Ποιες ευρωπαϊκές χώρες είναι περισσότερο εκτεθειμένες στη ρωσική παραπληροφόρηση;

Τα πρώην σοβιετικά κράτη και οι βαλκανικές χώρες αποτελούν τους πρωταρχικούς στόχους του δικτύου παραπληροφόρησης Pravda του Κρεμλίνου, σύμφωνα με μια νέα μελέτη.

Το Κέντρο Πληροφόρησης, Δημοκρατίας και Ιθαγένειας του Αμερικανικού Πανεπιστημίου της Βουλγαρίας εξέτασε περισσότερες από 640.000 δημοσιεύσεις στο δίκτυο μεταξύ Δεκεμβρίου 2024 και Μαρτίου 2025.

Διαπίστωσε ότι οι πρώην σοβιετικές και βαλκανικές χώρες αντιπροσώπευαν το 52% όλων των δημοσιεύσεων, παρά το γεγονός ότι αντιπροσωπεύουν ένα δυσανάλογα μικρό κλάσμα του πληθυσμού των χωρών που μελετήθηκαν.

Συγκεκριμένα, οι τρεις πρώτες χώρες που αποτελούν τον πιο δυσανάλογο στόχο της παραπληροφόρησης της Pravda είναι η Μολδαβία, η Λετονία και η Εσθονία, με τη Σερβία και την Αρμενία να μπαίνουν στην πρώτη πεντάδα.

Η Λιθουανία, η Γεωργία, η Σλοβακία, η Βουλγαρία και η Τσεχική Δημοκρατία συμπληρώνουν την πρώτη δεκάδα.

Η εγγύτητα αυτών των χωρών μεταξύ τους και τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει μια εξελιγμένη προσπάθεια για τη διάδοση της παραπληροφόρησης σε περιοχές στρατηγικής αξίας για το Κρεμλίνο, σύμφωνα με τη μελέτη.

"Έξι από τα δέκα κορυφαία στοχευμένα έθνη φιλοξενούν κρίσιμες ενεργειακές υποδομές που συνδέουν τις ευρωπαϊκές αγορές με τις ρωσικές προμήθειες, υποδεικνύοντας ένα πιθανό στρατηγικό ενδιαφέρον για περιοχές με σημασία για την ενεργειακή ασφάλεια", αναφέρεται.

"Το μοτίβο στόχευσης της Pravda ευθυγραμμίζεται με τις τεκμηριωμένες στρατηγικές της χρήσης πληροφοριών ως εργαλείο για την επέκταση της επιρροής σε περιοχές που θεωρούνται στρατηγικά πολύτιμες", συνεχίζει. "Ο συστηματικός χαρακτήρας της διανομής υποδηλώνει μια συντονισμένη εκστρατεία και όχι ανεξάρτητη δραστηριότητα των μέσων ενημέρωσης ή οργανικό ενδιαφέρον του κοινού".

Το δίκτυο Pravda είναι ένα σύνολο ιστότοπων που δημιουργήθηκε για τη διάδοση φιλορωσικής προπαγάνδας.

Γνωστές και ως Portal Combat, οι δραστηριότητες του δικτύου Pravda διαδίδουν ψεύτικες ειδήσεις σε διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες τα τελευταία 17 χρόνια, ενώ οι πρώτοι τομείς και δημοσιεύσεις του οικοσυστήματος εντοπίστηκαν το 2013.

Ο γαλλικός οργανισμός Viginum, αρμόδιος για την ψηφιακή παρακολούθηση και την προστασία από διεθνείς παρεμβάσεις, ήταν ο πρώτος που εντόπισε το δίκτυο. Πρόσφατα δημοσίευσε έκθεση τον Φεβρουάριο του 2024, στην οποία ανακοίνωσε τον εντοπισμό μιας ευρείας εκστρατείας παραπληροφόρησης στην Ευρώπη.

Γιατί η Μολδαβία κατατάσσεται τόσο ψηλά όσον αφορά τη ρωσική παραπληροφόρηση;

Ένας από τους λόγους είναι η γεωγραφία: είναι τοποθετημένη μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρουμανίας, αντιπροσωπεύοντας ένα όριο μεταξύ της Ανατολικής και της Δυτικής Ευρώπης - δύο διαφορετικές σφαίρες επιρροής, σύμφωνα με τη μελέτη.

Ένας άλλος είναι το πολιτικό της πλαίσιο: της δόθηκε καθεστώς υποψηφιότητας για την ΕΕ τον Ιούνιο του 2022 και επί του παρόντος αντιμετωπίζει εντάσεις μεταξύ φιλοδυτικών και φιλορωσικών παρατάξεων.

Αυτό συνδέεται και με την ιστορία της: ως πρώην σοβιετική δημοκρατία, η Μολδαβία έχει οικονομικούς, πολιτιστικούς και ιστορικούς δεσμούς με τη Μόσχα, ενώ παράλληλα προσπαθεί να έρθει πιο κοντά στην ΕΕ.

Γιατί η Ρωσία στοχεύει ειδικά την Ανατολική Ευρώπη;

Η Ρωσία εστιάζει την παραπληροφόρησή της πιο έντονα στις χώρες που βρίσκονται πιο κοντά της λόγω μακροχρόνιων πρακτικών εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής, σύμφωνα με τη Σοφία Φράουντεν, ερευνήτρια στο αμερικανικό Sunlight Project - μια πρωτοβουλία που έχει ως στόχο την προστασία της αμερικανικής δημοκρατίας από την απειλή της παραπληροφόρησης.

"Η Ρωσική Αυτοκρατορία, η Σοβιετική Ένωση και η Ρωσική Ομοσπονδία έχουν ασκήσει εδαφική επέκταση ως μέσο προβολής ισχύος και υποτιθέμενης επιβίωσης", δήλωσε η ίδια στο EuroVerify. "Αυτό που βλέπουμε στον ψηφιακό χώρο δεν διαφέρει- δεν είναι τυχαίο ότι η Ουκρανία ήταν μεταξύ των κορυφαίων στόχων της ρωσικής παραπληροφόρησης ακόμη και πριν ξεκινήσει το Euromaidan και ο επακόλουθος πόλεμος στο Ντονμπάς".

Σημείωσε ότι τα Βαλκάνια είναι μια "ενδιαφέρουσα περίπτωση", επειδή η Μόσχα ιστορικά δεν θεωρούσε τις χώρες αυτές "ρωσικές".

"Αντίθετα, τα Βαλκάνια αντιπροσωπεύουν τόσο μια ιστορική "σφαίρα επιρροής" της Ρωσίας - για να το δικαιολογήσουν αυτό αντλούν σε μεγάλο βαθμό από τη φιλοσοφία του επιθετικού ρεαλισμού - όσο και, πιο ουσιαστικά, θεωρούν τα Βαλκάνια ως μια κερκόπορτα στην Ευρώπη", δήλωσε η Φράουντεν. "Επειδή πολλές χώρες στα Βαλκάνια είναι μέλη της ΕΕ και/ή του ΝΑΤΟ, ή όπως η Σερβία φιλοδοξούν να γίνουν, αποτελούν πλέον ειδικά μέσα για την τοποθέτηση της ρωσικής παραπληροφόρησης μέσα σε έναν χώρο πληροφόρησης που είναι όλο και πιο κλειστός και εχθρικός προς τη ρωσική ψηφιακή παρέμβαση".

"Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο με τη λήψη μέτρων από την ΕΕ για την απαγόρευση της λειτουργίας οντοτήτων όπως το RT στην Ευρώπη", πρόσθεσε.

Τι είδους παραπληροφόρηση κοινοποιείται σε αυτές τις χώρες;

Όπως σε πολλά μέρη του κόσμου, οι αφηγήσεις παραπληροφόρησης που μοιράζονται οι φιλορώσοι φορείς τείνουν να επικεντρώνονται στον πόλεμο στην Ουκρανία, τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ.

"Ο πρωταρχικός στόχος των ρωσικών επιχειρήσεων παραπληροφόρησης από την έναρξη του πολέμου είναι να πουλήσουν την ψευδή αφήγηση ότι η Ρωσία αναγκάστηκε με κάποιο τρόπο να εισβάλει στην Ουκρανία επειδή η Ουκρανία είχε γίνει μαριονέτα των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ", δήλωσε η Φράουντεν. "Προσπαθούν να πουλήσουν αυτό το αφήγημα σε όλο τον κόσμο, τόσο εντός όσο και εκτός της Δύσης, ως μέσο για να δικαιολογήσουν τον πόλεμό τους".

Είπε ότι είχε εξετάσει τη ρωσική παραπληροφόρηση που στόχευε τα Βαλκάνια με θεωρίες συνωμοσίας και παραπληροφόρησης κατά του εμβολίου, κάτι που ίσχυε ιδιαίτερα κατά την κορύφωση της πανδημίας COVID-19, όταν η Ρωσία προσπαθούσε να προωθήσει το δικό της εμβόλιο και να απονομιμοποιήσει τις δυτικές προσπάθειες για τον έλεγχο του ιού.

Η Ρωσία τείνει επίσης να ενισχύει αυτονομιστικές ή ακροδεξιές, εθνομηδενιστικές αφηγήσεις στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ευρώπη.

"Ο πρωταρχικός λόγος για αυτό είναι να διχάσει τον ευρωπαϊκό πληθυσμό και να υποδαυλίσει την ξενοφοβία καθώς και το αντιευρωπαϊκό συναίσθημα", δήλωσε η Φράουντεν. "Μια διαιρεμένη Ευρώπη είναι πολύ πιο εύκολο να κατακτηθεί από μια ενωμένη Ευρώπη".

Τι μπορεί να κάνει η Ανατολική Ευρώπη για να αντιμετωπίσει τη ρωσική παραπληροφόρηση;

Οι χώρες θα πρέπει να υιοθετήσουν μια προσέγγιση ολόκληρης της κοινωνίας για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, σύμφωνα με την Φράουντεν.

"Η εκπαίδευση των παιδιών και των ενηλίκων στον πληροφοριακό αλφαβητισμό - που εκτείνεται στα μέσα ενημέρωσης, στον ψηφιακό αλφαβητισμό και στον αλφαβητισμό ΤΝ - είναι ζωτικής σημασίας", δήλωσε. "Οι πληθυσμοί θα είναι απρόσβλητοι από τη ρωσική παραπληροφόρηση μόνο αν διδαχθούν να την εντοπίζουν και να την αποφεύγουν".

Πρόσθεσε ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να χρηματοδοτήσουν τις δικές τους υπηρεσίες καθώς και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών για την παρακολούθηση και την καταπολέμηση της ξένης παραπληροφόρησης.

"Με την κατάρρευση της USAID, βλέπουμε πολλά προγράμματα και οργανισμούς αντι-παραπληροφόρησης να κλείνουν σε όλο τον κόσμο", δήλωσε η Φράουντεν στο EuroVerify. "Αυτό βοηθά μόνο τους αντιδημοκρατικούς φορείς, όπως η Ρωσία και η Κίνα, να επιβάλλουν τους ολοκληρωτικούς στόχους της εξωτερικής τους πολιτικής σε ευάλωτους πληθυσμούς".