Hırvatistan, protestolara rağmen radyoaktif atık sahasını onayladı

Hırvatistan Parlamentosu, Bosna-Hersek’e 1 kilometreden daha az mesafedeki bir alanda radyoaktif atık tesisinin kurulmasını öngören yasayı pazartesi günü kabul ederek, komşu ülkeden yıllardır gelen protestolara rağmen projeyi onayladı.

Yasa, Hırvatistan’ın Slovenya ile ortak sahibi olduğu Krško Nükleer Santrali’nden çıkan atıkların yanı sıra Hırvatistan’daki hastaneler ve sanayiden kaynaklanan radyoaktif atıkların depolanacağı Trgovska Gora’daki Cerkezovac sahasında bir tesis inşa edilmesi için gerekli düzenleyici zemini oluşturuyor.

Slovenya ile yapılan ikili anlaşma uyarınca Hırvatistan, Krško’dan üretilen düşük ve orta seviyeli radyoaktif atıkların yarısının imha edilmesinden sorumlu. Santral, her iki ülkenin de sosyalist Yugoslavya’nın parçası olduğu 1980’lerin başından bu yana faaliyette.

Bosna-Hersek sınırına yakın, eski bir askeri kışla alanında kurulması planlanan tesisin, bu atıkları kalıcı imha öncesinde 40 yıl boyunca geçici olarak depolaması öngörülüyor.

Parlamento (Sabor), yasanın projenin uygulanmasına ilişkin mekânsal planlama gerekliliklerini ve koşullarını belirlediğini açıkladı. İnşaata başlanmadan önce Hırvatistan’ın çevresel etki değerlendirmesi yapması gerekiyor.

Radyoaktif atık tartışması

Bosna-Hersek, projenin sınırın hemen karşısında yer almasının Una Nehri havzasında yaşayan yaklaşık 250 bin kişi için risk oluşturduğunu savunarak yıllardır karşı çıkıyor.

Bosna’nın Novi Grad kentinin belediye başkanı Miroslav Drljaca, 2018’de yerel basına yaptığı açıklamada, “Cerkezovac kışlasının, Novi Grad’a su sağlayan kuyulara havadan bir kilometreden daha az, liselerimize iki kilometreden daha az ve şehir merkezine üç kilometreden daha az mesafede olduğunu düşündüğünüzde, içinde bulunduğumuz tehlike açıkça görülüyor,” demişti.

Drljača, belediyesinin konuya ilişkin dava açmayı değerlendirdiğini defalarca dile getirdi.

Bosna’daki yerel topluluklar, geçen hafta Hırvat milletvekillerine bir mektup göndererek yasanın Hırvatistan’ın uluslararası çevre yükümlülüklerini aşmasına olanak tanıyacağı uyarısında bulundu.

Bosnalı yetkililer, düzenlemenin, etkilenen komşu ülkelerin istişare edilmesini zorunlu kılan Espoo Sözleşmesi ve diğer uluslararası anlaşmalara aykırı olduğunu savunuyor.

Hırvat yetkililer ise radyoaktif atık deposu için seçilen yerin güvenli olduğunu ve tek uygulanabilir seçenek olduğunu belirterek kararı savunuyor.

Hırvatistan Başbakanı Andrej Plenkovic, Haziran 2023’te yaptığı açıklamada, “Birisi 365 gün, 24 saat boyunca o tesisin duvarının önünde dursa bile hiçbir radyasyon almaz. Bu, Avrupa’dan ABD’ye yapılan bir uçuş sırasında alınan radyasyondan çok daha az olur,” demişti.

Čerkezovac bölgesi, 1999’dan bu yana Hırvatistan’ın mekânsal planlarında potansiyel bir radyoaktif atık sahası olarak yer alıyor. Hırvat yetkililer, yerleşim olmayan bir bölgede bulunan ve en yakın kasabaya 5 kilometre mesafedeki 60 hektarlık eski askeri kompleksin, mevcut altyapısıyla tesis için uygun olduğunu söylüyor.

Her iki ülkedeki çevre örgütleri planlara karşı protestolar düzenlerken, aktivistler alanın Una Nehri’ne yakınlığı ve bölgedeki sismik hareketliliğin çevresel riskler oluşturduğunu vurguluyor.

Novi Grad ve çevre belediyelerin sakinleri, Hırvatistan’ın tesisin nükleer atık depolamak için halihazırda kullanıldığını ve kötü huylu hastalıklarda artış yaşandığını öne sürmüştü. Yetkililer ise bu iddiaları anekdot niteliğinde diyerek reddetti.

Büyük bölümü Bosna’dan geçerek Tuna Nehri’ne dökülen Una, ülkenin en büyük milli parkının bir parçası ve Balkanlar’ın en temiz ve en güzel nehirlerinden biri olarak kabul ediliyor.

Yetkililere göre Hırvatistan, Slovenya’dan gelen atıkları 2028’in başlarında kabul etmeye başlamayı planlıyor. Ülke şu anda tıbbi, endüstriyel ve araştırma faaliyetlerinden kaynaklanan küçük miktarlardaki kurumsal radyoaktif atıkları farklı noktalarda depoluyor.

Parlamento ayrıca pazartesi günü, şehirler ve bölgelerin kamu sektöründeki enerji tüketimini her yıl yüzde 1,9 oranında azaltmasını zorunlu kılan yeni bir enerji verimliliği yasasını da kabul etti. Yasa, Hırvatistan’daki tüm kamu aydınlatmalarının 2035’e kadar yenilenmesini de hedefliyor.