«Ασπίδα της Δημοκρατίας»: Το φιλόδοξο σχέδιο της Κομισιόν για τη «διάσωση της δημοκρατίας» στην Ε.Ε

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την Τετάρτη την "Ασπίδα της Δημοκρατίας", έναν οδικό χάρτη για την καλύτερη προστασία των δημοκρατικών και εκλογικών διαδικασιών από εξωτερικές παρεμβάσεις και την χειραγώγηση των πληροφοριών.

Στο επίκεντρο της στρατηγικής πρωτοβουλίας βρίσκεται η Ρωσία και οι "κρατικοί ή μη κρατικοί δρώντες", οι οποίοι εδώ και πάνω από μια δεκαετία διεξάγουν διαδικτυακές εκστρατείες αποσταθεροποίησης σε ολόκληρη την Ε.Ε.

Οι συγκεκριμένες επιχειρήσεις έχουν ενισχυθεί λόγω της ταχείας ανάπτυξης νέων τεχνολογιών που καθιστούν τις ψευδείς πληροφορίες πιο πειστικές και τη διάδοσή ευκολότερη και μεγαλύτερης κλίμακας.

Πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις έδειξαν πόσο επιζήμιες μπορούν να γίνουν οι διαδικτυακές εκστρατείες για τις δημοκρατικές διαδικασίες.

Τον περασμένο Δεκέμβριο στη Ρουμανία, οι προεδρικές εκλογές ακυρώθηκαν από το Συνταγματικό Δικαστήριο, κατόπιν αναφορών των υπηρεσιών πληροφοριών, που αποκάλυψαν ρωσική εμπλοκή με στόχο τον επηρεασμό των ψηφοφόρων μέσω μιας προπαγανδιστικής εκστρατείας υπέρ του υπερεθνικιστή υποψηφίου Καλίν Τζορτζέσκου.

Στη Μολδαβία, υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ χώρα, οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης πλημμύρισαν από παραπληροφόρηση ενόψει των βουλευτικών εκλογών του περασμένου Σεπτεμβρίου. Με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, τα bots κατάφεραν να κατακλύσουν τις ενότητες σχολίων με αναρτήσεις που χλεύαζαν την ΕΕ και το φιλοευρωπαϊκό κόμμα πριν από την ψηφοφορία.

Τι σημαίνει «Ασπίδα Δημοκρατίας»;

"Η Ευρώπη μας μπορεί να πεθάνει", προειδοποίησε ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν κατά τη διάρκεια ομιλίας του στη Σορβόννη τον Απρίλιο του 2024, μια ανησυχία που η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει να αντιμετωπίσει.

Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι η "Ασπίδα της Δημοκρατίας" «δεν είναι απαραίτητη μόνο για τη διατήρηση των αξιών της ΕΕ, αλλά και για τη διασφάλιση της ασφάλειας της Ευρώπης και τη διαφύλαξη της ανεξαρτησίας, της ελευθερίας και της ευημερίας της».

Στο 30σέλιδο έγγραφο, η Επιτροπή εκθέτει το σχέδιό της για την "ενίσχυση της δημοκρατικής ανθεκτικότητας σε ολόκληρη την Ένωση". Πέρα όμως από την ρητορική, η πρωτοβουλία συνοδεύεται από λίγα συγκεκριμένα μέτρα.

Το κεντρικό σημείο της "Ασπίδας της Δημοκρατίας" είναι η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Κέντρου για τη Δημοκρατική Ανθεκτικότητα. Σκοπός του θα είναι να εντοπίζει επιχειρήσεις αποσταθεροποίησης, να συγκεντρώνει αναφορές των κρατών μελών και να συντονίζει το έργο των δικτύων ελέγχου γεγονότων, που έχει ήδη δημιουργήσει η Επιτροπή.

Ωστόσο, η συμμετοχή σε αυτό το κέντρο είναι καθαρά εθελοντική για τα μέλη. Η Γαλλίδα ευρωβουλευτής Nathalie Loiseau (Renew Europe), η οποία είναι επικεφαλής της επιτροπής "Ασπίδα της Δημοκρατίας", πιστεύει ότι η Επιτροπή θα έπρεπε να είχε προχωρήσει περισσότερο.

"Υπάρχει μια ορισμένη δειλία σε αυτή την ασπίδα δημοκρατίας. Είναι αλήθεια ότι ορισμένες εξουσίες παραμένουν εθνικές και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να επιβληθεί", δήλωσε η Λουιζώ στο Euronews.

"Αλλά ας θυμόμαστε ότι, όπως ακριβώς και με τις διαδικτυακές πλατφόρμες -όπου η Επιτροπή βασίστηκε επί μακρόν στην καλή τους θέληση, μόνο και μόνο για να συνειδητοποιήσει ότι αυτή δεν υπήρχε- ήρθε η ώρα να δημιουργήσουμε κάτι που θα προστατεύει πραγματικά τους Ευρωπαίους πολίτες, μεταξύ άλλων και από κράτη που θα προσπαθούσαν να υπονομεύσουν τη δημοκρατία".

Το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ έδωσε μεγάλη έμφαση στη συμπερίληψη των υποψηφίων προς ένταξη χωρών στο σχέδιο, αλλά και δυνητικά "θα μπορούσε επίσης να προβλεφθεί συνεργασία με ομοϊδεάτες εταίρους, και αυτό είναι κάτι που θα αναπτύξουμε κατά την προσεχή περίοδο", δήλωσε στους δημοσιογράφους ο Ευρωπαίος επίτροπος για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου Michael McGrath.

Ο McGrath, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τον φάκελο, εξήγησε επίσης ότι η φύση του κέντρου θα εξελίσσεται στο μέλλον, "καθώς η φύση της απειλής που θα αντιμετωπίζει εξελίσσεται συνεχώς".

Η Επιτροπή πρότεινε επίσης "τη δημιουργία ενός δικτύου εθελοντών για την ευαισθητοποίηση σχετικά με τους κανόνες της ΕΕ και την προώθηση της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών", προκειμένου να λογοδοτήσουν όσοι συμμετέχουν σε πολιτικές εκστρατείες.

Μεγάλες υποσχέσεις, μικρό πορτοφόλι

Ωστόσο, τόσο τα συγκεκριμένα μέτρα όσο και η χρηματοδότησή τους παραμένουν ασαφή. "Πρέπει να υπάρχει χρηματοδότηση για να γίνει πραγματικά αυτό, διαφορετικά καταλήγει να είναι απλώς λόγια του αέρα", δήλωσε στο Euronews ο Omri Preiss, διευθύνων σύμβουλος της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Alliance4Democracy.

Αν και αναγνώρισε ότι πρόκειται για ένα σημαντικό βήμα, ο Preiss υπογράμμισε ότι η ρωσική κυβέρνηση δαπανά περίπου δύο έως τρία δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως για τέτοιου είδους επιχειρήσεις επιρροής, ενώ "η ΕΕ δεν κάνει πραγματικά τίποτα αντίστοιχο".

Η κατανομή των κονδυλίων θα εξαρτηθεί επίσης από την έκβαση της συζήτησης του προϋπολογισμού της Επιτροπής - που βρίσκεται επί του παρόντος υπό διαπραγμάτευση.

Για τον Loiseau, η προστασία της δημοκρατίας σημαίνει ότι η Επιτροπή πρέπει πρώτα να εφαρμόσει τους κανόνες που υιοθέτησε για να ρυθμίσει τη διαδικτυακή της σφαίρα.

"Φοβάμαι λίγο ότι το χέρι της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μπορεί να έτρεμε, διότι αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι, φυσικά, μαζική ρωσική παρέμβαση", δήλωσε.

"Αλλά είναι επίσης η συμπεριφορά πλατφορμών όπως το TikTok, η οποία εγείρει πολλά ερωτήματα -και, ακόμη περισσότερο, η συμπαιγνία μεταξύ της αμερικανικής κυβέρνησης και των αμερικανικών πλατφορμών", πρόσθεσε η Loiseau.

"Σε αυτό το μέτωπο, φαίνεται ότι η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δυσκολεύεται να κάνει το επόμενο βήμα. Μας λέει ότι θα εφαρμόσει τη νομοθεσία που έχουμε υιοθετήσει και το ελπίζω. Αλλά πρέπει να προχωρήσουμε παραπέρα".

Έχουν ήδη υιοθετηθεί αρκετοί κανόνες που αποσκοπούν στην προστασία των εκλογικών διαδικασιών. Από το 2023, ο νόμος για τις ψηφιακές υπηρεσίες απαιτεί μεγαλύτερη διαφάνεια στους αλγόριθμους σύστασης και περιλαμβάνει διατάξεις για τη μείωση των κινδύνων πολιτικής χειραγώγησης.

Εν τω μεταξύ, ο νόμος για την τεχνητή νοημοσύνη, που εγκρίθηκε πέρυσι, επιβάλλει την επισήμανση των deep fakes που δημιουργούνται με τεχνητή νοημοσύνη. Η Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, η οποία τέθηκε σε ισχύ αυτό το καλοκαίρι, αποσκοπεί στη διασφάλιση τόσο της διαφάνειας όσο και της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης σε όλο το μπλοκ.

Ωστόσο, υπό την πίεση των αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών που υποστηρίζονται από την κυβέρνηση Τραμπ, οι κυρώσεις της Επιτροπής πρέπει να υλοποιηθούν - παρά τις σοβαρές υποψίες για χειραγώγηση πληροφοριών και παρέμβαση μέσω αλγορίθμων.

"Αυτοί οι κανόνες αντικατοπτρίζουν τη βούληση εκείνων που μας εξέλεξαν. Η επιβολή τους είναι το πρώτο βήμα για την οικοδόμηση μιας ασπίδας για τη δημοκρατία", δήλωσε η κεντρώα ευρωομάδα Renew στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

"Είναι επιτακτική ανάγκη να διασφαλιστεί ότι η Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης εφαρμόζεται πλήρως σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση", έγραψε η ομάδα σε επιστολή προς την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

"Οι δράσεις θα επεκταθούν σταδιακά έως το 2027", δήλωσε ο Επίτροπος McGrath. Το τρέχον έτος θα αποτελέσει μια αποφασιστική δοκιμασία για την ανθεκτικότητα της Ασπίδας στον πόλεμο της πληροφόρησης, καθώς οι πολίτες σε μεγάλα κράτη μέλη της ΕΕ - κυρίως στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία - προσέρχονται στις κάλπες.