Αντουανέττα Αγγελίδη: «Πρωτοπορία είναι να ρισκάρει κανείς για να δείξει τον κόσμο από την αρχή»

Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος διοργανώνει το 13ο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας. Η διοργάνωση περιλαμβάνει δύο διαγωνιστικά τμήματα, το διεθνές διαγωνιστικό και το «Reframing Images, masterclasses, ειδικές προβολές, αποκατεστημένες ταινίες και ένα παράλληλο πρόγραμμα με 9 ταινίες του Ζαν Λικ Γκοντάρ.

Η διευθύντρια του φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου και Διευθύντρια της Ταινιοθήκης της Ελλάδος Μαρία Κομνηνού μίλησε στο Euronews για το κριτήριο επιλογής των ταινιών της διοργάνωσης: «Μέσα στο πλαίσιο των επιμελητικών επιλογών μας είναι να παρουσιάσουμε κάποιες ταινίες που είναι μοναδικές. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να πάμε, πρώτον, σε αντιθετικές αφηγήσεις, που αφορούν θέματα της κρίσης, του κλίματος, της ανισότητας των εισοδημάτων και του καπιταλισμού της επιτήρησης. Εκεί ακριβώς τίθεται το ζήτημα αν υπάρχει χώρος για τέτοιους δημιουργούς, γυναίκες και άνδρες. Νομίζω ότι το συγκεκριμένο φεστιβάλ απαντά θετικά σε αυτό. Δεν έχει δηλαδή σημασία, αν κάποιος δημιουργός είναι καταξιωμένος σαν τον Κώστα Γαβρά ή αν είναι νέος που εμφανίζεται με την πρώτη ταινία του, το αίτημα για μας είναι πάντα πρωτότυπες, ριζοσπαστικές αφηγήσεις, που καλύπτουν τη σημερινή δύσκολη και δυστοπική κατάσταση».

Στο πλαίσιο του φεστιβάλ, παρουσιάζεται ένα μεγάλο αφιέρωμα στην Αντουανέττα Αγγελίδη, μια από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του μοντερνισμού στον ελληνικό κινηματογράφο. Προβάλλονται και οι τέσσερις μεγάλου μήκους ταινίες της, καθώς και δύο μικρού μήκους, που εκτείνονται χρονικά από το 1977 έως και το 2008. Πρόκειται για τις: «Κλέφτης ή η πραγματικότητα» (2001), «Οι ώρες - Μια τετράγωνη ταινία» (1995), «Τόπος» (1985), «Idées Fixes / Dies Irae (Παραλλαγές στο ίδιο θέμα)»(1977), καθώς και δύο μικρού μήκους δουλειές της: «Ώρα μεσημεριού» (2006) και «121280 Ritual» (1980/2008). Παρουσιάζεται επίσης το ντοκιμαντέρ «Έμμονες ώρες στον τόπο της πραγματικότητας – Εξομολογήσεις της Αντουανέττας Αγγελίδη (ή ένα δοκίμιο για το βλέμμα της)» που γύρισε η κόρη της Ρέα Βαλντέν το 2022.

Συναντήσαμε την σκηνοθέτιδα στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και μιλήσαμε για την κινηματογραφική της διαδρομή, τα θέματα που την απασχόλησαν, το ρόλο του φεμινισμού και του ονείρου στο έργο της, αλλά και την πρόσφατη βράβευσή της στη Νέα Υόρκη:

«Από πολύ νωρίς, είχα αποφασίσει ότι θα κάνω έναν κινηματογράφο, όπου θα βυθίζω τα προσωπικά μου βιώματα μέσα σε πίνακες ζωγραφικής, αλλά όχι αναπαριστώντας τους, αποδομώντας τους. Αποδομώ δηλαδή τους πίνακες και βάζω τα βιώματα μέσα στους πίνακες. Χρησιμοποιώ λοιπόν το προσωπικό μου βίωμα, όλη την ιστορία της τέχνης και του πολιτισμού κυρίως ως συλλογικό συνειδητό και ασυνείδητο και συνθέτω με τον μηχανισμό του ονείρου. Με τον μηχανισμό δηλαδή όπου εικονοποιούμε, μεταθέτουμε και συμπυκνώνουμε. Μετά υπάρχει και η δευτερογενής διαδικασία. Αυτός είναι ένας τρόπος, μια μέθοδος. Είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί και το ασυνείδητό μας. Ο μηχανισμός του ονείρου δεν έχει να κάνει καθόλου με το πώς φαίνονται τα όνειρα στον κινηματογράφο. Αυτός ο μηχανισμός είναι ο μηχανισμός που λειτουργεί το ασυνείδητο όλων των ανθρώπων».

Η σκηνοθέτις, ήδη από τη δεκαετία του 1970 ήταν στραμμένη έναν φεμινιστικό, πειραματικό κινηματογράφο. Βαθιά πολιτικοποιημένη και μυημένη στην ψυχανάλυση, κατασκεύασε μια κινηματογραφική γλώσσα που αποδομεί την πατριαρχική αναπαράσταση των γυναικών και πρσέφερε ποιητικές εικόνες μέσω του ονείρου και του παράξοδου, αμφισβητώντας τα καθιερωμένα πρότυπα. Ο κόσμος από την άλλη πλευρά, κινείται σήμερα σε αντίθετη ακριβώς κατεύθυνση. Ποιος είναι λοιπόν ο ρόλος της πρωτοπορίας και του πειραματικού κινηματογράφου σήμερα;

«Από την αρχή, το ζητούμενο για μένα ήταν το θέμα του φύλου, το θέμα της κατασκευής του φύλου. Αυτό με ενδιέφερε, ήδη από τη δεκαετία του 1970. Τότε, με το δεύτερο κύμα του φεμινισμού στο Παρίσι, το προσωπικό ήταν πολιτικό. Με είχε εμπνεύσει πολύ αυτό το κίνημα και συμμετείχα ενεργά. Το θέμα είναι ακριβώς ότι η πατριαρχία πρέπει να χτυπηθεί με όλους τους τρόπους, γιατί καταστρέφει, κατά τη γνώμη μου, το σύνολο των ανθρώπων. Λυπάμαι πραγματικά ότι παρά την ανάσα που πήραμε από το #metoo και από τα queer κινήματα, έχει έρθει τώρα και μας έχει πνίξει ένας αυξανόμενος ρατσισμός, μισογυνισμός, που σκοτεινιάζει κατά κάποιον τρόπο τον κόσμο. Είμαστε πραγματικά σε μια στιγμή που έχουμε ανάγκη τις πρωτοπορίες, διότι ακριβώς πρέπει να αγωνιστούμε ενάντια σε αυτόν το σκοτάδι που πάει να μας πνίξει με την ακροδεξιά, το ρατσισμό και τον μισογυνισμό».

Η ιδιοσυγκρασιακή δημιουργός τιμήθηκε τον περασμένο Μάιο στη Νέα Υόρκη με το μεγαλύτερο βραβείο πειραματικού σινεμά στον κόσμο, το Ground Glass Award του 2024, «για την εξαιρετική συνεισφορά στο χώρο της πειραματικής τέχνης». Ποια ήταν τα βασικά ζητήματα που την απασχόλησαν στην κινηματογραφική της διαδρομή;

«Θα έλεγα ότι είναι η πολιτική των σωμάτων, η πολιτική των φύλων, η πολιτική του ασυνειδήτου, η πολιτική των μορφών, του τρόπου. Για μένα είναι πολύ σημαντικό να ρισκάρεις κανείς όχι μόνο θεματικά, αλλά και σαν τρόπο γραφής. Αυτό είναι για μένα η πρωτοπορία: να ρισκάρει κανείς και να διακινδυνεύει έτσι ώστε να δείξει τον κόσμο από την αρχή. Αυτό είναι το ζητούμενο. Να δούμε όλοι μαζί με τη βοήθεια της πρωτοπορίας τον κόσμο από την αρχή. Να τον πρωτογνωρίσουμε, να τον πρωτοδούμε. Γι’ αυτό ζητάει αλλά και φτιάχνει χειραφετημένους θεατές. Σε αυτούς τους θεατές δίνεις τη δυνατότητα να συλλογιστούν πάνω σε αυτό που βλέπουν. Να βάζουν τον μύχιο εαυτό τους και να συνδιαλέγονται με την εικόνα και τους ήχους που συντίθενται εκεί και τους βλέπουν. Έτσι θα χειραφετηθούν, αν θέλετε, και από τις δαγκάνες της κλασικής ταύτισης του mainstream κινηματογράφου».

Το 13ο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου πραγματοποιείται στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, στο Γκάζι και διαρκεί μέχρι την Τετάρτη 18 Δεκεμβρίου.