Ένας στοχαστικός περίπατος στη συλλογή του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, μέσα από ένα ασυνήθιστο βιβλίο

Το βιβλίο «Στοχασμοί του Συλλέκτη. Η Ειρήνη Πάρη συνδιαλέγεται με τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο» δεν είναι άλλη μια συμβατική έκδοση για την τέχνη, ένας ακόμη τόμος για τη σύγχρονη τέχνη. Είναι ένα πρωτότυπο βιβλίο που έχει να κάνει με τον ενδιαφέροντα διάλογο για την τέχνη και τη ζωή ανάμεσα σε ένα ζευγάρι φιλότεχνων, τον συλλέκτη Δημήτρη Δασκαλόπουλο και την Ειρήνη Πάρη.

Με έναυσμα περίπου 100 έργα σύγχρονης τέχνης διεθνών καλλιτεχνών των τελευταίων 40 ετών από τη διεθνούς εμβέλειας Συλλογή Δ. Δασκαλόπουλου, ο συλλέκτης και η σύντροφός του, συνοδοιπόροι στη ζωή και στην τέχνη την τελευταία δεκαετία, συζητούν πολύ ανοικτά και με ειλικρίνεια για τις ελευθερίες και περιστολές του συλλέγειν, μοιράζονται τη γοητεία που τους ασκεί η καλλιτεχνική δημιουργικότητα και μας οδηγούν σ’ ένα στοχαστικό περίπατο στο υπαρξιακό μυστήριο της ζωής, όπως απεικονίζεται στα έργα τέχνης της συλλογής.

Όπως ανέφερε η ίδια η συγγραφέας στην παρουσίαση που έγινε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το βιβλίο αυτό ξεκίνησε «από ένα στρογγυλό τραπέζι, όπου ήθελα να μάθω για τα έργα της συλλογής του Δημήτρη Δασκαλόπουλου. Όταν ξεκίνησε να μου μιλάει, μου έλεγε τόσο ωραία πράγματα, που άρχισα να τα σημειώνω. Μέσα από αυτές τις σκόρπιες σημειώσεις, κατάλαβα σταδιακά ότι θα ήταν κρίμα να μην καταγραφούν αυτές οι σκέψεις, οι συζητήσεις μας για να μπορέσουν να τις διαβάσουν όχι μόνο οι δικοί του άνθρωποι, αλλά και όσοι ενδιαφέρονται για την τέχνη. Αυτό το με την ελπίδα πως ο περίπατος αυτός θα είναι γόνιμος, διασκεδαστικός, πως θα είναι πηγή προβληματισμού και συζητήσεων για τους αναγνώστες, αλλά και με την κρυφή ελπίδα πως, ακόμα κι αν ορισμένους δεν τους συγκινεί η σύγχρονη τέχνη, το βιβλίο αυτό θα αποτελέσει προτροπή για περισσότερες περιπλανήσεις και συγκινήσεις γύρω από αυτήν. Η σύγχρονη τέχνη για πολύ κόσμο δεν είναι προσιτή. Μπλοκάρουν μπροστά στα έργα της. Θέλαμε αν κάποιος διαβάσει το βιβλίο, να τον βοηθήσουμε να του γίνει οικεία και προσιτή η σύγχρονη τέχνη. Να αφεθεί, να πέσουν τα σύνορα και να νοιώσει πιο κοντά την τέχνη. Γι’ αυτό ήθελα το βιβλίο να γραφτεί με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι προσιτό και να αγγίζει τους ανθρώπους».

Έτσι λοιπόν συνομιλίες τριών χρόνων, μαγνητοφωνήσεις, καταγραφές και σημειώσεις, απέδωσαν σε ένα δομημένο κείμενο, οργανωμένο σε θεματικά κεφάλαια, που συνοδεύεται με πάρα πολλά έργα από τη συλλογή του Δ. Δασκαλόπουλου και όχι μόνο. Ο συλλέκτης επισημαίνει:

«Αυτό το βιβλίο είναι ένας διάλογος. Δεν είμαι μια καταγραφή των δικών μου ιδεών και απόψεων. Και όλο αυτό ξεκίνησε, γιατί σε αυτά που μας συνέδεσαν, η τέχνη έχει κυρίαρχο χαρακτήρα. Πηγαίναμε σε εκθέσεις, συνομιλούσαμε, ενθουσιαζόμασταν. Αυτή λοιπόν η κοινή μας αγάπη για την τέχνη, ήταν το έναυσμα για να κάνουμε αυτό τον ελεύθερο διάλογο, που αποτυπώνεται στο βιβλίο. Είναι ουσιαστικά ένας διάλογος για την τέχνη, για τη ζωή, για τη συγκίνηση, για το πόσο μας συναρπάζει από κοινού η τέχνη και οι ιδέες που εκφράζονται μέσα από τα έργα τέχνης».

Πώς προέκυψε ο τίτλος του βιβλίου; «Η συλλογή μου δεν είναι ενός εστέτ της τέχνης. Είναι ενός ανθρώπου που προσπαθούσε να φτιάξει ένα μήνυμα, να έρθει σε έναν διάλογο. Ήταν επικεντρωμένη σε μια θεματολογία που έχει να κάνει με το θαυμασμό μου για την ανθρώπινη ύπαρξη, για τη δράση της, για το πόσο αισιόδοξη και δημιουργική είναι, παρά το γεγονός της φθαρτότητας και της θνητότητας που μας κατατρέχει. Άρα όλα τα έργα που αγόραζα, πίστευα ότι εξέφραζαν ακριβώς αυτά τα ζητήματα. Άρα η συλλογή απέκτησε μια συνοχή και γι’ αυτό έλεγα ότι είναι περισσότερο περισυλλογή, παρά συλλογή. Είχε ένα μόνιμο σκεπτικό, που προέρχεται από τις δικές μου ανησυχίες, τους δικούς μου στοχασμούς. Άρα είπα ότι η λέξη στοχασμοί ταιριάζει πάρα πολύ με αυτό που νιώθω ότι κάνω μέσα από αυτή τη συλλογή» υπογραμμίζει ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος.

Το βιβλίο προλογίζεται από τον Nicholas Serota, Ιστορικό τέχνης και επιμελητή, Διευθυντή της Tate (1988-2017) και Πρόεδρο του Arts Council England, ο οποίος αναφέρει: «Αυτό είναι ένα ασυνήθιστο βιβλίο, για έναν ασυνήθιστο άνθρωπο και την ιδιαίτερη προσέγγισή του στη δημιουργία μιας συλλογής έργων τέχνης. Καταγράφει με σπάνια ειλικρίνεια μια προσωπική αναζήτηση προς τη διαφώτιση και την άνευ προηγουμένου απόφασή του, ως συλλέκτη, να δωρίσει τη συλλογή του σε τέσσερα μουσεία, σε Νέα Υόρκη, Σικάγο, Λονδίνο και Αθήνα, ενώ παράλληλα ιδρύει και χρηματοδοτεί έναν νέο οργανισμό, τον ΝΕΟΝ».

Η Madeleine Grynsztejn, Διευθύντρια Pritzker του Museum of Contemporary Art Chicago, επισημαίνει με τη σειρά της: «Αυτό το βιβλίο είναι ιδιότυπο και δεν μπορεί να κατηγοριοποιηθεί, τρόπον τινά, καθώς αποτελεί ένα είδος βιογραφίας, η οποία προκύπτει μέσω του διαλόγου, και παρουσιάζεται υπό το πρίσμα της τέχνης και του έρωτα, χωρίς ωστόσο, το κείμενο να χαρακτηρίζεται ως αυτοαναφορικό».

Η δομή του βιβλίου

Το πρώτο μέρος του βιβλίου αφορά στο συλλέκτη και το χτίσιμο μιας συλλογής, όπου οι δύο συνομιλητές συζητούν για θέματα όπως ο ορισμός της τέχνης, η τέχνη, η αξία και το χρήμα, η επιλογή των έργων τέχνης και η πορεία μιας συλλογής, με αναφορά στην ευεργετική δράση του συλλέκτη.

Όπως αναφέρει η συγγραφέας: «Η πορεία της συλλογής είναι τόσο ενδιαφέρουσα, όσο κι εκείνη του συλλέκτη, καθώς είναι απόλυτα συνυφασμένες. Πρόκειται για έναν συλλέκτη φιλοσοφημένο, βαθυστόχαστο. Πρόκειται για μια συλλογή στοχασμών, περιπατητική, με την κοινή και την φιλοσοφική έννοια. Πρόκειται για μια συλλογή ενστικτώδη, σπλαχνική, που «ενσωματώνει» τη δημιουργία των τελευταίων δεκαετιών. Εκτείνεται και βαθαίνει, ρίχνει άγκυρες και πετά σε πρωτοποριακούς ορίζοντες, διατηρώντας το βασικό σκεπτικό του ιδρυτή της».

Για το σκεπτικό του ο ίδιος ο συλλέκτης λέει: «Εντάσσοντας διαφορετικά έργα σε διαλεκτικές σχέσεις, επιχειρώ να δημιουργήσω σύνολα εικόνων που μιλούν για τον αιώνιο ανταγωνισμό μεταξύ ζωής και θανάτου, ματαιότητας και αθανασίας, να σκιαγραφήσω, έτσι, τον αγώνα του ανθρώπου και τη φυσική τάση του προς την αισιοδοξία, τον μόχθο του έναντι του μηδενισμού και της εγκατάλειψης».

Και υπογραμμίζει: «Έχω μια αγάπη για την τέχνη, που βασίζεται στη βαθύτερη πίστη ότι η τέχνη είναι βασικό ανθρώπινο αγαθό, βασική ανθρώπινη ανάγκη. Το ένιωσα από νωρίς. Η τέχνη έχει νόημα μόνο όταν βρίσκεται σε συνδιαλλαγή, σε επικοινωνία με τον αποδέκτη της, με τον άνθρωπο. Ειδάλλως, ένα έργο τέχνης από μόνο του δεν υπάρχει, αν δεν εκτίθεται, αν δεν αλληλεπιδρά με τον θεατή, ώστε να προκαλέσει προβληματισμό και συναισθήματα».

Αναφορικά με την επιλογή των έργων που απαρτίζουν τη συλλογή, ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος βασίστηκε στο ένστικτό του: «Δεν διάλεγα ποτέ καλλιτέχνες, αλλά διάλεγα πρώτα το έργο, με το συναίσθημα, δηλαδή με την ψυχή και όχι με το μυαλό. Αυτό που έψαχνα σταθερά ήταν το έργο που είναι δυνατό, που προκαλεί συναίσθημα. Και το ισχυρό έργο εμπεριέχει μέσα του τον καλλιτέχνη, τον δημιουργό του. Πάντα, λοιπόν, επέλεγα έργα που πίστευα ότι ταίριαζαν με αυτό που θέλει να εκφράσει η συλλογή μου».

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου είναι ένας στοχαστικός περίπατος μέσα στο περιεχόμενο της Συλλογής. Είναι δομημένο γύρω από τα θέματα του Σύμπαντος, του Ανθρώπου και της Κοινωνίας και εμβαθύνει σε ζητήματα όπως η ανθρώπινη υπόσταση, η δημιουργικότητα, το τραύμα και ο πόνος, η ζωή και ο θάνατος, η ομορφιά, τα μεγάλα επιτεύγματα, η δύναμη και ευαισθησία, η ελληνικότητα, όπως απεικονίζονται στα έργα τέχνης της συλλογής.

Σχετικά με το νήμα της συλλογής, ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος αναφέρει: «Για τα έργα της συλλογής μπορεί η ευαισθησία ή το σκεπτικό να πηγάζει από μένα, από τη δική μου ψυχοσύνθεση, τη δική μου κοσμοθεωρία και το συναίσθημα που δημιουργούν σε εμένα, όμως ο λόγος που τα διαλέγω είναι επειδή λένε κάτι πολύ ευρύτερο από μένα, που αφορά νομίζω ευρύτερα την ανθρώπινη ύπαρξη στην αρχέγονη, πηγαία και διαρκή της διάσταση».

Στο βιβλίο αναφέρονται περίπου 100 έργα της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου από τους καλλιτέχνες: Marina Abramović, Terry Adkins, Kutluğ Ataman, Phyllida Barlow, Matthew Barney, Hans Bellmer, Lynda Benglis, Joseph Beuys, John Bock, Mark Bradford, Louise Bourgeois, Christophe Buchel, Βλάσσης Κανιάρης, Paul Chan, Marcel Duchamp, Fischli & Weiss, Tom Friedman, Kendell Geers, Gilbert & George, Robert Gober, Antony Gormley, David Hammons, Mona Hatoum, Thomas Hirschhorn, Damien Hirst, Jim Hodges, Jenny Holzer, Mike Kelley, Martin Kippenberger, Barbara Kruger, Γιάννης Κουνέλλης, Νίκος Κεσσανλής, Στάθης Λογοθέτης, Sarah Lucas, Paul McCarthy, Cildo Meireles, Annette Messager, Robert Morris, Wangechi Mutu, Bruce Nauman, Cornelia Parker, Paul Pfeiffer, Dieter Roth, Doris Salcedo, Kiki Smith, Paul Thek, Keith Tyson, Adrián Villar Rojas, Bill Viola, και άλλοι.

Το βιβλίο διατίθεται προς πώληση στα πωλητήρια του ΕΜΣΤ, του Μουσείου Μπενάκη, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης καθώς και στο Amazon.