25 Νοεμβρίου: Τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες του ισπανικού μοντέλου στην καταπολέμηση της έμφυλης βίας

Τα τελευταία χρόνια, η Ισπανία έχει καθιερωθεί ως ευρωπαϊκό σημείο αναφοράς στον αγώνα κατά της έμφυλης βίας: για τη δημόσια προβολή του προβλήματος, για τη νομοθετική ανάπτυξη και για τη δημιουργία μηχανισμών φροντίδας και προστασίας που επιδιώκουν να προσφέρουν ολοκληρωμένη απάντηση στα θύματα.

Από τις εκστρατείες ευαισθητοποίησης και τα εκπαιδευτικά προγράμματα έως τις εξειδικευμένες υπηρεσίες, τις εντολές προστασίας και τα πρωτόκολλα συντονισμού μεταξύ των διοικήσεων, το ισπανικό μοντέλο αναφέρεται συχνά ως παράδειγμα για τη φιλοδοξία του και για το γεγονός ότι έχει καταστήσει την εξάλειψη της έμφυλης βίας πολιτική και κοινωνική προτεραιότητα.

Αλλά αυτή η αναγνώριση δεν κρύβει τις ρωγμές του. Εξακολουθούν να υπάρχουν εδαφικές ανισότητες στην εφαρμογή των μέτρων, κενά στην προσοχή στις ευάλωτες ομάδες, κορεσμός των πόρων βοήθειας, δικαστικές καθυστερήσεις και ελλείψεις στην πρόληψη και την κατάρτιση. Σε αυτά προστίθενται νέες μορφές βίας, είτε οικονομικές, είτε ψηφιακές, είτε συνδεόμενες με μεταναστευτικά πλαίσια, οι οποίες απαιτούν την προσαρμογή και την ενίσχυση των υφιστάμενων αντιδράσεων. Η ένταση μεταξύ της ρυθμιστικής προόδου και των δυσκολιών εφαρμογής παραμένει μία από τις μεγάλες προκλήσεις.

"Δεν υπάρχει κάποιο μεμονωμένο στοιχείο που αποτυγχάνει στο σύστημα, αλλά μάλλον μια συσσώρευση περιστάσεων που δεν επιλύονται", λέει η Virginia Álvarez, επικεφαλής του Τμήματος Έρευνας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Εσωτερικών Υποθέσεων της Διεθνούς Αμνηστίας στην Ισπανία, η οποία προειδοποιεί επίσης ότι η βία κατά των γυναικών "είναι βαθιά ριζωμένη στο σύστημα".

Το πρόγραμμα VioGén, "ένα μοναδικό σύστημα".

Ένας από τους κύριους μηχανισμούς για την καταπολέμηση αυτής της μάστιγας στην Ισπανία είναι το πρόγραμμα VioGén, το οποίο ξεκίνησε το 2007 από το Υπουργείο Εσωτερικών για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με τα θύματα, την αξιολόγηση του κινδύνου τους και την παροχή συντονισμένης προστασίας, συμπεριλαμβανομένων των συναγερμών, των προειδοποιήσεων και της διοργανικής παρακολούθησης.

Παρά τις ελλείψεις του, αντιπροσωπεία της ελληνικής αστυνομίας επισκέφθηκε πρόσφατα τη Μαδρίτη για να ενημερωθεί από πρώτο χέρι για το πρόγραμμα αυτό, το οποίο ενσωματώνει βάσεις δεδομένων, αξιολόγηση κινδύνου, ειδοποιήσεις και προειδοποιήσεις για άτομα που διατρέχουν κίνδυνο.

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, η ελληνική αντιπροσωπεία είχε τη δυνατότητα να ενημερωθεί λεπτομερώς για τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος, τα εργαλεία αξιολόγησης κινδύνου, τα πρωτόκολλα συνεργασίας με τις κοινωνικές και θεσμικές υπηρεσίες και τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση και την υποστήριξη των θυμάτων.

Ο Antonio Andrés, καθηγητής Ψυχολογίας της Βίας στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, θεωρεί το σύστημα VioGén μοναδικό στη διεθνή σκηνή. Υποστηρίζει ότι ο σχεδιασμός του ακολουθεί τα πιο προηγμένα πρότυπα αξιολόγησης κινδύνου και ότι, αν και άλλες χώρες διαθέτουν παρόμοια εργαλεία, καμία δεν έχει καταφέρει να τα ενσωματώσει σε μια κρατική ηλεκτρονική πλατφόρμα. Κατά τη γνώμη του, η ενσωμάτωση αυτή καθιστά το ισπανικό μοντέλο ένα "καθολικό και συνεχώς χρησιμοποιούμενο" εργαλείο για την πρόληψη της έμφυλης βίας.

Ο καθηγητής εξηγεί ότι το VioGén είναι, πάνω απ' όλα, ένα αστυνομικό εργαλείο, αν και έχει προεκτάσεις στον σωφρονιστικό τομέα και στον τομέα της υγείας. Τονίζει ότι η εφαρμογή του σε όλα σχεδόν τα σώματα ασφαλείας το καθιστά έναν από τους πυλώνες πρόληψης της χώρας, καθώς επιτρέπει την προσαρμογή των πόρων ανάλογα με το επίπεδο κινδύνου που εντοπίζεται. Επιμένει ότι η κύρια αξία του έγκειται στην ικανότητά του να "συνδέει το επίπεδο κινδύνου με την ένταση της προστασίας", κάτι ιδιαίτερα σημαντικό σε ένα φαινόμενο τόσο διαδεδομένο όσο η έμφυλη βία.

Ο Andrés μας υπενθυμίζει ότι κανένα σύστημα πρόβλεψης δεν είναι αλάνθαστο και τονίζει ότι το VioGén δεν ισχυρίζεται ότι μπορεί να προβλέψει το μέλλον. Εξηγεί ότι όλα τα μοντέλα, από τα σεισμολογικά έως τα οικονομικά, κάνουν λάθη, αλλά επισημαίνει ότι στην περίπτωση αυτή πολλές από τις προβλέψεις δεν εκπληρώνονται ακριβώς επειδή ενεργοποιούνται προληπτικά μέτρα.

Υποστηρίζει ότι αυτά τα σφάλματα "δεν έχουν σημασία" όταν οδηγούν σε αποτελεσματική προστασία, αλλά αναγνωρίζει ότι οι αστοχίες που οδηγούν σε σοβαρές περιπτώσεις έχουν τεράστιο κοινωνικό αντίκτυπο, παρά το γεγονός ότι είναι πολύ μικρές.

Ο ολοκληρωμένος νόμος του 2004, ένα "σημαντικό ορόσημο" που δεν αρκεί

Εκτός από τα συγκεκριμένα εργαλεία, και οι δύο εμπειρογνώμονες συμφωνούν στην επισήμανση της σημασίας των νόμων για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας. Υπό αυτή την έννοια, από τη Διεθνή Αμνηστία, ο Álvarez αναγνωρίζει την αξία του Ολοκληρωτικού Νόμου του 2004, μιας πρωτοποριακής νομοθεσίας που θέσπισε μέτρα για την πρόληψη, την τιμωρία και την εξάλειψη αυτών των περιπτώσεων, η οποία όμως, κατά τη γνώμη του, δεν είναι αρκετή.

"Ο Ολοκληρωτικός Νόμος του 2004 ήταν ένα σημαντικό ορόσημο, διότι έκανε ορατή τη βία που υφίστανται οι γυναίκες επειδή είναι γυναίκες (...) αλλά δεν αρκεί ένας καλός νόμος: χρειαζόμαστε εμπεριστατωμένες αξιολογήσεις για να μάθουμε τι πάει στραβά και γιατί", λέει ο Álvarez.

Ενδεικτικά, ο εμπειρογνώμονας επισημαίνει ότι "πολλές γυναίκες" παραιτούνται από το να "ζητούν βοήθεια" λόγω των πολυάριθμων "διοικητικών και γραφειοκρατικών εμποδίων" που συναντούν καθ' όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. "Η πρόληψη δεν αφορά μόνο την προστασία- περιλαμβάνει την εκπαίδευση, τις εκστρατείες και τη μη υποτίμηση της έμφυλης βίας.

Σε νομοθετικό επίπεδο, ο Andrés θεωρεί ότι ο ισπανικός νόμος παραμένει ένας από τους πιο προηγμένους στην Ευρώπη, αν και διατηρεί έναν περιοριστικό ορισμό που αφήνει εκτός τις μορφές βίας που αναγνωρίζονται στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης.

Επισημαίνει ότι ο νόμος επικεντρώνεται αποκλειστικά στη βία μεταξύ συντρόφων και θεωρεί ότι ο περιορισμός αυτός αφήνει ακάλυπτες άλλες μορφές επιθετικότητας. Ακόμα κι έτσι, τονίζει ότι ο ολοκληρωμένος χαρακτήρας του, που περιλαμβάνει τη Δικαιοσύνη, την Υγεία, την Εκπαίδευση και άλλους τομείς, υπήρξε καθοριστικός για την αποτελεσματικότητα του ισπανικού μοντέλου. "Έχουμε έναν νόμο που θεσπίζει μηχανισμούς και πόρους, αλλά πρέπει να εγγυηθούμε ότι εφαρμόζεται σωστά", τονίζει ο καθηγητής.

Ο Andrés προειδοποιεί επίσης ότι η επικέντρωση της δημόσιας συζήτησης σχεδόν αποκλειστικά στις γυναικοκτονίες προσφέρει μια ελλιπή θεώρηση. Μας υπενθυμίζει ότι για κάθε δολοφονία υπάρχουν "εκατοντάδες γυναίκες με σοβαρούς τραυματισμούς, εισαγωγές στο νοσοκομείο ή μόνιμα επακόλουθα", φαινόμενα που ελάχιστα παρουσιάζονται στα μέσα ενημέρωσης. Εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Ισπανία έχει μειώσει τις γυναικοκτονίες σε ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα στην Ευρώπη, αλλά φοβάται ότι η χώρα μπορεί να έχει φτάσει σε ένα "φαινόμενο κατώτατου ορίου" που καθιστά δύσκολη τη συνέχιση της μείωσης των αριθμών.

Τέλος, εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι εργαλεία όπως η μακροσκοπική έρευνα για τη βία κατά των γυναικών δεν επικαιροποιούνται πλέον τακτικά. Επισημαίνει ότι τα τακτικά δεδομένα είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση αποτελεσματικών προληπτικών πολιτικών και προειδοποιεί ότι πρόκειται για ένα δυναμικό φαινόμενο, χωρίς μόνιμες λύσεις: "Μπορεί να χειροτερέψει και πάλι, αν αδιαφορήσουμε".

Η 25Ν θα σημαδευτεί από φεμινιστικές κινητοποιήσεις

Η Διεθνής Ημέρα κατά της Βίας των Φύλων, που γιορτάζεται παγκοσμίως, έχει οριστεί προς τιμήν των αδελφών Mirabal, οι οποίες στις 25 Νοεμβρίου 1960 βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν από τη δικτατορία του στρατηγού Trujillo. Ο εορτασμός αυτής της ημέρας φαίνεται πιο αναγκαίος από ποτέ- σε πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου 40dB, μόνο το 35% των ανδρών κάτω των 29 ετών αντέδρασε "πολύ" ή "αρκετά" στη φράση "υπάρχει υπερβολικός ματσισμός στην κοινωνία", σε σύγκριση με το 82% των γυναικών.

Η αντίληψη αυτή διευρύνεται όσο κατεβαίνουμε προς τα κάτω στην ηλικιακή κλίμακα και αποτελεί ένα από τα αιτήματα του φεμινιστικού κινήματος που θα κινητοποιηθεί σε διάφορες χώρες. Στην Ισπανία, ειδικότερα, αυτή θα είναι η τέταρτη χρονιά κατά την οποία θα υπάρξουν δύο διαφορετικά καλέσματα. Η Υπουργός Ισότητας, Ana Redondo, επιβεβαίωσε ότι θα συμμετάσχει και στις δύο.

Η διαφορά μεταξύ των δύο δράσεων γεννήθηκε με αφορμή την επεξεργασία του λεγόμενου νόμου για τις τρανς και τις διαφορετικές απόψεις για την πορνεία μεταξύ της καταργητικής πλευράς του κινήματος και της ρυθμιστικής πλευράς.