20 πρωτότυπα έργα κεραμικής συνομιλούν με προϊστορικά εκθέματα στη Σαντορίνη

Η 1η Μπιενάλε Σύγχρονης Κεραμικής Τέχνης στην Ελλάδα πραγματοποιείται στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, στα Φηρά της Σαντορίνης. Έχει τίτλο «Πηλού Αντηχήσεις: Μέσα Από Κρυμμένες Αφηγήσεις» και φιλοξενεί είκοσι πρωτότυπα έργα είκοσι Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, που επιλέχθηκαν από μια διεθνή επιτροπή ειδικών.

Πηγή έμπνευσης των έργων είναι τα πολύτιμα ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου. Είναι η πρώτη φορά μάλιστα που το συγκεκριμένο μουσείο ανοίγει τις πόρτες του για να υποδεχθεί τη σύγχρονη εικαστική δημιουργία.

Η διοργάνωση στοχεύει στην υποστήριξη της ελληνικής κεραμικής και στην παρουσίασή της σε ένα ευρύτερο κοινό. Αποστολή της είναι να καλύψει το κενό το οποίο υπήρχε μέχρι σήμερα στη σύγχρονη κεραμική τέχνη στη χώρα μας και να γίνει καταλύτης για την προβολή Ελλήνων και ξένων κεραμιστών, καταξιωμένων και νέων, συνδέοντας την εγχώρια καλλιτεχνική παραγωγή με τη διεθνή σκηνή.

Η Μπιενάλε θα διαρκέσει πέντε μήνες, κατά τη διάρκεια των οποίων, οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να θαυμάσουν την κεντρική έκθεση, να παρακολουθήσουν εργαστήρια, ομιλίες, ξεναγήσεις και να επισκεφθούν παράλληλες εκθέσεις στο Εργοστάσιο Τεχνών Σαντορίνης:

«Αποφάσισα να κάνω μια Μπιενάλε Κεραμικής γιατί θεωρώ ότι είναι πολύ μεγάλη ανάγκη να υποστηριχθεί η ελληνική κεραμική και να φανούν στον κόσμο όλοι οι σπουδαίοι Έλληνες καλλιτέχνες που έχουμε, οι οποίοι δημιουργούν κεραμικά έργα. Ο λόγος που αποφάσισα να ξεκινήσουμε τη διοργάνωση από τη Σαντορίνη είναι, γιατί καταρχάς ερωτεύτηκα το Ακρωτήρι. Θεώρησα ότι είναι μια πολύ σπουδαία έμπνευση για έναν καλλιτέχνη να δημιουργήσει έργο. Θεώρησα λοιπόν ότι έχω μια πολύ ωραία θεματολογία, η οποία θα μπορούσε να προσφέρει πολύ μεγάλη έμπνευση.

Η ιδέα αυτής της Μπιενάλε είναι να μην έχει βάση την πρωτεύουσα. Διότι οι δυνατότητες στην πρωτεύουσα για τους κατοίκους της Αθήνας είναι πάρα πολλές. Έχουν τη δυνατότητα να δουν πάρα πολλή τέχνη, πολλή κεραμική, σύγχρονη τέχνη, γιατί υπάρχουν πολλά μουσεία και γκαλερί και γίνονται εκθέσεις. Αυτό αντίστοιχα δεν το έχει η περιφέρεια. Θεώρησα λοιπόν ότι είναι πολύ σημαντικό να κάνω κάτι που δεν γίνεται: να δημιουργήσω μια περιπλανώμενη Μπιενάλε, που θα επισκέπτεται κάθε φορά ένα διαφορετικό νησί και θα εμπνέεται από τον τόπο που επισκέπτεται και θα δείχνει αυτό το νησί μέσα από τα μάτια της σύγχρονης κεραμικής» αναφέρει η Λουκία Θωμοπούλου, καλλιτεχνική διευθύντρια της διοργάνωσης.

Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός της έκθεσης είναι πραγματικά εξαιρετικός. Τα σύγχρονα έργα κεραμικής των 20 καλλιτεχνών δεν καπελώνουν τα εκθέματα του Μουσείου Προϊστορικής Θήρας, ούτε στέκονται παράταιρα μέσα στο ιδιαίτερο περιβάλλον. Αντίθετα μάλιστα: συνομιλούν με τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες και τα αγγεία που βρέθηκαν στον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτήρι, δημιουργώντας έναν ενδιαφέροντα και ισότιμο διάλογο μεταξύ παρόντος και παρελθόντος:

«Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η αρχιτεκτονική καλείται να δημιουργήσει μια νέα κατάσταση: μια έκθεση μέσα στην υφιστάμενη έκθεση του μουσείου. Ανάμεσα στις αρχαιότητες, έρχεται να ενταχθεί μια νέα έκθεση με σύγχρονα κεραμικά αντικείμενα. Δημιουργείται λοιπόν ένας διάλογος ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, όπου μπορούν να συνυπάρχουν αρμονικά κεραμικά έργα και προϊστορικά εκθέματα. Σκεπτόμενοι αυτό το δίπολο, η πρώτη σκέψη που μας ήρθε ήταν να υπάρξει ένας κοινός τόπος. Αυτός ο κοινός τόπος που ενώνει αντικείμενα και εκθέματα ήταν ο πηλός, η ύλη. Όλα προέρχονται από αυτόν. Σκεπτόμενοι τον πηλό, η ταυτότητά του, αυτό που τον προσδιορίζει είναι το χρώμα του και η υφή του. Άρα ξαφνικά το πρώτο μας εργαλείο γι’ αυτή την αρμονική σχέση θέσαμε το χρώμα: το χρώμα του πηλού, το κεραμιδί που έχουμε όλοι στο μυαλό μας, έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια συνθήκη, ένα υπόβαθρο που θα έρθει και θα δεχθεί τα νέα αντικείμενα της σύγχρονης κεραμικής τέχνης. Αυτό είναι που κυριαρχεί, όπως βλέπετε γύρω μας» επισημαίνει ο αρχιτέκτονας Άρις Πέτρου που υπογράφει τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της έκθεσης των σύγχρονων κεραμικών έργων.

Στο πλαίσιο της διοργάνωσης απονεμήθηκαν και τρία βραβεία που συνοδεύονται με χρηματικό έπαθλο και τη διοργάνωση μιας έκθεσης. Το πρώτο βραβείο κέρδισε ο Γιώργος Βαβάτσης με το έργο «Incision». Πρόκειται για μια στήλη ενός μέτρου, κατασκευασμένη από πέντε τετράγωνα. Το καθένα αντιπροσωπεύει μια σημαντική εποχή της ανθρώπινης ιστορίας: την εποχή του Λίθου, του Χαλκού, του Σιδήρου, του Πλαστικού και της Τεχνολογίας. Το έργο μιλά για τα ίχνη που αφήνουμε πίσω μας, καθώς περνάμε στο χρόνο του σύμπαντος.

«Το συγκεκριμένο έργο είναι η κατάληξη μιας μελέτης, που τρέχει εδώ και τουλάχιστον δέκα χρόνια. Είναι μια έρευνα που γίνεται πάνω στο συνδυασμό ορυκτών και διάφορων ξένων στοιχείων προς την κεραμική με τον πηλό για να μελετήσω το ίχνος που αφήνει το καθετί στο χρόνο. Διότι αυτό που κάνουμε με την κεραμική είναι ότι σφραγίζουμε εν ολίγοις τον χρόνο. Όταν ξεκίνησε αυτή η έκθεση και μου προτάθηκε να λάβω μέρος, η πρόταση που κατέθεσα είναι λίγο πολύ προέκταση αυτού που ούτως ή άλλως κάνω. Ταίριαζε πάρα πολύ ωραία. Αυτό που συνέβη όμως ήταν ότι αποτέλεσε κίνητρο για να γίνω λίγο πιο πειραματικός, από ότι ήμουν ως τώρα. Ήταν δηλαδή το κίνητρο και η αφορμή ώστε να τα βάλω όλα σε ένα έργο και να δοκιμάσω όλα όσα είχα ως απορία: τι γίνεται δηλαδή με το κάθε υλικό που θα μπορούσα να βρω και αντιπροσωπεύει μια ολόκληρη εποχή ή πολλές εποχές σε βάθος χρόνου και να δω ποιο είναι το αποτύπωμα. Δηλαδή τι αφήνει πίσω του ο άνθρωπος ανάλογα με την εποχή. Από την κεντρική ιδέα μέχρι το τέλος, συνέβησαν πράγματα, άλλαξαν λίγα, αλλά η κεντρική ιδέα έμεινε η ίδια: ότι θα κατασκευάσω μια τομή, η οποία βγαίνοντας από τη γη, θα αντιπροσώπευε όλες τις βασικές περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας πάνω στον πλανήτη, μέχρι σήμερα» τονίζει ο Γιώργος Βαβάτσης που κέρδισε με το έργο του το πρώτο βραβείο στην Μπιενάλε.

Πώς λειτουργεί η κεραμική στο πέρασμα του χρόνου και ποιος είναι ο ρόλος και το αποτύπωμα που αφήνει ο καλλιτέχνης που ασχολείται με τον πηλό μέσα από το έργο του;

«Η κεραμική βασίζεται πάνω σε ένα υλικό, το οποίο αντιπροσωπεύει κάποια χρονική στιγμή πάνω στον πλανήτη. Συρρικνώνει χιλιάδες, μην πω εκατομμύρια χρόνων πάνω σε ένα υλικό, έτσι όπως έχει φτάσει στα χέρια μας. Αυτό που εμείς κάνουμε, ως καλλιτέχνες που ασχολούμαστε με τον πηλό, είναι κάτι σχεδόν “θεολογικό”. Δηλαδή για μια στιγμή γινόμαστε μικροί θεοί. Δίνουμε πνοή, παγώνοντας μια μακρά ιστορία ενός υλικού σε μια στιγμή. Δηλαδή με τη φωτιά το επαναφέρουμε, από εκεί ακριβώς από όπου ήρθε. Του ξαναδίνουμε μια νέα μορφή και το ξανακάνουμε το πέτρωμα, το οποίο ήταν πριν από εκατομμύρια χρόνια.

Αυτό μόνο στην κεραμική τέχνη μπορεί να συμβεί και είναι μια τεράστια ευθύνη σε σχέση με την τέχνη και το αποτύπωμά μας, διότι αναλαμβάνουμε την ευθύνη να πάρουμε κάτι το οποίο υπάρχει στη φύση και έχει σχηματιστεί από μόνο του με όλη τη σοφία της φύσης και λέμε ότι εμείς μπορούμε να του δώσουμε μια νέα μορφή και να την αφήσουμε στο χρόνο για πάντα. Εμείς θα φύγουμε και αυτό θα μείνει για αιώνες, ακόμη και ως κομμάτια και θα ερμηνεύεται μετά από εκατομμύρια χρόνια. Επομένως αυτό από μόνο του είναι μια καλλιτεχνική δήλωση. Αυτό κάνει η κεραμική στο χρόνο» συμπληρώνει ο Γιώργος Βαβάτσης.

Η Em Irvin κέρδισε το δεύτερο βραβείο με το έργο «Weight (limit of excavation)». Παρουσιάζει μια σειρά από 10 πάνελ που έχουν γίνει από σπείρες πηλού. Το κάθε πάνελ φέρνει τα αποτυπώματα των δακτύλων της καλλιτέχνιδας, καταγράφοντας ίχνη ζωής που έχουν αναδυθεί μέσα από την ηφαιστειακή τέφρα. Οι πλάκες λειτουργούν ως μαρτυρίες των καθημερινών δραστηριοτήτων του 17ο π.Χ. αιώνα και ο πηλός φέρνει στο σήμερα, ίχνη και στοιχεία του παρελθόντος:

«Πηγή έμπνευσης γι’ αυτό το έργο είναι δακτυλικά αποτυπώματα που έβλεπα στα πάντα. Το σχήμα του δαχτύλου υπήρχε στα φορέματα που φορούσαν οι γυναίκες στις τοιχογραφίες, στο σχήμα του σταχυού, στο σχήμα που είχαν οι στέγες των σπιτιών τους. Υπήρχε παντού. Αυτό που ήθελα λοιπόν να κάνω ήταν να το πάρω από το κάθε έργο. Πίεσα λοιπόν το δακτυλικό μου αποτύπωμα στον πηλό, μέχρι να φθαρεί. Ήθελα να αναδείξω αυτή τη σχέση, να στρέψω την προσοχή των θεατών στο πώς η κεραμική μπορεί να απαθανατίσει θραύσματα των ανθρώπων στον πηλό και στα δακτυλικά αποτυπώματα που έχουμε εδώ. Αν οι θεατές συντονιστούν με όλο αυτό, να δουν δηλαδή τα αποτυπώματά τους και πουν: “να ’μαι!” σε ένα έργο που έγινε πριν από 3.000 χρόνια ή που έγινε σήμερα, τότε ερχόμαστε πιο κοντά στο χώρο και στο χρόνο. Συγχωνευόμαστε με έναν τρόπο» αναφέρει η δημιουργός.

Η Γερμανίδα καλλιτέχνις Ule Ewelt έχει δημιουργήσει δύο εντυπωσιακές αντιλόπες. Το έργο «Θηρίον», που κέρδισε το τρίτο βραβείο, αντλεί την έμπνευσή του από μια τοιχογραφία που βρέθηκε στο Ακρωτήρι. Η δημιουργός ενδιαφέρεται πολύ για τα προϊστορικά ευρήματα και τις τοιχογραφίες που βρέθηκαν σε σπηλιές. Εστιάζει στη σχέση των δύο ζώων, στη φύση τους, αλλά και στον κόσμο που ζούσαν οι προϊστορικοί άνθρωποι:

«Συνήθως με απασχολεί πολύ το θέμα των σπηλαιογραφιών, των έργων που έκαναν οι προϊστορικοί άνθρωποι, στη νότια Γαλλία για παράδειγμα στο σπήλαιο του Λασκώ και στο σπήλαιο του Σωβέ. Με απασχολεί λοιπόν πολύ το θέμα της καταγωγής μας, η εποχή στην οποία ο άνθρωπος ζούσε σε έναν κόσμο που κατοικούνταν από ζώα και όχι από ανθρώπους. Αυτό είναι λοιπόν που συνήθως κάνω. Δημιουργώ ζώα, όπως τα βλέπω, όπως νομίζω ότι τα έβλεπαν οι άνθρωποι της προϊστορικής εποχής. Όταν ανακάλυψα αυτόν τον διαγωνισμό και είδα το υλικό αναφοράς και έμπνευσης, το βρήκα πολύ συγκινητικό, διότι συμβαίνει ακριβώς το ίδιο.

Οι προϊστορικοί άνθρωποι στο Ακρωτήρι έκαναν αυτά τα εκπληκτικά έργα τέχνης, αυτές τις υπέροχες τοιχογραφίες. Βλέπεις ότι ήταν πιθανώς πολύ πιο κοντά στη φύση που τους περιέβαλε και στα ζώα που τους περιέβαλαν, σε σύγκριση με μας σήμερα. Είπα λοιπόν ότι αφορά ακριβώς το ίδιο. Είναι ένα κομμάτι της καταγωγής μας, από πού προήρθαμε. Τότε βρήκα την όμορφη τοιχογραφία με τις αντιλόπες και σκέφτηκα ότι θα ήθελα να δημιουργήσω μια αντιλόπη ή δύο, ή ίσως ένα κοπάδι. Ήθελα όμως να τις δείξω στο φυσικό τους περιβάλλον. Η μία αντιλόπη είναι σαν να άκουσε κάτι. Κάτι συμβαίνει και η μία αντιλόπη προσέχει την άλλη».

Η 1η Μπιενάλε Σύγχρονης Κεραμικής Τέχνης με τίτλο «Πηλού Αντηχήσεις: Μέσα Από Κρυμμένες Αφηγήσεις» στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, διαρκεί μέχρι τις 26 Οκτωβρίου.