Afrika'da yaşlı nüfusun artmasıyla demans vakaları yükseliyor

Gece, tepenin zirvesinde parlayan tek şey ay ışığı, hareket eden tek şey hafif rüzgârla sallanan dallarken kargaşa yeniden başlıyor. Yaşlı kadın, evinin yandığını düşünüyor ve panikle masasını, sandalyelerini ve sahip olduğu birkaç eşyayı dışarı sürüklüyor.

Annesini sakinleştiremeyen oğlu ise tek çözümü onu kilitlemekte buluyor.

62 yaşındaki oğlu Herbert Rutabyama, “Bağırıyor, kapıya vuruyor,” diyerek anlatıyor.

Afrika’da demansın yaygınlığı uzun süredir göz ardı ediliyordu; çünkü kıtanın ortalama yaşam süresi dünyanın geri kalanının hep gerisindeydi.

Ancak yaşlı nüfusun hızla artmasıyla birlikte uzmanlar yeni teşhislerde ciddi bir yükseliş gözlemliyor. Her teşhis, hem hasta hem de ailesi için ciddi zorluklar getiriyor.

Demografik dönüşüm sürdükçe Afrika genelinde demans vakalarında büyük bir artış bekleniyor. Ancak şimdiden, Alzheimer gibi hastalıklarla yaşayanlara bakanların çaresizliği gün yüzüne çıkmaya başladı.

Yardım için başvurdukları yerde ise sunulan imkân yok denecek kadar az. Üstelik kıtada konuşulan birçok dilde “demans” için bir kelime dahi bulunmuyor.

O gün, yaşlılarla çalışan Hristiyan yardım kuruluşu Reach One Touch One Ministries (ROTOM) ekibi, Ruanda sınırının yaklaşık bir saat kuzeyindeki batı Uganda köyünde ziyaretlerini sürdürüyor.

Gece yarısı gördüğü hayallerle çevresindekileri huzursuz eden yaşlı kadına yaklaşan yardım görevlisi Moses Kahigwa, aşağıdaki yemyeşil vadinin canlılığı kadar neşeli olmaya çalışarak, “İyi görünüyorsun!” diyor.

87 yaşındaki Alice Ndimuhara ise ona soğuk bir bakış atıyor ve “Bu mu iyi görünüyor sana?” diye karşılık veriyor.

Öğle vakti çoktan geçmiş, Ndimuhara gün boyunca hiçbir şey yememiş. Parası yok. Tüm uzuvları zayıf düşmüş, baş ağrısı ise hiç dinmiyor.

Ziyaretçiler olmasa, muhtemelen bütün günü yatakta geçireceğini söyleyen Ndimuhara: “Hayatımın hiçbir anlamı yok,” diyor.

Bir süre sonra oğlu Rutabyama tarladan dönüyor. Üzerinde çamura bulanmış uzun siyah lastik çizmeler var ve bu sırada alnından terler süzülüyor.

Annesinin sert çıkışlarına aldanmamak gerektiğini söyleyen Rutabyama'ya göre, bugün annesinin iyi günlerinden biri.

Birkaç yıl önce evden çıkıp kaybolmaya başlaması ve başka işaretler göstermesiyle bir şeylerin ters gittiğini anlamış. ROTOM’un kliniğine götürdüğünde, annesine demans teşhisi konulmuş. Aynı teşhis babası için de konmuş.

Rutabyama, “Bakımlarıyla ilgilenmek gerçekten çok, çok zor,” diyor.

Ndimuhara gündüzleri evden uzaklaştığında, oğlu onu aramaya çıkıyor ve kimi zaman bir sonraki köye kadar gittiğini söylüyor. Ancak geceleri karışıklıklar tekrar başladığında ne yapacağını bilemiyor.

Kapısına asma kilit vuruyor, pencere kepenklerini çiviliyor, annesi çığlık atıp kapıya vurduğunda bile açmamaya çalışıyor.

Konu açıldığında ise annesi “Sen daha iyi bilirsin,” diyor.

Bu durum tamamen sıra dışı değil. Birleşmiş Milletler’in yaşlıların haklarıyla ilgili özel raportörü Claudia Mahler, 2022’de yayımladığı raporda, bazı ülkelerde yaşlıların odalarına kilitlendiğini veya bahçelerindeki ağaçlara bağlandığını bildirerek uyarıda bulunmuştu, ancak ülkelerin adını vermemişti.

Dünyanın en zengin bölgelerinde bile demans hastaları için sunulan çözümler yetersiz. Bunlar, çaresi olmayan bir hastalık için yalnızca geçici pansuman niteliğinde.

Burada ise neredeyse hiçbir şey yok. Rutabyama, anne ve babasına bakmanın kendi sorumluluğu olduğuna inanıyor. Maddi imkânı olsa bile ülkede sadece birkaç huzurevi bulunduğunu, en yakınının da bir günlük mesafede olduğunu söylüyor.

Afrika’da yaşam süresinin uzaması binbir şekilde kendini gösterirken, beraberinde gelen sorunlar da benzer koşullardaki insanların yaşadığı yerlere yığılmış durumda.

Yürüyemeyen yaşlılar, tekerlekli sandalyeleri olmadığı için evlerine hapsoluyor. Ama kaldırımın bulunmadığı, yolların çukurlarla dolu olduğu ve evlerin daracık barakalardan ibaret olduğu bir yerde tekerlekli sandalye ne işe yarar?

Tedavi edilmeyen katarakt birçok kişiyi kör bırakıyor. Ancak doktora gitmek bile büyük bir sorunken, basit bir gözlüğün bile ulaşılamaz olduğu bir ortamda ameliyat nasıl gündeme getirilebilir?

Demans ise dışlanma ve suçlamaları beraberinde getiriyor. Peki kim yardım edebilir? Büyücülük inancının hâkim olduğu, uzman doktorların son derece az olduğu, hatta teşhis için bir kelimenin bile bulunmadığı bir yerde…

Rutabyama bu soruların cevabını bilmiyor ve annesini kilitleme kararını da savunmuyor.

Bu, aslında doğru cevabı olmayan bir soruya verilmiş kusurlu bir yanıt.