Το δάνειο για τις αποζημιώσεις προς την Ουκρανία και η επιμονή της Ε.Ε. στο σχέδιο

Η Ευρωπαϊκή Ένωση σπεύδει να βρει τρόπους να στηρίξει την οικονομία της Ουκρανίας, καθώς ο πόλεμος δεν φαίνεται να έχει τέλος και το κόστος αυξάνεται.

Ο επείγων χαρακτήρας του εγχειρήματος έχει κλιμακωθεί καθώς η κυβέρνηση Τραμπ κατέστησε σαφές ότι η Ευρώπη θα πρέπει να πληρώσει το λογαριασμό για την ασφάλεια της ηπείρου.

Με τις ΗΠΑ να υποχωρούν, οι Ευρωπαίοι εξετάζουν τώρα ένα τολμηρό σχέδιο να χρησιμοποιήσουν τα παγωμένα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας ώστε να εκταμιεύσουν δάνειο ύψους 140 δισεκατομμυρίων ευρώ για αποζημιώσεις στην Ουκρανία, το οποίο θα μπορούσε να βοηθήσει στην κάλυψη των οικονομικών και στρατιωτικών αναγκών της χώρας για το 2026 και το 2027.

Το σχέδιο, ωστόσο, αντιμετωπίζει εμπόδια.

Το Βέλγιο, το οποίο φιλοξενεί τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, φρέναρε το σχέδιο κατά τη διάρκεια συνόδου κορυφής της ΕΕ αυτή την εβδομάδα, επικαλούμενο τις νομικές προεκτάσεις καθώς και την απειλή αντιποίνων από τη Ρωσία. Παρόλα αυτά, οι Ευρωπαίοι είναι ξεκάθαροι ότι δεν θέλουν οι φορολογούμενοι να πληρώσουν για την καταστροφή που προκάλεσε η Ρωσία, οπότε δεν υπάρχει εναλλακτική λύση.

Συμφωνούν στο τι - τώρα χρειάζονται το πώς.

Ακολουθούν όσα πρέπει να γνωρίζετε για το δάνειο αποζημιώσεων.

Πώς φτάσαμε ως εδώ;

Την πρώτη εβδομάδα της πλήρους κλίμακας εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία στις αρχές του 2022, η Ε.Ε., μαζί με τους συμμάχους της G7, εφάρμοσε πρωτοφανείς κυρώσεις στο Κρεμλίνο.

Μεταξύ αυτών ήταν μια απόφαση με καθολική ισχύ να παγώσουν τα περιουσιακά στοιχεία της ρωσικής κεντρικής τράπεζας που βρίσκονταν στη Δύση, ώστε να δυσκολέψει η δυνατότητα της Μόσχας να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο.

Για την Ε.Ε., αυτό αντιπροσώπευε 210 δισεκατομμύρια ευρώ σε οικονομική και πολιτική μόχλευση έναντι της Ρωσίας, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιακών στοιχείων φυλάσσεται στο Euroclear, ένα κεντρικό αποθετήριο τίτλων στις Βρυξέλλες. Τα περιουσιακά στοιχεία στο Euroclear αποφέρουν ετήσια έκτακτα κέρδη ύψους 2,5 έως 3 δισεκατομμυρίων ευρώ για τη βελγική κυβέρνηση, στην οποία ανήκει το Euroclear, και η οποία βρίσκεται τώρα στο επίκεντρο των συνομιλιών.

Πέρυσι, μετά από μήνες εσωτερικών συζητήσεων, η Ε.Ε. άρχισε να χρησιμοποιεί τα έκτακτα έσοδα για να στηρίξει τις οικονομικές και στρατιωτικές ανάγκες της Ουκρανίας. Στη συνέχεια, οι προσπάθειες συνενώθηκαν σε ένα μεγαλύτερο δάνειο της G7 ύψους 45 δισεκατομμυρίων ευρώ, το οποίο θα αποπληρωνόταν εξ ολοκλήρου από τα έκτακτα κέρδη.

Με τη Ρωσία να μην δείχνει καμία προθυμία να συμμετάσχει σε ουσιαστικές ειρηνευτικές συνομιλίες, οι Ευρωπαίοι συνειδητοποίησαν ότι η πιστωτική γραμμή της G7 θα αποδειχθεί σύντομα ανεπαρκής.

Τι ακριβώς είναι το δάνειο για τις επανορθώσεις;

Η επείγουσα ανάγκη εξεύρεσης λύσης ώθησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει προσεκτικότερα το Euroclear. Τα περιουσιακά στοιχεία, τα οποία αρχικά διακρατούνταν ως ομόλογα, έχουν ωριμάσει σε μια δεξαμενή αξίας περίπου 175 δισεκατομμυρίων ευρώ, ενώ στο εγγύς μέλλον αναμένονται επιπλέον 10 δισεκατομμύρια ευρώ.

Σύμφωνα με το προσωρινό σχέδιο, η Euroclear θα μεταφέρει τα μετρητά στην Επιτροπή, η οποία στη συνέχεια θα εκδώσει δάνειο ύψους 140 δισ. ευρώ στην Ουκρανία για λογαριασμό της Ένωσης. Τα υπόλοιπα 45 δισ. ευρώ θα κάλυπταν την πίστωση της G7, καθώς τα έκτακτα κέρδη δεν θα ίσχυαν πλέον.

Το δάνειο των 140 δισ. ευρώ θα εκταμιευόταν στη συνέχεια σε σταδιακές δόσεις στο Κίεβο και θα υπόκειτο σε ορισμένους όρους. Για παράδειγμα, ο στόχος Made in Europe για τα εξοπλιστικά.

Η Ουκρανία θα κληθεί να αποπληρώσει το δάνειο μόνο αφού η Ρωσία τερματίσει τον επιθετικό της πόλεμο και συμφωνήσει να αποζημιώσει για τις ζημιές που προκάλεσε. Εξ ου και η ονομασία «δάνειο επανορθώσεων». Μετά από αυτό, η Επιτροπή θα εξοφλούσε τη Euroclear και η Euroclear θα εξοφλούσε τη Ρωσία, ολοκληρώνοντας τον κύκλο. Η Επιτροπή επιμένει ότι δεν πρόκειται για δήμευση.

Πολιτικά, το δάνειο είναι επίσης χρήσιμο, καθώς θα παρέχει μια αξιόπιστη, σταθερή γραμμή στήριξης στο Κίεβο, ενώ θα γλιτώσει τα ταμειακά ταλαιπωρημένα κράτη μέλη από το να πληρώσουν από την τσέπη τους.

Γιατί το Βέλγιο είναι το κύριο εμπόδιο;

Το σχέδιο, το οποίο βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, έχει ωθήσει το Βέλγιο στο προσκήνιο της πολιτικής συζήτησης ως έδρα της Euroclear, όπου φυλάσσονται τα περιουσιακά στοιχεία.

Το Βέλγιο έχει μια μακροχρόνια επενδυτική συνθήκη με τη Ρωσία που προβλέπει διαιτησία σε περίπτωση οποιασδήποτε διαφοράς μεταξύ των μερών. Το Βέλγιο φοβάται ότι, την ίδια στιγμή που τα μετρητά θα φύγουν από το Euroclear, η Μόσχα θα ξεκινήσει επιθετικά αντίποινα για να ανακτήσει τα 140 δισεκατομμύρια ευρώ και θα απαιτήσει βαρύτατη αποζημίωση, οδηγώντας σε διεθνή δικαστική διαμάχη.

Μια άλλη κρίσιμη ανησυχία είναι ότι οι κυρώσεις της ΕΕ, οι οποίες απαιτούν ομοφωνία, ενδέχεται να αρθούν πριν η Μόσχα καταβάλει τις αποζημιώσεις και, ως εκ τούτου, να ακυρωθεί ολόκληρο το δάνειο.

Για τον λόγο αυτό ο Βέλγος πρωθυπουργός Bart De Wever επέμεινε στην ανάγκη να διασφαλιστεί η «πλήρης αμοιβαιοποίηση» των κινδύνων και οι αλεξίσφαιρες εγγυήσεις από όλα τα κράτη μέλη.

Θεωρητικά, κάθε κράτος μέλος θα υποστήριζε ένα μερίδιο των 140 δισεκατομμυρίων ευρώ ανάλογα με το μέγεθός του. Ο προϋπολογισμός της Ε.Ε. θα μπορούσε να κινητοποιηθεί αργότερα ως πρόσθετο επίπεδο στήριξης.

«Αν πάρετε τα χρήματα από τη χώρα μου, αν κάτι πάει στραβά, δεν είμαι σε θέση, και σίγουρα δεν είμαι πρόθυμος, σε μια εβδομάδα να πληρώσω 140 δισεκατομμύρια ευρώ», δήλωσε ο De Wever μετά από μια σύνοδο κορυφής της ΕΕ την Πέμπτη, η οποία ολοκληρώθηκε χωρίς σταθερή συμφωνία επί της ιδέας.

«Θα φανταζόμουν λοιπόν ότι όλοι όσοι είναι πραγματικά υπέρ αυτής της απόφασης, θέλουν πραγματικά να γίνει αυτό, είναι επίσης έτοιμοι, πρόθυμοι και ικανοί να δώσουν μια εγγύηση, ώστε να μπορώ να κοιμάμαι ήσυχα το βράδυ γνωρίζοντας ότι αν κάτι πάει στραβά ή ξινίσει, η αλληλεγγύη θα φροντίσει (να διασφαλίσει) ότι τα χρήματα θα είναι πραγματικά εκεί», πρόσθεσε.

Τι γίνεται με την ΕΚΤ;

Το δάνειο για τις αποζημιώσεις έριξε φως και στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τον κύριο εγγυητή της χρηματοπιστωτικής και νομισματικής σταθερότητας στην ευρωζώνη.

Η πρόεδρός της, Κριστίν Λαγκάρντ, είχε προηγουμένως επικρίνει οποιαδήποτε κίνηση που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ευθεία κατάσχεση των κρατικών περιουσιακών στοιχείων μιας χώρας, η οποία είναι παράνομη σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και θα μπορούσε να βλάψει τη διεθνή φήμη της δικαιοδοσίας του ευρώ. Με την τρέχουσα μορφή του, το δάνειο υπολείπεται της άμεσης δήμευσης, επειδή η Ρωσία θα μπορούσε να ανακτήσει τα περιουσιακά στοιχεία εάν συμφωνούσε να καταβάλει αποζημιώσεις, πράγμα που είναι πρακτικά αδύνατο.

Σύμφωνα με διπλωμάτες και αξιωματούχους που γνωρίζουν τις συζητήσεις, η Λαγκάρντ δεν αντιτάχθηκε στο σχέδιο και πρότεινε ότι η ιδέα ενός δανείου για αποζημιώσεις είναι εφικτή, αλλά χρειάζεται περαιτέρω τεχνική εργασία. Η Λαγκάρντ συνέστησε στην ΕΕ να μην προχωρήσει μόνη της με το πρωτοφανές σχέδιο και αντ' αυτού να εμπλέξει άλλους συμμάχους της G7, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά και την Ιαπωνία, οι οποίοι κατέχουν μικρότερα τμήματα των ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων.

Ο Ντε Βέβερ απαίτησε πλήρη διαφάνεια για τον εντοπισμό όλων των περιουσιακών στοιχείων σε όλη την Ευρώπη.

«Το πιο χοντρό κοτόπουλο βρίσκεται στο Βέλγιο, αλλά υπάρχουν και άλλα κοτόπουλα τριγύρω. Στην ευρωζώνη υπάρχουν και άλλες χώρες με ακινητοποιημένα περιουσιακά στοιχεία: είναι έξι», δήλωσε.

«Καμία από αυτές δεν έχει δώσει ποτέ καμία διαφάνεια για το πόσα χρήματα έχουν. Καμία διαφάνεια για τα έκτακτα κέρδη αυτών των χρημάτων, καμία διαφάνεια για τα φορολογικά έσοδα αυτών των χρημάτων», πρόσθεσε, χωρίς να κατονομάσει τις χώρες.

Η Επιτροπή, πάντως, έχει βασίσει το σχέδιο αποκλειστικά στα 185 δισεκατομμύρια ευρώ που φυλάσσονται στο Euroclear, παρά το γεγονός ότι προηγουμένως έλεγε ότι στο μπλοκ φυλάσσονται περίπου 210 δισεκατομμύρια ευρώ.

Τι λένε οι άλλες χώρες;

Δημόσια, τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν εκφράσει κατανόηση και συμπάθεια για το Βέλγιο.

«Θα χρησιμοποιούσα το ίδιο επιχείρημα αν τα περιουσιακά στοιχεία βρίσκονταν στη Γερμανία. Σήμερα κάναμε ένα βήμα προς τα εμπρός που δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο», δήλωσε ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς στο τέλος της συνόδου κορυφής. «Θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να προχωρήσουμε μπροστά».

Ο Ολλανδός πρωθυπουργός Ντικ Σούφ δήλωσε ότι όλα τα κράτη μέλη «πρέπει να αναλάβουν έναν κοινό κίνδυνο, όχι μόνο το Βέλγιο μόνο του». (Η Ουγγαρία έχει ήδη δηλώσει ότι δεν θα συμμετάσχει).

Κατ' ιδίαν, οι διπλωμάτες λένε ότι υπάρχει ένα όριο στο πόσα μπορεί να περιμένει το Βέλγιο.

Η ιδέα της αποζημίωσης των βελγικών εταιρειών που εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται στη Ρωσία, εάν το Κρεμλίνο αποφάσιζε να ανταποδώσει με την κατάσχεση των περιουσιακών τους στοιχείων σε αντάλλαγμα, θεωρείται απαγορευτική.

Η πρόσφατη προσπάθεια της Αυστρίας να αντισταθμίσει τη Raiffeisen Bank International (RBI), η οποία διατηρεί μια επιτυχημένη θυγατρική στη Ρωσία, για μια νομική ήττα ύψους 2,1 δισεκατομμυρίων ευρώ αποδείχθηκε αμφιλεγόμενηκαι απέτυχε να συγκεντρώσει την υποστήριξη των υπόλοιπων κρατών μελών.

Υπάρχει επίσης και η πολιτική του θέματος.

Ο Ντε Βέβερ έχει κολλήσει σε δύσκολες συνομιλίες για τον προϋπολογισμό και ο πολυκομματικός συνασπισμός του βρίσκεται αντιμέτωπος με μια λεπτή πράξη εξισορρόπησης. Αυτό έχει εγείρει το ερώτημα κατά πόσον ο πρωθυπουργός μπορεί να μην ανησυχεί τόσο όσο το κάνει να φαίνεται στον Τύπο, αλλά να επιδιώκει να επωφεληθεί από το να παίξει σκληρά για να κερδίσει εγχώριους πόντους.

Εξάλλου, στις Βρυξέλλες, κάθε ηγέτης μιλάει σε δύο ακροατήρια: στους Ευρωπαίους ομολόγους του και στους ψηφοφόρους του. Για να γίνει μια τομή, πρέπει να φαίνεται δύσκολη.

Υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις;

Οι ηγέτες έδωσαν εντολή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διερευνήσει «επιλογές» για την αντιμετώπιση των διογκούμενων οικονομικών και στρατιωτικών αναγκών του Κιέβου τα επόμενα δύο έως τρία χρόνια.

Αυτή η διατύπωση αφήνει την πόρτα ανοιχτή για εναλλακτικές λύσεις.

Μια οδός είναι τα κράτη μέλη να βγουν στις αγορές και να αντλήσουν τα κεφάλαια μόνα τους χωρίς να αγγίξουν τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Αυτό έγινε το 2023, όταν δημιουργήθηκε η διευκόλυνση για την Ουκρανία, η οποία εξασφάλισε 50 δισεκατομμύρια ευρώ στο Κίεβο σε επιχορηγήσεις και δάνεια.

Αν και ο Βέλγος πρωθυπουργός δεν απέκλεισε αυτό το ενδεχόμενο όταν ρωτήθηκε από δημοσιογράφους, θα ήταν δύσκολο για άλλες υπερχρεωμένες ευρωπαϊκές χώρες να ακολουθήσουν αυτόν τον δρόμο.

Εάν η αναδοχή γίνει με βάση το μέγεθος, έθνη όπως η Γαλλία και η Ιταλία θα ήταν στη γραμμή. Αυτό αποτελεί πρόβλημα για τον πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος αντιμετωπίζει περίπλοκες συζητήσεις για τον προϋπολογισμό, αλλά και για την Τζόρτζια Μελόνι, δεδομένου του σωρού χρέους της χώρας της.

«Η αποψινή συζήτηση δεν έθαψε την πρόταση της Επιτροπής. Απλώς έδωσε την ευκαιρία να τεθούν τεχνικά ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν. Και έχουμε επίγνωση αυτών των τεχνικών ζητημάτων», δήλωσε ο Μακρόν.

Η μπάλα βρίσκεται πλέον στο γήπεδο της Επιτροπής. Το εκτελεστικό όργανο, το οποίο δέχθηκε πυρά για τον τρόπο με τον οποίο παρουσίασε τον φάκελο χωρίς πολλές διαβουλεύσεις, αναμένεται να εντείνει τις διμερείς επαφές με το Βέλγιο και να κατευνάσει όλες τις εκκρεμότητες που υπάρχουν.

«Υπάρχουν σημεία που πρέπει να διευκρινιστούν και να κάνουμε μια βαθιά κατάδυση», δήλωσε η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, σηματοδοτώντας την αποφασιστικότητα να προχωρήσει μπροστά.

«Με άλλα λόγια, συμφωνήσαμε για το τι, δηλαδή το δάνειο για τις αποζημιώσεις, και πρέπει να εργαστούμε για το πώς, πώς θα το καταστήσουμε δυνατό (και) ποια είναι η καλύτερη επιλογή για να προχωρήσουμε».

Μια επικαιροποιημένη πρόταση θα πρέπει να παρουσιαστεί πριν από την επόμενη σύνοδο κορυφής τον Δεκέμβριο, η οποία θεωρείται πλέον από τους διπλωμάτες ως χρόνος κρίσης για να ληφθεί απόφαση πριν από το νέο έτος.

Ο πρόεδρος Volodymyr Zelenskyy δήλωσε στους Ευρωπαίους ηγέτες ότι η Ουκρανία θα χρειαστεί τα μετρητά το 2026, κατά προτίμηση «στις αρχές του έτους».

«Δεν ξέρω αν είναι δυνατόν», παραδέχθηκε. «Δεν εξαρτώνται όλα από εμάς. Είναι μια πολιτική απόφαση».