Trump, NTE'de alternatif rota arayışıyla Asyalı liderleri ağırlıyor

ABD Başkanı Donald Trump, akıllı telefonlardan elektrikli araçlara ve savaş uçaklarına kadar yüksek teknolojili ürünlerde kullanılan nadir toprak elementleri (NTE) arayışını yoğunlaştırırken, perşembe günü Orta Asya'dan 5 ülkenin liderini Beyaz Saray’da ağırlayacak.

ABD ile Çin arasında nadir toprak elementlerinin ihracatı konusunda yaşanan ticari gerginlikte en azından geçici bir yumuşama sonrası Trump, akşam saatlerinde Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan'ın liderleriyle akşam yemeğinde bir araya gelecek.

Geçtiğimiz ayın başlarında Pekin, hayati öneme sahip nadir toprak elementleri ve mıknatıslara yönelik ihracat kısıtlamalarını genişletmişti.

Ancak Trump ile Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in Güney Kore’de yaptığı görüşmenin ardından Asya ülkesi, yeni kısıtlamaların bir yıl erteleneceğini açıkladı.

Washington, kritik mineraller konusunda Çin’e bağımlılığı azaltmanın yeni yollarını arıyor. Çin, dünya genelindeki NTE madenciliğinin yaklaşık yüzde 70’ini, bu minerallerin işlenmesinin ise yüzde 90’ını kontrol ediyor.

Orta Asya, zengin NTE rezervlerine sahip ve dünyadaki uranyum üretiminin yaklaşık yarısını gerçekleştiriyor. Uranyum, nükleer enerji üretimi için kritik öneme sahip. Ancak bölge, kaynaklarını daha fazla geliştirmek için ciddi yatırımlara ihtiyaç duyuyor.

Orta Asya ülkelerinin NTE ihracatı ise uzun süredir Çin ve Rusya’ya yönelmiş durumda. Örneğin, Çevresel Ekonomik Karmaşıklık Gözlemevi (Observatory of Economic Complexity) tarafından derlenen ülke düzeyindeki ticaret verilerine göre Kazakistan, 2023'te Çin'e 3,07 milyar dolar ve Rusya'ya 1,8 milyar dolar değerinde NTE gönderirken, ABD'ye yolladığı miktar 544 milyon dolar oldu.

Cumhuriyetçi ve Demokrat senatörlerden oluşan bir grup çarşamba günü, ABD’nin Orta Asya ülkelerine yatırım yapılmasını zorlaştıran “Sovyet döneminden kalma ticaret kısıtlamalarını” kaldırmaya yönelik bir yasa tasarısı sundu.

Senato Dış İlişkiler Komitesi Başkanı ve tasarının destekçilerinden Idaho’lu Cumhuriyetçi Senatör Jim Risch, “Bugün hala geç değil. Bu ülkeler kendi kaderlerini tayin edebilsin diye iş birliğimizi derinleştirmeliyiz. Çünkü istikrarsız bir Rusya ve giderek daha saldırgan bir Çin, komşularının pahasına kendi ulusal çıkarlarını küresel ölçekte ilerletiyor,” dedi ve ekledi: “Amerika Birleşik Devletleri, Orta Asya ülkelerine, ekonomilerimizi birlikte güçlendireceğimiz gerçek bir ortaklık fırsatı sunuyor.”

“C5+1” olarak bilinen ülke grubu, büyük ölçüde bölgesel güvenliğe odaklanıyor. Bu çerçeve, ABD’nin komşu Afganistan’daki 20 yıllık askeri varlığı ve ardından gelen çekilme süreci, Çin’in Sincan’daki Uygur Müslümanlara yönelik tutumu ve Rusya’nın bölgede yeniden nüfuz kazanma çabalarıyla şekillendi.

ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, çarşamba günü Orta Asya ülkelerinin liderlerini bakanlık binasında kabul ederek C5+1 girişiminin 10. yılını kutladı ve bu ülkelerle ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi potansiyelini vurguladı.

Rubio, “Çoğu zaman krizlere ve sorunlara odaklanıyoruz — ki bunlar elbette dikkat gerektiriyor — ama bazen heyecan verici yeni fırsatlara yeterince zaman ayırmıyoruz,” dedi. “Şu anda elimizde olan şey tam da bu: Ülkelerimizin ulusal çıkarlarının örtüştüğü heyecan verici bir fırsat.”

Dışişleri Bakan Yardımcısı Christopher Landau ile ABD’nin Hindistan Büyükelçisi ve Başkan Donald Trump’ın Güney ve Orta Asya Özel Temsilcisi Sergio Gor, zirveye hazırlık amacıyla kısa süre önce Kazakistan ve Özbekistan’ı ziyaret etmişti.

Biden yönetimi yetkilileri, bu ülkelerle ilişkilerin derinleştirilmesinin öncelikli olduğunu, bunu Orta Asyalı yetkililere açıkça ilettiklerini belirtti.

Gor çarşamba günü Orta Asyalı yetkililere, “Başkan’ın bu bölgeye taahhüdü şu: Bu bölgenin hak ettiği ilgiyi göreceksiniz,” dedi.

2023 yılında Demokrat Başkan Joe Biden da BM Genel Kurulu oturumları sırasında bu beş liderle bir araya gelmişti. Bu, görevdeki bir ABD başkanının ikinci kez bir C5+1 zirvesine katılmasıydı.