Trans-Caspian, λόγω του υψηλού κόστους και των πολιτικών προκλήσεων που προκαλούνται από την αντίθεση της Ρωσίας και του Ιράν.
Τιμές φυσικού αερίου εξαγωγής του Τουρκμενιστάν
Η τιμή του φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν θα μπορούσε επίσης να είναι μία από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Άγκυρα. Η Τουρκία είναι μία από τις χώρες που πληρώνει τις υψηλότερες τιμές για το φυσικό αέριο που εισάγεται από το Ιράν. Η υψηλή τιμή του ιρανικού φυσικού αερίου, καθώς και η ποιότητα του φυσικού αερίου που εισάγεται από το Ιράν, οδήγησαν την Τουρκία να υποβάλει αγωγή εναντίον του Ιράν στο Διεθνές Δικαστήριο, αναγκάζοντας το Ιράν να πληρώσει πρόστιμο στην Τουρκία.
Η έναρξη των εξαγωγών φυσικού αερίου από την Τουρκία από την 1η Μαρτίου θεωρείται θετικό γεγονός για την ενεργειακή ασφάλεια της Τουρκίας, αλλά σημαντικές λεπτομέρειες όπως ο όγκος των εισαγωγών, οι τιμές και οι κίνδυνοι διαμετακόμισης πρέπει να προσδιοριστούν σαφώς. Πρέπει να ληφθεί υπόψη, ωστόσο, ότι οι βιομηχανίες, οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής καθώς και ο οικιακός τομέας της Τουρκίας αναζητούν φθηνότερο φυσικό αέριο.
Εάν το φυσικό αέριο του Τουρκμενιστάν φτάσει στην Τουρκία σε ανταγωνιστική, ασφαλή και σταθερή τιμή, θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο καμπής για την ενεργειακή ασφάλεια και τη διαφοροποίηση των ενεργειακών πόρων της Τουρκίας.
Επιπλέον, με την πάροδο του χρόνου θα μπορούσε να αυξήσει τα επίπεδα εισαγωγών και ακόμη και να εξάγει φυσικό αέριο μέσω του αγωγού Tanap σε αγορές της ΕΕ που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα προσφοράς και τιμών.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η εξαγωγή ιρανικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη ήταν ένας από τους μακροπρόθεσμους στόχους του υπουργείου πετρελαίου, αν και υπό την προϋπόθεση ότι το Ιράν είχε την απαραίτητη ικανότητα. Εάν η Τουρκία αρχίσει να εισάγει φυσικό αέριο από το Τουρκμενιστάν από τον επόμενο μήνα και αυτό το φυσικό αέριο μπορεί να φτάσει στην Ευρώπη μεσοπρόθεσμα, θα υπάρξει μια καλή ευκαιρία για το Ιράν να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης.
Ωστόσο, δεδομένης της επιμονής των κυρώσεων και της μείωσης της κατανάλωσης φυσικού αερίου στην Ευρώπη κατά περίπου 40% την επόμενη δεκαετία, καθώς και της αύξησης των ευρωπαϊκών επενδύσεων στη διαδικασία ενεργειακής μετάβασης και της αύξησης των εισαγωγών LNG από τις ΗΠΑ και τις αφρικανικές χώρες, το σενάριο αυτό δεν φαίνεται να συμπίπτει με τη δυναμική της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας.