Bilimin yüzyılı aşkın süredir üzerinde deney yaptığı maymunlar

ABD'de Güney Karolina eyaletindeki bir laboratuvardan kaçmayı başaran Rhesus maymunları deneylerde en çok kullanılan hayvanlar arasında yer alıyor.

Yetkililer cumartesi günü yaptıkları açıklamada, tıbbi araştırmalar için yetiştirilen ve laboratuvardan kaçan 43 maymundan şu ana kadar sadece birinin sağ salim kurtarıldığını söyledi.

Polis yaptığı açıklamada, diğerlerinin çoğunun hala birkaç metre ötede bulunduğunu ve tesisin çitlerinin üzerinden ileri geri atladığını belirtti.

Yetkililer, Yemassee'deki Alpha Genesis tesisindeki bir çalışanın onları beslerken ve kontrol ederken kapıyı tam olarak kilitlemediğini aktardı.

Yüzyılı aşkın bir süredir insanlığa ayna tutarak kendi zekice davranışları, organ sistemleri ve genetik kodlarıyla güçlü ve zayıf yönlerimizi ortaya koydular.

Etkileyici gözlere sahip çıplak yüzlü primatlar roketlerle uzaya fırlatıldı. Genom haritaları çıkarıldı. Hatta bir reality TV şovunun yıldızları bile oldular.

Hayvan hakları grupları, bu türün aşılar, organ nakilleri ve bebekleri annelerinden ayırmanın etkileri üzerine araştırmalara tabi tutulduğuna dikkat çekiyor. Aynı zamanda, bilim camiasındaki pek çok kişi araştırmalarının AIDS, çocuk felci ve COVID-19 ile mücadelede ne kadar hayati olduğunu söyleyecektir.

2003 yılında ülke çapında yaşanan al yanaklı makak kıtlığı araştırmaları yavaşlatma tehdidini gündeme getirdi. Bilim insanları çalışmalarına devam edebilmek için hayvan başına 9.000 euroya kadar para ödüyordu.

2007 tarihli "Macachiavellian Intelligence: Rhesus Makakları ve İnsanlar Dünyayı Nasıl Fethetti? adlı kitaba göre, "Amerika Birleşik Devletleri'ndeki her büyük araştırma üniversitesi muhtemelen tıp fakültesinin bodrum katında bir yerlerde saklı rhesus maymunlarına sahip."

Chicago Üniversitesi'nde davranış bilimci olan kitabın yazarı Dario Maestripieri, "ABD ordusu ve NASA'nın da rhesus maymunlaeı var" dedi. "Maymunların uçak kullanmayı ve füze fırlatmayı öğrenip öğrenemeyeceklerini görmek için yıllarca onları bilgisayar oyunları oynamaları için eğittiler."

Araştırma 1890'larda başladı

eLife dergisinin 2022 tarihli bir araştırma makalesine göre insanlar, 1800'lü yılların sonlarından bu yana bilimsel araştırmalar için Rhesus maymunlarını kullanıyor.

Tür üzerinde yapılan ilk çalışma 1893 yılında yayımlandı ve eLife makalesine göre "ileri gebeliğin anatomisini" tanımladı. 1925 yılına gelindiğinde Carnegie Bilim Enstitüsü, embriyoloji ve doğurganlığı incelemek için insanlara benzer bir türde maymunlardan oluşan bir üreme popülasyonu kurmuştu.

Rhesus maymunlarının popüler olmasının bir nedeni de bolluğuydu. Bu maymunlar, Afganistan ve Hindistan'dan Vietnam ve Çin'e kadar uzanan, insan dışı primatlar arasında en geniş doğal yayılma alanına sahip.

eLife araştırma makalesinin başyazarı ve Colorado-Boulder Üniversitesi'nde biyoloji profesörü olan Eve Cooper, "Diğer neden ise Rhesus maymunlarının primatlar arasında oldukça dayanıklı bir tür olması" diyor. "Bakımı nispeten kolay, zor koşullar altında yaşayabilir ve yetiştirilebilirler."

NASA roketleri ve Salk çocuk felci aşısı

1950'lerde maymun böbrekleri Salk çocuk felci aşısının yapımında kullanıldı. Ajansın internet sitesinde yer alan uzaydaki hayvanların kısa tarihçesine göre, NASA da hayvanları uzay yarışı sırasında kullandı.

Örneğin, "Bayan Sam" adlı bir Rhesus maymunu 1960 yılında saatte 1.900 km hıza ve 14,5 kilometre yüksekliğe ulaşan bir Mercury kapsülü içinde fırlatıldı. Genel olarak iyi durumda geri getirildi.

NASA, "O da bilinmeyen bir tarihte ölene kadar eğitim kolonisine geri gönderildi," diye yazdı.

İnsan genomunun haritalanması

2007 yılında bilim insanları Rhesus maymunlarının DNA'sını çözdü. Makaklar maymun ailesinden yaklaşık 25 milyon yıl önce ayrılmış olsa da, bu tür DNA'sının yaklaşık yüzde 93'ünü insanlarla paylaşıyordu.

Buna karşılık, insanlar ve şempanzeler yaklaşık altı milyon yıl önce ortak bir atadan ayrıldıklarından beri ayrı ayrı evrimleşmişlerdir, ancak yine de gen dizilerinin neredeyse yüzde 99'u ortaktır.

İnsan genomunun 2001 yılında haritalanması, diğer hayvanların DNA'larının da benzer şekilde deşifre edilmesi için bir çalışma patlamasına yol açtı.

'Çok politikler'

Rhesus makaklarının davranışlarını inceleyenler için de araştırma bir o kadar ilginç.

Türler üzerine bir kitap yazan Chicago Üniversitesi profesörü Maestripieri, "Sosyal zekaları açısından bizimle bazı çarpıcı benzerlikler paylaşıyorlar," dedi.

Associated Press'e (AP) verdiği demeçte, hayvanların çok aile odaklı olduğunu, kavga çıktığında akrabalarının yanında yer aldığını söyledi. Ancak saldırıya uğradıklarında müttefik de ediniyorlar.

Maestripieri, "Çok politikler," dedi. "Günlük hayatlarının çoğu birbirleriyle siyasi ittifaklar kurmakla geçiyor. Bu size tanıdık geliyor mu?"

Maestripieri, Hindistan'daki bazı Rhesus maymunlarıyla ilgili "Maymun Hırsızları" adlı bir reality şov için danışmanlık yaptı.

Profesör, "Temelde bu Rhesus maymunlarından oluşan büyük grupları takip etmeye ve onlara isim vermeye başladılar," dedi. "Çok güzeldi, çünkü bu maymunlar aslında zaman zaman insanlar gibi davranıyorlar. Bu yüzden onların hikayelerini takip etmek büyüleyici."