Santorini gizemi: Depremler Ege'yi tam olarak neden sallıyor?

Yunanistan'ın Santorini Adası'nda günlerdir süren silsilenin ardından daha büyük bir depremin gelebileceği endişesi devam ediyor. Son 24 saatte 5.1 büyüklüğünde bir deprem, 4 ile 5 arasında değişen büyüklükte 13 deprem ve yüzlerce küçük sarsıntı meydana geldi.

Aktif volkanik ve tektonik levhalar üzerinde yer alan Santorini'den ayrılan kişi sayısı 11.000'i geçti. Bunlardan 7.000'i feribotla, 4.000'i ise hava yoluyla ayrıldı.

Yunanistan hükümeti bilim insanlarının görüşlerine güvendiklerini belirtiyor. Ancak bilim insanları son deprem silsilesi konusunda şaşkın görünüyor.

Oxford Üniversitesi'nden volkanolog David Pyle, National Geographic'e yaptığı açıklamada, "Bu tekrarlayan deprem dizisinin neden olduğunu anlamıyorum," diyor.

"Gerçek bir bulmaca."

Santorini, volkanların oluşturduğu bir ada zinciri olan Helenik Volkanik Yay üzerinde yer alıyor. Buradaki son önemli patlama 1950'lerde gerçekleşti.

Yunan yetkililer, son sarsıntıların volkanik faaliyetlerden değil, tektonik levha hareketlerinden kaynaklandığını belirtiyor. Atina Ulusal ve Kapodistrias Üniversitesi'ne (NKUA) göre, sismik aktivite Güney Ege'nin aktif volkanik yayı içinde gerçekleşiyor. Ancak bilinen herhangi bir volkanik merkeze doğrudan bağlı değil.

Öte yandan, bu sarsıntıların bölgedeki Santorini volkanını uyarma ihtimalinden endişe ediliyor. Türkiye Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı'nın (AFAD) çarşamba günkü raporuna göre, Ege Denizi'nde devam eden sismik hareketlilik, volkanik faaliyetlere yol açma ihtimali taşıyor.

Santorini'nin sismik ve volkanik tarihi

Bu tektonik karmaşa, örümcek ağı benzeri fay zonlarının ve hem suyun altında hem de üstünde sayısız volkanın oluşumuna yol açtı.

Santorini 650.000 yıl öncesine uzanan karanlık ve tehlikeli bir volkanik tarihe sahip. Bölgede M.Ö. 1560'ta bir medeniyetin sonunu getiren büyük bir patlama, M.S. 726'da bir diğer kayda değer patlama ve 1956'da daha mütevazı bir patlama meydana geldi.

Halen aktif bir volkanik sistem olan Santorini'nin yakınlarında Kolumbo adlı bir denizaltı volkanı da var. Bu volkan 1650'de patlayarak tsunamiye ve zehirli gazların salınmasına yol açtı.

Yakın zamanda manşetlere çıkan mevcut sismik fırtına ise bir aydan uzun süredir devam ediyor. İngiltere'deki Ulusal Oşinografi Merkezi'nde denizaltı volkanoloğu Isobel Yeo, "Geçen yılın sonlarına doğru başladı, ancak kimse fark etmedi," diyor.

National Geographic'e konuşan uzman, ocak ayının sonunda depremlerin büyüklüğünde ve sıklığında büyük artış kaydedildiğini; son birkaç günde günde neredeyse 1.000 sarsıntının kayda geçtiğini belirtiyor.

Mevcut depremler neden tuhaf?

Son depremler tek bir yerde meydana gelmiyor. Huzursuzluk, Santorini'de başladı, ancak sismik odak noktası hızla açık denizlere kaydı.

Depremlerin örüntüsü de klasik bir deprem sürecine benzemiyor. Klasik bir olayda genellikle bir fay kırılıyor ve en güçlü depremini -ana şok- üretiyor. Sonra bunu giderek zayıflayan bir dizi artçı izliyor. Ancak bu durumda belirgin bir ana şok yok.

Aksine bölge, benzer büyüklükteki bir deprem fırtınasıyla sarsılıyor ve birkaç gündür depremler daha da güçleniyor gibi görünüyor. Preine, "Bu çok sıra dışı," diyor.

Söz konusu tuhaf örüntü, genellikle "deprem silsilesi" diye anılıyor. Bunlar dünyanın çeşitli bölgelerinde meydana gelebiliyor ama her birinin kendine özgü özellikleri var.

Örneğin, İzlanda'nın Reykjanes Yarımadası'ndaki silsileler magmanın yer değiştirmesiyle ilişkili. Bunlardan birkaçı çarpıcı patlamalarla son buldu. Ancak Amerika'nın Yellowstone Milli Parkı'nın altındaki silsileler herhangi bir volkanik aktiviteyle sonuçlanmadı.

Deprem silsileleri bilindik kurallara uymadığı için tahmin edilmeleri de zor.

Bu depremlere ne sebep oluyor?

Gelecek günlerde neler olabileceğini tahmin etmek için önemli bir soruyu cevaplamak gerekiyor: Bu depremler volkanik aktiviteyle mi yoksa tektonik aktiviteyle mi ilişkili?

Silsilenin ilk günlerinde, birkaç deprem Santorini'nin kuzey kaldera havzasını, yani merkezindeki suyla dolu yanardağ çatısını sarstı. Bunun kabuğa yeni bir magma akışını tetiklemesi ve tehlikeli depremler üretip bir patlamaya neden olabileceği yönünde endişeler oluştu.

Ancak kalderaya odaklanan depremler geçiciydi. Preine, "Şu anda deprem aktivitesi kuzeydoğuya odaklanıyor. Bildiğimiz hiçbir volkanın altında kümelenmiyor," ifadelerini kullanıyor. Şu anda depremlerin çoğu Santorini-Amorgos fay hattında meydana geliyor. İki ada arasında parçalanmış bir deniz tabanı var.

Bu açık deniz depremleri ayrıca magmanın yükseldiğini gösteren, ayırt edici özelliklere sahip değil. Yani volkan yamaçlarında zeminin şişmesi veya deforme olması gibi tipik patlama öncesi işaretler görülmedi. Şimdilik faylarla sınırlı bir silsile söz konusu.

Deprem silsileleri, genellikle su veya karbondioksit gibi sıvıların faylar boyunca hareket etmesi sonucu ortaya çıkıyor. Bir faydan kaçan ve diğerini istila eden sıvılar esasen o fayın açılmasına ve kırılmasına neden olabilir. Cornell Üniversitesi'nde deprem bilimcisi olan Judith Hubbard, "Sadece hareket ederek depremleri tetiklemeye devam edebilirler," diyor.

Geleceği tahmin etmek zor

Şimdilik, en büyük endişe güçlü bir depremin meydana gelmesi ve bunun ardından heyelan ya da tsunami oluşması. Yanardağ patlamasa bile bölgede güçlü bir deprem meydana gelebilir veya deprem silsilesi yeniden volkanik hatta kayabilir.

Ancak silsilenin bunlar yaşanmadan, aniden son bulması da ihtimal dahilinde.

Yunanistan Deprem Planlama ve Koruma Örgütü (OASP) başkanı Efthymios Lekkas, silsilenin nasıl hareket edeceğine dair en olası üç senaryoya işaret ediyor. Yunan yerel basını 'Gazetede'ye göre senaryolar şu şekilde:

1. Yoğun deprem aktivitesi, daha önce görülen önemli ölçüde daha büyük depremler (yaklaşık 5.3'e kadar) olmadan birkaç hafta veya hatta aylarca devam edebilir. Daha sonra sonunda uzun bir süre içinde kaybolur.

2. Bölgede halen bulunan sismik gerginliğin çoğunu serbest bırakacak yaklaşık 5.5 büyüklüğünde daha büyük bir deprem meydana gelir ve depremler bu olaydan sonra hızla azalır. Bilim insanı bunun en olumlu sonuç olabileceğini, çünkü 5.5 büyüklüğündeki bu tür depremlerden büyük bir hasar beklenmediğini belirtti.

3. Üçüncü senaryo ise büyüklüğü 6'ya kadar olan bir deprem. Lekkas bu ihtimalin daha düşük olduğunu belirtiyor.