Εκκλήσεις για αποκατάσταση της Παλμύρας και άλλων μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς της Συρίας

Τα διάσημα αξιοθέατα της Συρίας, όπως η αρχαία πόλη της Παλμύρας και το μεσαιωνικό κάστρο Κρακ των Ιπποτών (Crac des Chevaliers), φέρουν ακόμη τα σημάδια σχεδόν 14 ετών πολέμου.

Οι συντηρητές, ωστόσο, είναι αισιόδοξοι ότι η ιστορική και πολιτιστική τους σημασία θα προσελκύσει τελικά διεθνείς επισκέπτες, συμβάλλοντας στην αναζωογόνηση της οικονομίας της χώρας. Οι ντόπιοι τουρίστες επιστρέφουν ήδη, λένε.

Παλμύρα

Η Παλμύρα, ένα από τα έξι μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO στη Συρία, κάποτε άκμαζε ως βασικός κόμβος στον αρχαίο Δρόμο του Μεταξιού, που συνέδεε τη Ρωμαϊκή και την Παρθική Αυτοκρατορία με την Ασία.

Βρίσκεται στην έρημο της Συρίας και φιλοξενεί αξιόλογα ερείπια 2.000 ετών της ρωμαϊκής εποχής. Αυτές οι ιστορικές δομές φέρουν τώρα τα σημάδια της καταστροφής, με θρυμματισμένες κολώνες και κατεστραμμένους ναούς.

Πριν από τη συριακή εξέγερση του 2011, η οποία εξελίχθηκε σε αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, η Παλμύρα ήταν ο κορυφαίος τουριστικός προορισμός της Συρίας, προσελκύοντας περίπου 150.000 επισκέπτες κάθε μήνα.

"Η Παλμύρα αναζωογόνησε τη στέπα και αποτελούσε παγκόσμιο τουριστικό πόλο έλξης", δήλωσε στο Associated Press ο Ayman Nabu, ερευνητής και ειδικός στα αρχαία ερείπια, εξηγώντας ότι η τοποθεσία ήταν γνωστή ως "η νύφη της ερήμου".

Πρωτεύουσα ενός αραβικού πελατειακού κράτους υπό τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η Παλμύρα έχει ιδιαίτερη σημασία ως ο τόπος όπου η βασίλισσα Ζηνοβία, ως γνωστόν, ηγήθηκε μιας σύντομης εξέγερσης τον τρίτο αιώνα, δημιουργώντας το δικό της βασίλειο. Ωστόσο, στην πιο πρόσφατη ιστορία, ο τόπος απέκτησε πιο δυσοίωνους συνειρμούς.

Συγκεκριμένα, η πόλη φιλοξενούσε τη φυλακή Ταντμούρ, ένα διαβόητο κέντρο κράτησης όπου, σύμφωνα με πληροφορίες, βασανίστηκαν χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι, συμπεριλαμβανομένων αντιπάλων του καθεστώτος Άσαντ. Όταν το Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ) κατέλαβε την πόλη, κατεδάφισε τη φυλακή και αργότερα άρχισε να καταστρέφει τα εμβληματικά μνημεία της Παλμύρας, συμπεριλαμβανομένων των ναών του Bel και του Baalshamin, καθώς και την Αψίδα του Θριάμβου, θεωρώντας τα ως σύμβολα ειδωλολατρίας. Οι μαχητές του ΙΚ αποκεφάλισαν επίσης τον Khaled al-Asaad, έναν ηλικιωμένο μελετητή αρχαιοτήτων που είχε περάσει τη ζωή του επιβλέποντας τα αρχαία ερείπια της Παλμύρας.

Μεταξύ του 2015 και του 2017, ο έλεγχος της Παλμύρας άλλαζε μεταξύ του ΙΚΙΛ και του συριακού στρατού, μέχρι που ανακαταλήφθηκε από δυνάμεις πιστές στον Μπασάρ αλ Άσαντ, με την υποστήριξη της Ρωσίας και ιρανικών πολιτοφυλακών. Οι γύρω περιοχές υπέστησαν σοβαρές ζημιές και πολλοί ιστορικοί χώροι, συμπεριλαμβανομένου του κάστρου Fakhr al-Din al-Ma'ani του 16ου αιώνα, επαναχρησιμοποιήθηκαν για στρατιωτική χρήση. Το κάστρο, για παράδειγμα, χρησίμευσε ως στρατώνας για τα ρωσικά στρατεύματα.

Ο ερευνητής και ειδικός Ayman Nabu ήταν από τους πρώτους που επισκέφθηκαν την Παλμύρα μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ. "Είδαμε εκτεταμένες ανασκαφές μέσα στους τάφους", θυμάται. "Το μουσείο της Παλμύρας ήταν σε άθλια κατάσταση, με ελλείποντα έγγραφα και αντικείμενα - δεν έχουμε ιδέα τι τους συνέβη".

Ο Nabu περιγράφει επίσης λεπτομερώς τις σημαντικές λεηλασίες που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της κατοχής του ΙΚ, σημειώνοντας ότι στο θέατρο (το Τετράπυλο) και σε άλλα ερείπια κατά μήκος του κεντρικού δρόμου με τις κιονοστοιχίες υπήρξαν πολλές παράνομες γεωτρήσεις που αποκάλυπταν γλυπτά, καθώς και κλοπές και λαθρεμπόριο ταφικών γλυπτών.

Ενώ επτά από τα κλεμμένα γλυπτά ανακτήθηκαν και στάλθηκαν σε μουσείο στο Ιντλίμπ, άλλα 22 βγήκαν λαθραία από τη Συρία και πιθανότατα κατέληξαν σε υπόγειες αγορές ή ιδιωτικές συλλογές.

Στο εσωτερικό των υπόγειων τάφων της πόλης, ισλαμικοί στίχοι είναι γραμμένοι στους τοίχους, ενώ γύψος καλύπτει πλέον αρχαίες τοιχογραφίες, πολλές από τις οποίες παρουσιάζουν μυθολογικές σκηνές που αντανακλούν τη βαθιά πολιτιστική σύνδεση της Παλμύρας με τον ελληνορωμαϊκό κόσμο.

"Η Συρία έχει έναν θησαυρό ερειπίων", δήλωσε ο Nabu, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για επείγουσες προσπάθειες συντήρησης για τη διαφύλαξη της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας. Ωστόσο, ο Nabu σημείωσε επίσης ότι η προσωρινή διοίκηση της Συρίας, με επικεφαλής την ισλαμιστική πρώην αντάρτικη ομάδα Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ, αποφάσισε να περιμένει μέχρι να ολοκληρωθεί η πολιτική μετάβαση για να δημιουργήσει ένα στρατηγικό σχέδιο για την αποκατάσταση των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας.

Η UNESCO υποστηρίζει εξ αποστάσεως την προστασία της συριακής πολιτιστικής κληρονομιάς από το 2015 μέσω δορυφορικών αναλύσεων και τεκμηρίωσης. Ο Matthieu Lamarre, εκπρόσωπος της UNESCO, αναγνώρισε την περιορισμένη παρουσία του οργανισμού επί τόπου, σημειώνοντας ότι ο οργανισμός έχει παράσχει εκθέσεις και συστάσεις σε τοπικούς εμπειρογνώμονες, αλλά δεν έχουν πραγματοποιηθεί επιτόπιες εργασίες αποκατάστασης.

Κρακ των Ιπποτών

Περίπου 183 χιλιόμετρα μακριά, το Crac des Chevaliers - ένα μεσαιωνικό κάστρο που χτίστηκε από τους Ρωμαίους και αργότερα επεκτάθηκε από τους Σταυροφόρους - φέρει επίσης τα σημάδια του πολέμου. Σκαρφαλωμένο σε έναν λόφο κοντά στο Al-Husn, το κάστρο βομβαρδίστηκε σφοδρά κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.

Ο Hazem Hanna, επικεφαλής του τμήματος αρχαιοτήτων στο Κρακ των Ιπποτών, επεσήμανε τις ζημιές που προκλήθηκαν από τις κυβερνητικές αεροπορικές επιδρομές το 2014, οι οποίες κατέστρεψαν την κεντρική αυλή του κάστρου και τις διακοσμητικές στήλες.

"Βασιζόμενος στο πολιτιστικό υπόβαθρο των ιστορικών χώρων της Συρίας και στην αρχαιολογική και ιστορική τους σημασία για τους λάτρεις του είδους σε όλο τον κόσμο, ελπίζω και αναμένω ότι όταν θα δοθεί η ευκαιρία στους τουρίστες να επισκεφθούν τη Συρία, θα γίνουμε μάρτυρες μιας σημαντικής τουριστικής αναζωογόνησης", δήλωσε.

Ενώ τμήματα του Crac des Chevaliers έχουν αποκατασταθεί μετά τις αεροπορικές επιδρομές και τον φονικό σεισμό των 7,8 βαθμών το 2023, μεγάλο μέρος του κάστρου παραμένει ερειπωμένο. Οι Hanna και Nabu συμφωνούν ότι η αποκατάσταση των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς της Συρίας θα είναι ένα μακροπρόθεσμο έργο, που απαιτεί τεχνική εμπειρογνωμοσύνη και προσεκτικό σχεδιασμό.

Οι νεκρές πόλεις

Η βορειοδυτική περιοχή της Συρίας φιλοξενεί περισσότερους από 700 εγκαταλελειμμένους βυζαντινούς οικισμούς, συλλογικά γνωστούς ως Νεκρές Πόλεις. Αυτά τα διαβρωμένα ερείπια διαθέτουν υπολείμματα πέτρινων σπιτιών, βασιλικών και δρόμων με κιονοστοιχίες. Αν και πολλές από τις κατασκευές έχουν καταρρεύσει μερικώς, τα περίτεχνα γλυπτά και οι πανύψηλες προσόψεις των εκκλησιών επιμένουν, ανάμεσα σε μακρόβια ελαιόδεντρα.

Παρά την καταστροφή που προκάλεσαν οι συγκρούσεις, ορισμένες από τις Νεκρές Πόλεις - οι οποίες χρονολογούνται από τον πρώτο αιώνα - φιλοξενούν τώρα εκτοπισμένους Σύρους. Ενώ ορισμένα από τα ερείπια έχουν επαναχρησιμοποιηθεί για κατοικίες και αχυρώνες, άλλα έχουν πέσει θύματα λεηλασίας, με πολύτιμα αντικείμενα να κλέβονται και να διακινούνται λαθραία.

Ο Moustafa Al-Kaddour, ένας κάτοικος της περιοχής που επέστρεψε στις Νεκρές Πόλεις μετά από οκτώ χρόνια, αναπολεί τις παιδικές του αναμνήσεις, σημειώνοντας ότι κάποτε ο τόπος ήταν ένα μέρος όπου πήγαινε σχολείο. "Τα συναισθήματά μου είναι απερίγραπτα", είπε, αφού επέστρεψε επιτέλους στο σπίτι του.

Οι Νεκρές Πόλεις προστέθηκαν στον κατάλογο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO το 2011 ως υπαίθριο μουσείο, δήλωσε ο Nabu. Μόνο η επαρχία Ιντλίμπ φιλοξενεί "πάνω από 1.000 μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς που καλύπτουν διαφορετικές χρονικές περιόδους - περίπου το ένα τρίτο του συνόλου των ερειπίων της Συρίας", πρόσθεσε.

Ο Nabu εξήγησε ότι, εκτός από τους βομβαρδισμούς και τις αεροπορικές επιδρομές, οι λεηλασίες και οι μη εγκεκριμένες ανασκαφές έχουν προκαλέσει σημαντικές ζημιές, ενώ οι νέες κατασκευές κοντά στα ερείπια είναι κακοσχεδιασμένες και αποτελούν απειλή για τη διατήρηση.

Ο εμπειρογνώμονας πρόσθεσε ότι "δεκάδες χιλιάδες" λεηλατημένων αντικειμένων παραμένουν μη καταγεγραμμένα. Για όσα έχουν καταγραφεί, οι αρχές συνεργάζονται με τη Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Μουσείων για τη σύνταξη φακέλων υποθέσεων για διεθνή διανομή, με στόχο τον εντοπισμό και την ανάκτησή τους.

Τον περασμένο μήνα, εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών και ακαδημαϊκοί συναντήθηκαν στη Ρώμη για να συζητήσουν στρατηγικές για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Συρίας.**