Ο πόλεμος στη Συρία αναζωπυρώθηκε: Πώς φτάσαμε ως εδώ;

Καθώς η κατάπαυση του πυρός μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς στο Λίβανο μόλις και μετά βίας κρατάει, μια νέα και απροσδόκητη επίθεση των ανταρτών συγκλονίζει από την περασμένη εβδομάδα τη Συρία, μετά από σχεδόν πέντε χρόνια σχετικής εκεχειρίας.

Ο Συριακός Στρατός (ΣΣ) του προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ χάνει έδαφος από παραστρατιωτικές οργανώσεις που πρόσκειται στην Τουρκία.

Η επισφαλής ισορροπία της κατακερματισμένης χώρας θα μπορούσε να αναζωπυρώσει μια εκτεταμένη σύγκρουση ανάμεσα στις φατρίες, τις πολιτοφυλακές και τις ξένες δυνάμεις - χορηγούς τους, που ανταγωνίζονται στην περιοχή.

Ποιες είναι οι ρίζες της ατέρμονης συριακής σύγκρουσης και ποιοι είναι οι κύριοι πρωταγωνιστές;

Οι κύριοι εμπόλεμοι της σύγκρουσης

Η στρατιωτική ραχοκοκαλιά της εξέγερσης αυτών των ημερών είναι η σουνιτική ισλαμιστική φονταμενταλιστική ομάδα Ταχρίρ αλ-Σαμ (Tahrir al-Sham, γνωστή και ως Επιτροπή Απελευθέρωσης του Λεβάντε ή HTS), η οποία προηγουμένως συνδεόταν με την Τζαμπχάτ αλ-Νούσρα (Jabhat Al-Nusra), το παρακλάδι της Αλ Κάιντα που έδρασε στη συριακή σύγκρουση από το 2011 έως τις τρεις τελευταίες κύριες εκεχειρίες που μεσολάβησαν μεταξύ 2017 και 2020 από τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, την Τουρκία, την Ιορδανία και το Ιράν.

Οι αντάρτες της HTS υποστηρίζονται εν μέρει από την Τουρκία, ενώ η κυβέρνηση του αλ Άσαντ υποστηρίζεται από τη Ρωσία και το Ιράν.

Το συριακό κράτος άρχισε να καταρρέει κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης το 2011. Ένας άγριος εμφύλιος πόλεμος κατέστρεψε τη χώρα της Μέσης Ανατολής, προκαλώντας περισσότερους από 300.000 θανάτους, περίπου το 1,5% του πληθυσμού πριν από το 2011.

Από την αρχή της αιματηρής σύγκρουσης, οι κύριοι εμπόλεμοι περιελάμβαναν την κυβέρνηση της Δαμασκού του αλ Άσαντ, ένα αυταρχικό σύστημα που έχει ιδεολογικές ρίζες στον εμπνευσμένο από τον σοσιαλισμό αραβικό εθνικισμό του Κόμματος Μπάαθ.

Η Συρία και η πολυεθνική, πολυθρησκευτική κοινωνία της κρατήθηκαν ενωμένες από το 1970, όταν ο Χαφέζ αλ Άσαντ, τότε υψηλόβαθμος αξιωματικός του στρατού και πατέρας του Μπασάρ αλ Άσαντ, κατέλαβε την εξουσία μέσω στρατιωτικού πραξικοπήματος.

Ωστόσο, η δυναστεία αλ Άσαντ κυβέρνησε με σιδηρά πυγμή. Η συνταγή της ηγετικής οικογένειας και των στενών κύκλων της για σταθερότητα ήταν ο αυστηρός έλεγχος των δυνάμεων ασφαλείας της χώρας και η ισχυρή συνεργασία με τη Σοβιετική Ένωση και, αργότερα, με τη Ρωσία.

Η αραβική άνοιξη του 2011 και ο ατέρμονος πόλεμος

Οι πρώτες διαμαρτυρίες στους δρόμους του 2011 μετατράπηκαν γρήγορα σε βίαιο εμφύλιο πόλεμο και σε αντιπαράθεση δι' αντιπροσώπων μεταξύ ξένων δυνάμεων κατά την παράδοση του Ανατολικού Ζητήματος.

Η δημοκρατική αντιπολίτευση αμφισβητήθηκε γρήγορα από τις ισλαμιστικές ομάδες που υποστηρίζονταν από την Τουρκία, τη Σαουδική Αραβία και το Κατάρ, ενώ το Ιράν, η Ρωσία και η λιβανέζικη Χεζμπολάχ ήρθαν να σώσουν το καθεστώς αλ Άσαντ.

Οι ΗΠΑ, η Γαλλία και το Ισραήλ σύντομα ενεπλάκησαν στη σύγκρουση.

Η Άγκυρα άδραξε την ευκαιρία των ρωγμών στο καθεστώς αλ Άσαντ για να προβάλει την πολιτική της επιρροή στην περιοχή και να παρέμβει άμεσα εναντίον των Κούρδων του YPG - μιας ομάδας ανταρτών που λειτουργεί ως κύρια συνιστώσα των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων - που είχαν τα καταφύγιά τους στη βόρεια Συρία.

Το 2013, ο πόλεμος μετατράπηκε σε εφιάλτη για τον στρατό της Συριακής Αραβικής Δημοκρατίας. Ο άλλοτε πανίσχυρος στρατός του Αλ Άσαντ έχασε έδαφος μπροστά στην προέλαση του λεγόμενου Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ), της αδίστακτης εξτρεμιστικής ένοπλης ομάδας που ανέλαβε τον έλεγχο σημαντικών τμημάτων των συριακών και ιρακινών εδαφών.

Το λεγόμενο ΙΚ επέβαλε μια αυστηρή και βίαιη ερμηνεία των θρησκευτικών πεποιθήσεων και κατέκτησε μεγάλα τμήματα της επικράτειας, απειλώντας την ίδια την ύπαρξη του συριακού κράτους.

Η Ρωσία και το Ιράν, ανησυχώντας για το ενδεχόμενο να χάσουν τον κρίσιμο εταίρο τους σε μια τόσο στρατηγική περιοχή, επενέβησαν άμεσα στη σύγκρουση για να σώσουν την κυβέρνηση του αλ Άσαντ και τα δικά τους στρατιωτικά φυλάκια.

Η Ρωσία διαθέτει δύο σημαντικές βάσεις στην ανατολική Μεσόγειο στις συριακές ακτές: ένα ναυτικό ελλιμενισμό στην Ταρτούς και ένα στρατιωτικό αεροδρόμιο στο Χεϊμίμ.

Το Ιράν χρειάζεται το συριακό έδαφος για να διατηρήσει τη σύνδεσή του και την ελεύθερη ροή όπλων και άλλων παράνομων αγαθών με τη Χεζμπολάχ στο Λίβανο.

Μέχρι το 2015, η συνδυασμένη δράση της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας και των ρωσικών ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών, όπως η ομάδα Βάγκνερ, με ειδικές μονάδες των ιρανικών Φρουρών της Επανάστασης και της Χεζμπολάχ, ανέκτησαν ένα μεγάλο μέρος του εδάφους εις βάρος των ισλαμιστών και των πολιτοφυλακών του ΙΚ.

Το Χαλέπι, το οποίο βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Τζαμπχάτ αλ-Νούσρα και του Ελεύθερου Συριακού Στρατού, ανακαταλήφθηκε το 2016 μετά από τέσσερα χρόνια μαχών και πολιορκιών από τις δυνάμεις του καθεστώτος της Δαμασκού με τη βοήθεια ρωσικών όπλων και συμβούλων.

Σύμφωνα με στρατιωτικούς αναλυτές, οι Ρώσοι εφάρμοσαν την ίδια επιχειρησιακή τακτική για την κατάληψη της Μαριούπολης κατά την πλήρους κλίμακας εισβολή του 2022 στην Ουκρανία.

Οι ΗΠΑ εισήλθαν στον πόλεμο της Συρίας το 2014 με επίσημο στόχο να εξαλείψουν το ΙΚ και να προστατεύσουν τους Κούρδους και τις δημοκρατικές δυνάμεις.

Μια επισφαλής ισορροπία δυνάμεων: Ποιος ελέγχει τι

Όταν οι παρατάξεις συνήψαν τρεις μεγάλες συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός μεταξύ 2017 και 2020 που έφεραν μια επισφαλή παύση των εχθροπραξιών, οι δυνάμεις του Άσαντ είχαν ήδη ανακτήσει τον έλεγχο σχεδόν του 80% του εδάφους.

Έκτοτε, άλλα τμήματα των συριακών εδαφών ελέγχονται από τη Συριακή Κυβέρνηση Σωτηρίας, με έδρα την Ιντλίμπ, και την Αυτόνομη Διοίκηση της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας, που αποτελείται από δυτικές κουρδικές περιοχές και άλλες συριακές επαρχίες.

Η οντότητα αυτή είναι μια πλούσια σε πετρέλαιο δημοκρατική ομοσπονδία που υποστηρίζεται από τη Δύση και αποτελεί καταφύγιο για ορισμένες από τις κουρδικές μαχητικές ομάδες που πολέμησαν κατά του λεγόμενου ΙΚ, των τουρκικών ειδικών δυνάμεων και των εντολοδόχων τους.

Άλλες, μικρότερες περιοχές της Συρίας εξακολουθούν να βρίσκονται υπό τον έλεγχο του ΙΚ.

Η τουρκική ζώνη κατοχής εκτείνεται σε τεράστιες περιοχές της βόρειας Συρίας κατά μήκος των τουρκικών συνόρων. Η Άγκυρα μοιράζεται τη διοίκηση αυτών των περιοχών με την Προσωρινή Κυβέρνηση της Συρίας (SIG), μια μυριάδα διαφορετικών ομάδων της συριακής αντιπολίτευσης, θρησκευτικές και μη φονταμενταλιστικές πολιτικές παρατάξεις.

Οι ΗΠΑ διατηρούν στρατιωτική βάση στην Αλ Τανφ. Βρίσκεται στα στρατηγικά σύνορα με το Ιράκ και όχι μακριά από την Ιορδανία. Από τη βάση αυτή, ο στρατός των ΗΠΑ πραγματοποίησε πλήγματα κατά ιρανικών στόχων στην περιοχή.

Ο αμερικανικός στρατός μοιράζεται αυτή την περιοχή με τον λεγόμενο Ελεύθερο Συριακό Στρατό (SFA), μια μεγάλη ένοπλη ομάδα με σκηνή, της οποίας η ραχοκοκαλιά είναι το Μέτωπο Αυθεντικότητας και Ανάπτυξης, το οποίο συγκεντρώνει ισλαμιστές και αποστάτες του Συριακού Εθνικού Στρατού, μεταξύ άλλων.