Μουσείο Γαΐτη – Σίμωσι: Το νέο τοπόσημο της σύγχρονης ελληνικής τέχνης στην Ίο

• Sep 24, 2024, 2:21 PM

13 min de lecture

Μετά από 27 ολόκληρα χρόνια, ένα όνειρο γίνεται πραγματικότητα. Το νεοσύστατο Μουσείο του ζωγράφου Γιάννη Γαΐτη (1923-1984) και της γλύπτριας Γαβριέλλας Σίμωσι (1926-1999) άνοιξε πλέον για το κοινό. Βρίσκεται σε ένα λόφο, στην περιοχή Τσουκαλαριά, πάνω από τη χώρα της Ίου με εντυπωσιακή θέα σε όλο το Αιγαίο. Προστίθεται πλέον στη λίστα των μονογραφικών μουσείων της χώρας μας, αναδεικνύοντας το έργο των δύο σπουδαίων Ελλήνων καλλιτεχνών της μεταπολεμικής Ελλάδας. Τα εγκαίνια του μουσείου πραγματοποιήθηκαν το Σάββατο 14 Σεπτεμβρίου, από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, παρουσία της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη.

Ο Γιάννης Γαΐτης ανακάλυψε την Ίο τη δεκαετία του 1960, κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του με τον φίλο του Jean-Marie Drot. Συνδέθηκε πολύ στενά με τον τόπο και τους κατοίκους του. Έχτισε σύντομα το σπίτι του εκεί. Αγάπησε πολύ το νησί. Ερχόταν συχνά εδώ μέχρι το θάνατό του, το 1984. Η γυναίκα του, η γλύπτρια Γαβριέλλα Σίμωσι πέθανε το 1999. Και οι δύο αναπαύονται σε ένα εκκλησάκι, κοντά στο σπίτι τους.

Το Μουσείο Γαΐτη-Σίμωσι είναι αφιερωμένο στο πολυσχιδές έργο των δύο καλλιτεχνών και είναι το ευτυχές αποτέλεσμα της άοκνης προσπάθειας της κόρης τους και μοναδικής τους κληρονόμο, Λορέττας Γαΐτη σε σύμπραξη με το Δήμο Ιητών. Στεγάζεται σε ένα κτίριο επιφανείας 1600 τ.μ. Τα έργα της μόνιμης συλλογής αποτελούν μακροχρόνια παραχώρηση της.

Το κτιριακό συγκρότημα σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Jacques Charrat και την αρχιτέκτονα-μουσειολόγο Λορέττα Γαΐτη, η οποία επιμελήθηκε και τη μουσειολογική μελέτη. Η θέληση να κρατήσει ζωντανό το έργο των γονιών της ήταν επιβεβλημένη και το νησί της Ίου ήταν μια προφανής επιλογή, όπως μας εξήγησε η ίδια:

«Όταν είσαι το μοναδικό παιδί δύο καλλιτεχνών έχεις μια ευθύνη για το έργο τους. Πρέπει να το προστατέψεις, να το συντηρήσεις και με έναν τρόπο να τους κρατήσεις ζωντανούς. Ασχολήθηκα δέκα χρόνια με τον κριτικό κατάλογο του Γαΐτη. Έχουν γίνει εκθέσεις, υπάρχει το έργο του πατέρα μου στο Μετρό του Σταθμού Λαρίσης. Το επόμενο βήμα ήταν το μουσείο. Επειδή είμαι και εγώ αρχιτέκτονας κι έχω ειδικευθεί στα μουσεία και έχω κάνω πάνω από 180 εκθέσεις για διάφορους καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο, ήθελα το επόμενο βήμα να είναι ένα μουσείο.

Το έκανα επειδή πιστεύω ότι ο Γιάννης, όχι ακόμη η Γαβριέλλα, ανήκουν στην εθνική κληρονομιά της Ελλάδας. Αντί λοιπόν να δώσω τα έργα τους στα παιδιά μου, τα έδωσα στον τόπο μας. Είναι μια κίνηση που ήθελα να κάνω για την Ελλάδα. Ήθελα επίσης, επειδή η μάνα μου δεν είναι τόσο αναγνωρισμένη, να βγει κι αυτή στο φως γιατί το αξίζει. Είναι μια πολύ μεγάλη γλύπτρια. Αυτό το κτίριο που της έφτιαξα και τα έργα που φιλοξενεί θα συγκινήσουν πολύ».

Η μόνιμη συλλογή διαρθρώνεται σε δύο κτίρια. Το πρώτο είναι αφιερωμένο στον Γιάννη Γαΐτη. Στο ισόγειο εκτίθεται το ζωγραφικό έργο του καλλιτέχνη από το 1948 έως το 1963 σκιαγραφώντας την πορεία μετάβασης από τους πρώιμους σουρεαλιστικής έμπνευσης καμβάδες στη θριαμβευτική είσοδο των απρόσωπων ανθρώπινων μορφών. Στον πρώτο όροφο, τα διάσημα «ανθρωπάκια» της ώριμης περιόδου του Γαΐτη απελευθερώνονται από τη δισδιάστατη επιφάνεια του καμβά και καταλαμβάνουν τον μουσειακό χώρο συναθροιζόμενα σε πολυπρόσωπες συνθέσεις και εγκαταστάσεις μεγάλων διαστάσεων.

Ο ιστορικός τέχνης Γιάννης Μπόλης μας μίλησε για τα πρώτα δύσκολα χρόνια της εικαστικής διαδρομής του καλλιτέχνη από το 1942 έως το 1954, οπότε και άφησε την Αθήνα για το Παρίσι. Ήταν η χρονιά που παντρεύτηκε την Γαβριέλλα Σίμωσι. Είχε προηγηθεί η πρώτη του έκθεση στον Παρνασσό, το 1945, η οποία προκάλεσε μεγάλη κατακραυγή από τους ακαδημαϊκούς συντηρητικούς κύκλους και τους ελληνοκεντρικούς μοντερνιστές:

«Ο Γαΐτης εμφανίζεται στην ελληνική τέχνη σε μια από τις πιο σκληρές και δύσκολες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, τη δεκαετία του 1940. Εγγράφεται στη ΑΣΚΤ το 1942. Δεν θα ολοκληρώσει ποτέ τις σπουδές του. Είναι αντίθετος σε όλο αυτό το ακαδημαϊκό, σκληρό, συντηρητικό περιβάλλον που επικρατεί στη σχολή. Είναι ένας άνθρωπος αισιόδοξος, ονειροπόλος, πάντα γελαστός και ευπροσήγορος.

Γενικότερα η παρουσία του καθ’ όλη τη δεκαετία του 1940 μέχρι και το 1954, που θα αποφασίσει να εγκαταλείψει την Ελλάδα και να εκπατριστεί στο Παρίσι, είναι ένα διαρκές σκάνδαλο. Είναι ένα σκάνδαλο, γιατί είναι ένας καλλιτέχνης που δημιουργεί μια τέχνη που είναι τελείως αταξινόμητη και ακατανόητη για τους πολλούς. Ξεπερνάει τον ελληνοκεντρικό μοντερνισμό και τις επιταγές της αριστεράς, της μαρξιστικής ιδεολογίας που θέλει μια τέχνη που να είναι παραστατική, ρεαλιστική και να βρίσκεται κοντά στις αξίες και τις αλήθειες του ανθρώπου.

Εννοείται ότι όλο το ακαδημαϊκό και συντηρητικό κατεστημένο είναι απέναντί του. Ασχολείται με την ζωγραφική και τη γλυπτική. Πειραματίζεται διαρκώς. Έχει μια μεγάλη παραγωγή έργων. Είναι ένας καλλιτέχνης που πλησιάζει τον κόσμο του Πικάσο και των σουρεαλιστών. Είναι ένας καλλιτέχνης που προσπαθεί να δώσει ένα νέο νόημα και περιεχόμενο στο σύγχρονο άνθρωπο και στη θέση του μέσα στον κόσμο. Έχει πάρα πολλές αναφορές στη μυθολογία, στην αρχαιότητα.

Τα θέματα που τον απασχολούν είναι η ζωή, ο θάνατος, ο έρωτας, η σεξουαλικότητα. Πρέπει να τονίσω ότι ο καλλιτέχνης βίωσε έντονα την απαξίωση, κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ήταν πολύ μόνος. Κουβαλά πάντα μέχρι το τέλος της ζωής του μια βαθιά πληγή για την υποδοχή που είχε το έργο του».

Το δεύτερο κτίριο είναι αφιερωμένο στο σπάνια εκτιθέμενο έργο της Γαβριέλλας Σίμωσι. Φιλοξενεί 12 αντιπροσωπευτικά γλυπτά της από το 1970 έως το 1983 καθώς και ένα εξαιρετικό σύνολο κολάζ. Είναι έργα εντυπωσιακά, ριζοσπαστικά, που καταθέτουν μια σύγχρονη αίσθηση γλυπτικής. Διασχίζοντας τα δύο κτίρια, είναι σαφές πόσο διαφορετικοί δημιουργοί και συμπληρωματικές προσωπικότητες ήταν μεταξύ τους ο Γαΐτης και η Σίμωσι. Το καλλιτεχνικό τους έργο έχει στενή σχέση με τον άνθρωπο και τον κόσμο, έχει συνείδηση της ελληνικής πραγματικότητας και ιστορίας. Είναι βαθιά σημερινό κι επίκαιρο και έχει αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα του. Ο ιστορικός και κριτικός τέχνης Ντένης Ζαχαρόπουλος είχε γνωρίσει τους δύο καλλιτέχνες:

«Έχουμε να κάνουμε με δύο πολύ μεγάλους καλλιτέχνες. Δύο πολύ μεγάλους καλλιτέχνες, που για λόγους άσχετους με τη σημασία του έργου τους, ίσως γιατί ο Γιάννης ήταν ένας φοβερά γενναιόδωρος και ανοιχτός άνθρωπος και αυτό στην Ελλάδα θεωρείται πάντα ύποπτο και ίσως γιατί η Γαβριέλλα ήταν μια πολύ συνεπής, κλειστή κι αυστηρή γυναίκα, που επίσης ιδίως για γυναίκα θεωρείται κάτι αρνητικό στην Ελλάδα, ότι δηλαδή δεν φέρνει καφεδάκι και λουκουμάκι, βρέθηκαν λίγο έξω στην Ελλάδα από την αναγνώριση που θα έπρεπε να έχει το έργο τους.

Για έναν τρίτο λόγο επίσης ότι το έργο τους παρόλο που έχει μια πολύ στενή και ουσιαστική σχέση με την Ελλάδα, δεν έχει καμία σχέση με αυτό που λέμε ελληνικότητα, που επικράτησε σαν ιδεολογία και σαν εικονογράφηση, κατά κάποιο τρόπο, στα χρόνια που έκαναν την καριέρα τους. Θέλω να πω ότι αυτά τα δύο έργα, που έχουν άμεση σχέση με τον άνθρωπο, αλλά δεν είναι ανθρωποκεντρικά, όπως μας έχουν πρήξει ότι η ελληνική τέχνη είναι πάντα ανθρωποκεντρική. Όχι! Ξεκινά από τον άνθρωπο για να πάει στον κόσμο. Δεν ξεκινά από τον κόσμο για να πάει στον άνθρωπο. Αυτό είναι το μεγάλο μάθημα αυτού του μουσείου σήμερα, ότι βρισκόμαστε πραγματικά στον κόσμο.

Δεν είναι τυχαίο ότι το σημαντικότερο κείμενο που έχει γραφτεί για τον Γαΐτη, το έχει γράψει ο Τάκης Ζενέτος. Ένας από τους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες που έχει βγάλει η Ελλάδα. Ο Ζενέτος δείχνει ακριβώς την ανάγκη που έχει ο άνθρωπος, έτσι όπως βγαίνει από τον κόσμο του Γαΐτη, να σπάσει τη μαζοποίηση, την κονσερβοποίηση του ανθρώπου που γίνεται μάζα. Αυτά τα ανθρωπάκια που έχουν ομοιομορφία, που έχουν γίνει αριθμοί, να γίνουν ξανά άτομα. Όχι ατομικιστές. Να γίνουν συνειδήσεις, να γίνουν ενεργά μέλη μιας κοινωνίας που είναι ανοιχτή στον κόσμο».

Το συγκρότημα του μουσείου ολοκληρώνεται με μια αίθουσα περιοδικών εκθέσεων και ανεξάρτητα κτίρια για το καφέ και τη διοίκηση του μουσείου. Στο τέλος του εσωτερικού «δρόμου» του μουσείου, ένα μικρό ημικυκλικό θέατρο επιτρέπει στους επισκέπτες να απολαμβάνουν την εξαιρετική θέα του νησιού.

Πριν την τελετή των εγκαινίων, έλαβε χώρα η ημερίδα «Γιάννης Γαΐτης – Πλουραλισμός και Πολυέργεια» με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του ζωγράφου, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου. Συμμετείχαν η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης - Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου Συραγώ Τσιάρα, ο ιστορικός και κριτικός τέχνης Ντένης Ζαχαρόπουλος, ο ζωγράφος Δημήτρης Αληθεινός, ο ιστορικός τέχνης Γιάννης Μπόλης και ο σχεδιαστής/κατασκευαστής Γαβρίλος Μιχάλης, σε συντονισμό της καλλιτεχνικής διευθύντριας του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου, Ειρήνης Οράτη.

Οι ομιλητές αναφέρθηκαν στη σημαντική καλλιτεχνική δραστηριότητα και το έργο του Γιάννη Γαΐτη, αλλά και στην προσωπικότητα του, καθώς και σε στιγμές της ζωής του και της κοινής τους πορείας. Επιπλέον, η Ειρήνη Οράτη ανακοίνωσε ότι με τη υποστήριξη του Ιδρύματος Κωστοπούλου το περιεχόμενο της ημερίδας θα αποτελέσει την βάση για την πρώτη έκδοση του Μουσείου Γαΐτη — Σίμωσι.

Το Μουσείο Γαΐτη – Σίμωσι θα είναι ανοικτό για το κοινό μέχρι 15 Οκτωβρίου. Θα επαναλειτουργήσει την άνοιξη του 2025. Στόχος αυτής της κιβωτού του έργου των δύο καλλιτεχνών είναι να φιλοξενεί επίσης περιοδικές εκθέσεις, εκδηλώσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα. Από αυτό το φθινόπωρο λοιπόν, η Ίος αποκτά ένα σημαντικό τοπόσημο για τη σύγχρονη ελληνική τέχνη.