Netanyahu 'Sıra X'te' dedi: TikTok algoritması İsrail'in eline mi geçti?

ABD Başkanı Donald Trump perşembe günü TikTok’un ABD operasyonlarının mülkiyetini Oracle’ın kurucu ortağı Larry Ellison’ın da aralarında bulunduğu bir grup Amerikalı yatırımcıya devreden bir başkanlık kararnamesini imzaladı.

Trump, “Başkan Xi ile çok iyi bir görüşme yaptım. TikTok hakkında konuştuk. Bize onay verdi,” derken Çin tarafı sessizliğini koruyordu.

ABD Başkan Yardımcısı JD Vance, anlaşmanın TikTok’u yaklaşık 14 milyar dolar olarak değerlendirdiğini açıkladı. ByteDance’in verdiği değer ise ağustos ayı itibarıyla 330 milyar dolardı. Hem Trump hem de Hazine Bakanı Scott Bessent, anlaşmanın sağlanmasında Vance’in kilit rol oynadığını belirtti.

Trump’a göre, Larry Ellison, Michael Dell ve ünlü medya patronu Rupert Murdoch, TikTok’un ABD operasyonlarını devralacak olan “dört ya da beş” Amerikalı yatırımcı arasında yer alıyor. Trump, “Oracle çok büyük bir rol oynuyor,” ifadelerini kullanırken, Vance ise tam listenin “önümüzdeki günlerde” açıklanacağını söyledi.

14 milyar dolarlık yeni anlaşma kapsamında, uygulamanın Çinli ana şirketi ByteDance, platformun ABD kolunu Amerikalı milyarderler ve Körfez kraliyet ailelerinden oluşan konsorsiyumun kontrolüne bırakmak zorunda.

Krizin kısa özeti: TikTok neden satışa zorlandı?

Eski ABD Başkanı Joe Biden döneminde geçirilen ve platformu yasaklamayı öngören tasarının gerekçesi ByteDance’in Çin Komünist Partisi’yle (ÇKP) olası bağları ve ABD’li yurttaşların verilerini toplaması ihtimaliydi. ABD’li yetkililer, bir süredir, şirketin bu verileri Çin’e verme ihtimali üzerinde duruyordu.

Ayrıca Kanada, Avustralya, İngiltere ve Fransa’daki parlamenterler de TikTok’un Çin hükümetine kullanıcı verilerini verdiği endişesiyle uygulamaya çeşitli kısıtlamalar uygulamıştı.

ABD'li yetkililer, hassas kullanıcı bilgilerine yabancı kuruluşlar (özellikle Çin hükümeti) tarafından erişilebileceğinden ve bu verilerin istismar edilebileceğinden endişelendiklerini söylüyordu. Ayrıca, Çin hükümetine istihbarat toplama amacıyla özel şirketlerden ve bireysel kullanıcılardan veri talep etme yetkisi veren Çin'in ulusal güvenlik yasaları da bir gerekçe olarak sunuluyordu. TikTok yetkilileri ise ABD'li kullanıcıların verilerini Çin hükümetiyle paylaşmadığını ve paylaşmayacağını savunuyordu. 

Trump'ın ilk başkanlık döneminde TikTok çalışanlarının katıldığı 80’den fazla toplantıdan sızdırılan ses kayıtlarıyla yapılan haberler, TikTok tartışmasının fitilini ateşleyen unsur olmuştu.

Bu haberler, ByteDance’in Çin merkezli çalışanlarının kullanıcılarla ilgili kamuya açık olmayan verilere birden fazla kez eriştiğini ileri sürmüştü. Bu da halihazırda devam eden ABD-Çin ticaret ve teknoloji savaşında TikTok'un konumunu daha da kötüleştirmişti. O dönemde Trump, TikTok’u yasaklamakla tehdit eden ilk başkan olmuştu.

Daha sonra Biden yönetimi de ByteDance’in hisselerini ABD’li bir şirkete satmasını talep etmeye başlamış, Trump ise iktidara yeniden geldiğinde satış için ByteDance'e tanınan süreyi birçok kez uzatarak bir anlaşmaya varılacağı sözünü vermişti.

Yıllar süren siyasi ve hukuki krizin ardından TikTok'un satışı gerçekleşti. Bazı yorumculara göre bu satıştan kârlı çıkan ülkelerden biri de İsrail oldu.

TikTok, fiilen İsrail'in kontrolüne mi geçiyor?

Kağıt üzerinde bu anlaşma ulusal güvenlik ve veri gizliliğiyle ilgili görünüyor; ancak birçok yorumcuya göre pratikte, dünyanın en etkili gençlik platformlarından birinin güç ve kontrol mücadelesiyle ilgili. Özellikle de İsrail hakkındaki siyasi anlatıların nasıl şekilleneceğine dair tartışmalar var.

Zira platformun yeni sahipleri arasında, ABD’deki en önde gelen İsrail yanlısı milyarderler ile Abu Dabili yönetici ailesine ait bir fon var.

TikTok'un perşembe günü duyurulan satış anlaşması şu hükümleri içeriyor:

- ByteDance yeni şirkette yüzde 20’den az hisseye sahip olacak.

- Amerikalı yatırımcılar yüzde 65’in biraz üzerinde pay alacak.

- Oracle, Silver Lake ve Abu Dabi’nin MGX fonu birlikte yüzde 45 hisseye sahip olacak.

- ABD kullanıcı verileri Oracle’ın ABD içindeki bulut altyapısında saklanacak.

- Oracle, TikTok’un öneri algoritmasını da lisanslayacak, böylece Pekin’in erişimi kesilecek.

Oracle ile ilgili bu son hüküm özellikle dikkat çekici. Zira uzun süredir dünya genelinde siyasetçiler ve iş insanları TikTok algoritmasını ele geçirmenin peşindeydi. Şimdi lisansı Oracle'a geçiyor ve bu firmanın CEO'su Safra Catz, İsrail yanlısı görüşleriyle tanınıyor. Kısa süre önce İsrail’i desteklemeyen çalışanların Oracle’da yeri olmadığını söylemişti.

Firmanın kurucusu Larry Ellison, İsrail’le uzun süredir siyasi ve mali bağlara sahip. Ayrıca Oracle, İsrail Savunma Kuvvetleri'ne (IDF) ekipman bağışlıyor ve Friends of the IDF gibi kampanyalara destek veriyor. İsrail bakanlıkları ve ordusuyla yapay zeka ve bulut teknolojileri içeren projelerde ortaklık yürütüyor. Şirket içinde Filistin yanlısı seslerin bastırıldığı da iddia ediliyor.

İngiltere merkezli New Arab gazetesine göre Oracle'ın Kudüs’te yeraltı veri merkezleri de dahil olmak üzere İsrail’de büyük yatırımları da mevcut.

Gazze içerikleri nedeniyle hedef alınmıştı

Son dönemde platform, İsrail’in gelişigüzel bombardımanlarını, sivil kayıpları (özellikle çocukları) ve dünya genelindeki Gazze dayanışma yürüyüşlerini gösteren videolarla dolup taşıyordu. Bu, ilk kez Filistinli seslerin milyonlarca genç Amerikalıya gerçek zamanlı ulaşması anlamına geldi.

2023 sonbaharında, Kongre üyeleri TikTok’u doğrudan Gazze içerikleri nedeniyle hedef almaya başladı. Senatörler Josh Hawley ve Marco Rubio ile Temsilci Mike Gallagher, uygulamanın yasaklanmasını istedi; gerekçe ise “Filistin yanlısı” ve “İsrail karşıtı” içerikti.

Aralık 2023’te Wall Street Journal, Gazze videolarına yönelik öfkenin TikTok’u yasaklama girişiminin başlıca nedenlerinden biri olduğunu öne sürmüştü. Senatör Hawley açıkça “İsrail karşıtı içerik”i uygulamayı yasaklama gerekçesi olarak gösteriyordu.

Eylül 2024’te Washington’da dolaşan detaylı bir rapor, TikTok algoritmasının “İsrail’e karşı taraflı” olduğunu öne sürüyordu.

Netanyahu: 'TikTok'tan sonra sıra X'te'

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, cumartesi günü Birleşmiş Milletler Genel Kurulu için gittiği ABD'de katıldığı bir programda konuyla ilgili açıklamalarda bulundu.

Netanyahu, sosyal medyanın yeni bir "savaş aracı" olduğunu savunarak, TikTok'tan sonra sıranın X platformunda olduğunu ve şirketin sahibi Elon Musk ile de görüşeceklerini söyledi.

ABD'deki taban desteğini güvence altına almaları gerektiğini ifade eden Netanyahu, "Savaş araçlarını kullanmak zorundayız. Bilirsiniz, silahlar zamanla değişir," dedi.

ABD'li kullanıcıların artık TikTok'ta dünyanın geri kalanından farklı içerik görüp görmeyecekleri belli değil. Beyaz Saray Sözcüsü Karoline Leavitt, pazartesi günü yaptığı açıklamada bir fark olmayacağını söylemişti. Ancak platforma yüklenen içerik havuzu aynı olsa bile, öneri algoritmasındaki değişiklikler kullanıcıların farklı şeyler görmesi anlamına gelecek.

İnsan Hakları İzleme Örgütü ve Af Örgütü, Meta dahil diğer platformlarda Filistin içeriklerinin yaygın şekilde kaldırıldığını belgelemişti; TikTok’un da aynı yola girmesinden korkuluyor.

'Algoritmanın İsrailleştirilmesi'

“TikTok algoritmasının İsrailleştirilmesi” ifadesi, çeşitli sosyal medya platformlarında ve Filistin yanlısı forumlarda gündem olmuş durumda.

Reddit ve Telegram’da bu ifade, TikTok algoritmasının İsrail yanlısı bir önyargı taşıyabileceğini ima eden alaycı bir şekilde kullanılıyor. Bazı kullanıcılar, satış tamamlanmadan önce bile İsrail’i eleştiren içeriklerin TikTok’tan daha sık kaldırıldığını söylüyor.

En sert eleştiri ise WikiLeaks’in X'teki paylaşımından geldi. Paylaşımda, "ABD’de Anlatı Kontrolü Mücadelesinde İsrail-Yanlısı Milyarderler TikTok’u Ele Geçiriyor” başlığı yer aldı. WikiLeaks, Ellison, Murdoch ve müttefiklerini TikTok üzerinden İsrail yanlısı bir bilgi balonu oluşturmakla suçladı.

Saatler içinde #TikTokSale ve #Ellison etiketleri X’te trend listesine girdi. Binlerce Filistin yanlısı hesap, algoritmanın İsrail çıkarlarına göre yeniden şekillendirileceğini öne süren paylaşımları yeniden yayımladı.

Platformun alameti farikası: Algoritmalar

TikTok'un küresel başarısının ardında kullanımı kolay video üretme ve tasarım araçları ile geniş müzik kütüphanesi yer alıyor. Ancak en büyük özelliği içerik üreticisi ve tüketicisi arasındaki ayrımı bulanıklaştıran algoritmaları.

TikTok kullanıcıları, hiçbir hesabı takip etmese bile ekranlarında sonu gelmeyen bir video akışıyla karşı karşıya kalıyor. Bu da her kullanıcının aynı zamanda bir fenomen olabileceği anlamına geliyor. Zira hiç takipçisi olmayan bir hesaptan paylaşılan video, başka kullanıcıların ekranlarına düşüp de beğeni aldığında son derece hızlı bir şekilde binlerce ve hatta milyonlarca izleyiciye ulaşabiliyor.

Ayrıca kullanıcılar videoları izlemeye ve beğenmeye başladıkça ekrana düşen içeriklerin yapısı da değişiyor. Platform, hangi videoların hangi kullanıcının ilgisini çekeceğini tahmin etmede de son derece başarılı.

TikTok'un başarısının ardından YouTube, Instagram ve diğer sosyal medya platformları da kısa video akışlarını sistemlerine entegre etti. Hatta bu platformlar birçok kez TikTok'un özelliklerini "kopyalamaya çalışmakla" suçlandı.

Ancak TikTok'un algoritmalarının sırrını kimse çözemedi.

"TikTok Boom: Çin'in Bomba Uygulaması ve Sosyal Medyada Süper Güç Yarışı" (TikTok Boom: China's Dynamite App and the Superpower Race for Social Media) kitabının yazarı Chris Stokel-Walker, bu algoritmaların arkasındaki kesin faktörlerin bilinmediğini vurguluyor.

The Guardian'a konuşan Stokel-Walker, kitabında TikTok'ta neyin viral olduğunu takip etmekle görevlendirilmiş bir kişiyle konuştuğunu aktarıyor:

"Bana 'Bunun tarifi, sihirli bir formülü yok. Algoritma ekibi bile bu sorunun cevabını bilmiyor. Çok sofistike,' dedi."

Platformun yeni yöneticileri

TikTok'u yönetecek konsorsiyumdaki isimler ise şöyle:

Larry Ellison (Oracle kurucu ortağı): Konsorsiyuma liderlik ediyor. TikTok’un algoritması ve bulut sistemleri artık onun kontrolünde. İsrail’e en büyük özel bağışçıların başında geliyor.

Rupert & Lachlan Murdoch: Fox News, New York Post da dahil olmak üzere News Corp. medya grubunun sahibi.

Michael Dell: Ünlü Dell Technologies şirketinin sahibi. Şirket İsrail ordusuna donanım, veri ve yapay zeka sağladı. İsrail işgalinden kâr elde ettiği iddiasıyla BM raporlarında adı geçiyor.

MGX: Abu Dabili şirket Şeyh Tahnoon bin Zayed yönetiminde.

Silver Lake: Silikon Vadisi merkezli özel sermaye fonu, Wall Street etkisini konsorsiyuma taşıyor.