Depremler ve kitlesel dönüşler: Afganistan’da insani kriz derinleşiyor

Uluslararası Göç Örgütü (IOM) Afganistan misyon şefi Euronews'e yaptığı açıklamada, dış yardımlarda yapılan kapsamlı kesintilerin, BM'nin ülkelerine dönen yüz binlerce savunmasız Afgan'ı destekleme kabiliyetini etkilediğini ve bir dizi ölümcül depremin ardından insani müdahalenin de aşırı zorlandığını söyledi.

Sadece bu yıl çoğunluğu İran'dan olmak üzere komşu İran ve Pakistan'dan yaklaşık 2 milyon Afgan vatandaşı geri döndü ve krizin zirveye ulaştığı Temmuz ayında her gün 40,000 kişi sınırı geçiyordu.

Geri dönenlerin bir kısmı gönüllü olarak geri dönerken, birçoğu da zorla sınır dışı ediliyor.

Pakistan son zamanlarda sözde Yasadışı Yabancıların Geri Dönüş Planı kapsamında sınır dışı işlemlerini hızlandırdı ve BMMYK Kayıt Kanıtı (PoR) kartlarına sahip Afgan vatandaşlarının 1 Eylül'e kadar ülkeyi terk etmelerini hedefledi.

İran ve İsrail arasında on iki gün süren savaşın ardından sınır dışı işlemlerinde yaşanan artışla birlikte, mülteciler de dahil olmak üzere İran'dan zorla geri gönderilen Afganların sayısında da son dönemde büyük bir artış yaşandı.

Tahran, baskılarını haklı göstermek için ulusal güvenlik kaygılarını gerekçe gösterdi ve İran'daki Afganları İsrail'in istihbarat servisleriyle ilişkilendiren yaygın suçlamalarda bulundu.

Geri dönenlerin çoğu yoksul ve barınmaya, ekonomik yardıma ve hayatlarını yeniden inşa etmek için yardıma muhtaç bir şekilde geliyor.

"Bir tür yeni ülkeye geri dönüyorlar. Sistemi nasıl idare edeceklerini ya da koşulların nasıl olduğunu bilmiyorlar," diyor IOM'nin Afganistan misyon şefi Mihyung Park.

"Bu insanların çoğu belgesiz ve sınırda belgeleri olsa bile genellikle el konuluyor."

Park, geri dönenlerin nakit para, barınma ve ekonomik fırsatlara erişim gibi bir dizi temel ihtiyaçları olduğunu belirtiyor.

"Pek çok insan aslında kalmak istiyor. Ülkeye yerleşmek ve nasıl başa çıkabileceklerini görmek istiyorlar" diyor. "Ancak bir süre sonra karşılaştıkları şey geçim kaynaklarından yoksunluk ve evlerinin olmaması."

Yardım kesintileri geri dönenlerin çoğuna yardım edilemeyeceği anlamına geliyor

Batılı hükümetlerin insani yardım ve kalkınma yardımlarında geniş çaplı kesintilere gitmesi, özellikle de ABD Başkanı Donald Trump'ın Şubat ayında kendi yönetiminin dış yardımlarını dondurma kararı alması, etkisi özellikle Afganistan'da hissedilmek üzere dünya genelinde yardım faaliyet lerini sekteye uğratıyor.

Bu yıl ABD'nin Afganistan'a yaptığı tahmini 1.7 milyar dolarlık (1.5 milyar euro) yardım kesildi ve yaklaşık 50 uluslararası yardım kuruluşu ya da ajansı faaliyetlerini kısmen ya da tamamen askıya almak zorunda kaldı.

BM daha önce fonların kesilmesinin milyonlarca insan için bir 'ölüm cezası' olabileceği uyarısında bulunmuştu.

Euronews'e konuşan Park, "Bu durum çalışmalarımızı -sadece IOM'yi değil, ülkede faaliyet gösteren tüm insani yardım kuruluşlarını- ciddi bir şekilde etkiledi."

"Öncelikleri azaltmak için oldukça zor kararlar almak zorunda kaldık (...) ve bu depremden ve hem İran hem de Pakistan'dan öngöremediğimiz büyük geri dönüşlerden önce bile böyleydi."

Ajans, finansmanı en çok ihtiyacı olanlara yönlendirmek için dokuz "hassasiyet kriteri" oluştururken, geri dönen bireylerin çoğunun savunmasız olduğunu ve yardıma ihtiyaç duyduğunu da kabul ediyor.

"2023 yılında Pakistan'dan dönen yaklaşık bir milyon kişi varken, neredeyse herkese acil yardım sağlayabiliyorduk. Şimdi ise kırılganlık kriterlerini karşılayan insanların ancak yüzde 20 ila yüzde 30'una yardım edebiliyoruz," dedi.

Afganistan'ın dağlık doğu sınır bölgesini vuran ve 2.200'den fazla kişinin ölümüne neden olan bir dizi deprem ve ardından gelen artçı sarsıntılar da acil ihtiyaçları arttırdı ve BM kısa süre önce etkilenen bazı bölgelere henüz ulaşılamadığı uyarısında bulundu.

BM, felaketten etkilenen yaklaşık yarım milyon insana yardım etmek için yaklaşık 140 milyon dolarlık (119 milyon euro) bir acil yardım çağrısında bulundu.

"Depremden önce gerçekten sıkışmak zorundaydık (...) Şimdi depremden etkilenen bölgeye yardım sağlamak için tekrar sıkışmak zorundayız. Bu yüzden her gün önceliklerimizi nasıl azaltabileceğimizi görmeye çalışıyoruz, bunun için mücadele ediyoruz," diye açıkladı Park.

"Elbette bu, gerçekten desteğe ihtiyacı olan insanların destek alamayacağı anlamına geliyor."

Geri dönen kadınlar büyük engellerle karşılaşıyor

BM ayrıca, Taliban'ın kadın ve kız çocuklarının haklarına yönelik kısıtlamaları arttıkça geri dönen kadınların artan risklerle karşı karşıya olduğu uyarısında bulunuyor.

Park, "Bunlar, özellikle kadınlar ve özellikle İran'dan dönen kadınlar için karşılaştıkları büyük, çok büyük zorluklar: oldukça eğitimliler ve okula gittikleri, iş sahibi oldukları ve iyi bir üniversite geçmişine sahip oldukları daha açık bir topluma maruz kaldılar," dedi.

"Dolayısıyla geri döndüklerinde, çalışma özgürlüğünüzün olmadığı ve eğitimin büyük bir zorluk olduğu bir Afgan toplumuna uyum sağlama konusunda endişeli ve kararsızlar."

IOM, 2025 yılında şu ana kadar İran'dan geri dönenlerin üçte birinden biraz azını, Pakistan'dan geri dönenlerin ise yaklaşık yarısını kadınların oluşturduğunu tahmin ediyor.

Perşembe günü BM'nin mülteci ajansı, Taliban'ın Afgan kadın personelin çalışmasını engellemesinin ardından geri dönen Afganlara yönelik yardımlarını durdurduğunu açıkladı.

BM'den yapılan açıklamada, "Afgan güvenlik güçlerinin, Birleşmiş Milletler'in ulusal kadın personelinin ve yüklenicilerinin Kabil'deki BM yerleşkelerine girmesini fiilen engellediği" belirtilerek, güvenlik görevlilerinin Kabil, Herat ve Mezar-ı Şerif'teki BM yerleşkelerinin dışında "görünür bir şekilde" bulundukları ifade edildi.

IOM, kendisinin de etkilenmiş olmasına rağmen, "ülkedeki ilkeli müdahaleye bağlılığını" sürdürdüğünü ve "savunmasız Afgan kadın, erkek, erkek ve kız çocuklarını, ülke genelinde (...) kadın ve erkek personel aracılığıyla sunulan insani yardım ve dayanıklılık programlarıyla desteklemeye" devam ettiğini söyledi.