Πώς οι 24 «ηθικές τράπεζες» της Ευρώπης νικούν τις παραδοσιακές - Μία υπάρχει (καί) στην Ελλάδα

Κέρδη, ναι. Αλλά όχι με οποιοδήποτε κόστος. Οι ηθικές τράπεζες λειτουργούν με βάση αυτή την αρχή. Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές τράπεζες, εφαρμόζουν κριτήρια αποκλεισμού και στοχεύουν στη στήριξη της κοινωνικής οικονομίας. Και παρόλο που μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα γνωστό, υπάρχει μια τέτοια (και) στην Ελλάδα.

Τι είναι οι ηθικές τράπεζες και πώς λειτουργούν

Με άλλα λόγια, όχι στη χρηματοδότηση, για παράδειγμα, της βιομηχανίας όπλων, των ορυκτών καυσίμων που τροφοδοτούν την κλιματική κρίση, του τζόγου ή του καπνού. Ναι σε κοινωνικούς συνεταιρισμούς, αιολικούς και ηλιακούς σταθμούς παραγωγής ενέργειας, φιλανθρωπικά έργα μη κυβερνητικών οργανώσεων, βιολογική και βιώσιμη γεωργία. Καθώς και, φυσικά, στις κλασικές τραπεζικές σχέσεις , όπως οι τρεχούμενοι λογαριασμοί για ιδιώτες και επιχειρήσεις, τα δάνεια και τα ενυπόθηκα δάνεια.

Οι ίδιες αρχές ισχύουν και για τις επενδύσεις, δηλαδή για τη διαχείριση περιουσιακών στοιχείων. Κάποιοι μπορεί να διαβάσουν σε αυτή τη στρατηγική μια μορφή παραίτησης από την οικονομική απόδοση. Αντίθετα, είναι ακριβώς το αντίθετο: αυτό επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία που περιέχονται στην όγδοη έκθεση Ethical Finance in Europe.

Το έγγραφο, με τίτλο "Κοινό κεφάλαιο" και με τη συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρουσιάστηκε τη Δευτέρα 1 Δεκεμβρίου στις Βρυξέλλες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από την ιταλική Fondazione Finanza Etica, την ισπανική Fundacion Finanzas Eticas και την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ηθικών και Εναλλακτικών Τραπεζών (Febea).

Περισσότερα δάνεια και λιγότερα επισφαλή δάνεια από τις παραδοσιακές τράπεζες

Το 2023, αναφέρει η έκθεση, οι ηθικές τράπεζες διαχειρίζονται περιουσιακά στοιχεία ύψους 79 δισ. ευρώ, σημειώνοντας μεγάλη αύξηση από 51 δισ. ευρώ το 2018. Με αναλογία δανείων προς ενεργητικό 67,91%, δηλαδή καλύτερο αποτέλεσμα από το 60,9% των τραπεζών που εφαρμόζουν παραδοσιακά επιχειρηματικά μοντέλα. Το ποσοστό αυτό υποδηλώνει μεγαλύτερη τάση των ηθικών ιδρυμάτων να χορηγούν πιστωτικές γραμμές .

Αλλά δεν είναι μόνο σε αυτό που η ηθική χρηματοδότηση "κερδίζει" την παραδοσιακή χρηματοδότηση.Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (NPLs) αντιπροσωπεύουν τα ενυπόθηκα δάνεια, τα δάνεια και τα χορηγούμενα δάνεια που οι οφειλέτες δεν είναι πλέον σε θέση να αποπληρώσουν κανονικά, εν όλω ή εν μέρει.

Λοιπόν, ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, θα μπορούσε κανείς να υποπέσει στο λάθος να σκεφτεί ότι ο δανεισμός χρημάτων σε κοινωνικούς συνεταιρισμούς ή σε μικροεπιχειρήσεις που είναι χρήσιμες για την ευημερία των κοινοτήτων μπορεί να αντιπροσωπεύει μεγαλύτερο κίνδυνο από ό,τι, για παράδειγμα, οι διεθνείς κολοσσοί της βιομηχανίας όπλων ή πετρελαίου. Στην πραγματικότητα, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια ανήλθαν σε 1,61% για τις ηθικές τράπεζες, σε σύγκριση με 1,89% για τις παραδοσιακές τράπεζες.

«Η Ευρώπη δείχνει την ηθική χρηματοδότηση αν θέλει συνοχή, βιωσιμότητα και ειρήνη»

Παράλληλα, η απόδοση του ενεργητικού (Roa), μια τιμή που δείχνει τη συνολική αποδοτικότητα ενός περιουσιακού στοιχείου, έφτασε το 0,75%. Αυτό είναι επίσης υψηλότερο από το 0,64% των παραδοσιακών τραπεζών. «Τα στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι οι ηθικές τράπεζες είναι τουλάχιστον εξίσου σταθερές με τις υπόλοιπες», επισημαίνει ο Μάουρο Μετζιολάρο**, αναλυτής της Fondazione Finanza Etica** και ένας από τους συντάκτες της έκθεσης.

«Η εικόνα που προκύπτει είναι σαφής: η ηθική χρηματοδότηση είναι σταθερή, αναπτύσσεται και παράγει συγκεκριμένες επιπτώσεις στο περιβάλλον, την κοινωνία και την απασχόληση. Η Ευρώπη πρέπει να ακούσει αυτόν τον παράγοντα αν θέλει να προσανατολίσει τις επιλογές της προς τη συνοχή, τη βιωσιμότητα και την ειρήνη», προσθέτει η Φεντερίκα Ιελάσι, αντιπρόεδρος της Banca Etica.

Η κοινωνική οικονομία στην Ευρώπη αξίζει σχεδόν όσο και η αυτοκινητοβιομηχανία

Αλλά δεν είναι μόνο αυτό: πάνω από το 70% των δανείων που χορηγήθηκαν από τις ηθικές τράπεζες στην Ευρώπη πήγαν στην κοινωνική οικονομία, σε σύγκριση με μόλις το 19% για τις μεγάλες τράπεζες. Μιλάμε για έναν τομέα που στην Ευρωπαϊκή Ένωση αριθμεί 3,8 εκατομμύρια ενώσεις, 240 χιλιάδες συνεταιρισμούς και περίπου 143 χιλιάδες ιδρύματα.

Στα 19 κράτη που αναλύονται από την έκθεση Ethical Finance in Europe Report, ο κύκλος εργασιών της κοινωνικής οικονομίας υπερβαίνει τα 912,9 δισεκατομμύρια ευρώ (στοιχεία που αναφέρονται στο 2021). Λίγο λιγότερο από έναν κλάδο που θεωρείται τόσο κρίσιμος όσο η αυτοκινητοβιομηχανία.

Επιπλέον, η κοινωνική οικονομία απασχολεί 11,5 εκατομμύρια άτομα. Η αξία αυτή αυξάνεται επίσης, σε αντίθεση με πολλούς άλλους βιομηχανικούς κλάδους (συμπεριλαμβανομένης της αυτοκινητοβιομηχανίας).

«Η ηθική χρηματοδότηση επενδύει εκεί που η Ευρώπη την έχει περισσότερο ανάγκη»

«Η ηθική χρηματοδότηση δεν είναι καθόλου περιθωριακή» παρατηρεί η ευρωβουλευτής Μαραβίγιας Αμπαντία Χοβέρ (του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος), συμπρόεδρος της Διακομματικής Ομάδας για την Κοινωνική Οικονομία, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης της έκθεσης. «Αντιθέτως, αποτελεί πυλώνα της οικονομίας μας, ικανό να επενδύσει εκεί που το έχει περισσότερο ανάγκη η Ευρώπη: στις πολύ μικρές επιχειρήσεις, στους συνεταιρισμούς, στις ενώσεις, στα ιδρύματα. Παράγοντες που παράγουν πραγματική αξία για τις κοινωνίες».

Σύμφωνα με την ευρωβουλευτή, η σχέση μεταξύ των ηθικών τραπεζών και των πελατών «είναι κάτι περισσότερο από μια κλασική σχέση με έναν πάροχο χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Είναι μια κοινή αποστολή, μια αμοιβαία αναγνώριση, ένας εμπλουτισμός. Και είναι μια κοινή ατζέντα για την Ευρώπη σε μια εποχή που αντιμετωπίζει μεγάλες προκλήσεις, όπως η στέγαση και η ανταγωνιστικότητα».

Η ιδέα του «ποιοτικού κεφαλαίου» και η «καθιερωμένη πραγματικότητα»

Η ηθική χρηματοδότηση, εν ολίγοις, είναι παρούσα και εκεί όπου οι παραδοσιακές τράπεζες δεν φτάνουν. «Ακόμη και στο πλαίσιο της αναθεώρησης των ευρωπαϊκών πολιτικών συνοχής (η οποία, όχι χωρίς συζήτηση, συνοδεύει τη διαδικασία καθορισμού του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2028-2034)», συνεχίζει ο αντιπρόεδρος της Banca Etica Ιελάσι, «το ζήτημα των προϋποθέσεων για την προώθηση της ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας στην Ευρώπη, και μέσω της ηθικής χρηματοδότησης, προορίζεται να καταλάβει μια όχι περιθωριακή θέση στην ατζέντα των επόμενων ετών».

Από την άλλη πλευρά, ένας τέτοιος εναλλακτικός τρόπος αντίληψης της τραπεζικής και της χρηματοδότησης δεν αποτελεί απλώς μια ελπίδα για το μέλλον. Με τον σχεδόν επαναστατικό του χαρακτήρα σε σύγκριση με τις παραδοσιακές επιχειρήσεις, αποτελεί μια καθιερωμένη πραγματικότητα στην Ευρώπη εδώ και δεκαετίες. Μια συγκεκριμένη ουτοπία, στην υπηρεσία της ανθρώπινης, περιβαλλοντικής και κοινωνικής ευημερίας.

«Τα στοιχεία αυτής της έκθεσης», τονίζει ο Περου Σασια, πρόεδρος της Febea, «καταρρίπτουν τον μύθο ότι η ηθική χρηματοδότηση αποτελεί μια θέση και αποδεικνύουν ότι ένα εναλλακτικό μοντέλο διαμεσολάβησης είναι εφικτό, βασισμένο σε ποιοτικά κεφάλαια, πιστώσεις για οικογένειες και επιχειρήσεις και κοινωνικές και περιβαλλοντικές αξιολογήσεις. Πρόκειται για ένα μοντέλο που υπάρχει ήδη. Το οποίο λειτουργεί. Το οποίο παράγει οικονομική σταθερότητα και συγκεκριμένα οφέλη για τις κοινότητες».

Λιγότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τις παραδοσιακές τράπεζες

«Αν και η ευρωπαϊκή πολιτική έχει στρέψει πρόσφατα την προσοχή της σε άλλα μέτωπα, ιδίως στην ανταγωνιστικότητα και την άμυνα, οι διαρθρωτικοί λόγοι που καθιστούν την κοινωνική οικονομία καθοριστικό παράγοντα για κάθε αναπτυξιακή στρατηγική των ευρωπαϊκών χωρών απαιτούν προσοχή και πόρους», όπως αναφέρεται στο σχέδιο δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κοινωνική οικονομία και στη σχετική σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

Οι ηθικές τράπεζες, μεταξύ άλλων, δημιουργούν σημαντικά μικρότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον από τις συμβατικές τράπεζες. Καταναλώνουν λιγότερη από τη μισή ενέργεια ανά εργαζόμενο και η ενέργεια που χρησιμοποιούν προέρχεται κατά 90% περίπου από ανανεώσιμες πηγές (έναντι 65,4% για τις άλλες τράπεζες).

Επιπλέον, παράγουν το ένα πέμπτο των άμεσων εκπομπών CO2 (εταιρικά οχήματα, θέρμανση) και περίπου τα τρία πέμπτα των έμμεσων εκπομπών (κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, εκπομπές από πιστώσεις και επενδύσεις). Ωστόσο, εδώ παίζει ρόλο και το μικρότερο μέσο μέγεθος των ηθικών τραπεζών, οι οποίες έχουν λιγότερα υποκαταστήματα, πιο λιτές οργανώσεις και είναι πιο γεωγραφικά συγκεντρωμένες.

Εικοσιτέσσερις ηθικές τράπεζες λειτουργούν στην Ευρώπη, μία στην Ελλάδα

Στην Ευρώπη υπάρχουν 24 ενεργές ηθικές τράπεζες. Εκτός από την Banca Etica στην Ιταλία και την Ισπανία, στην σχετική λίστα περιλαμβάνονται η GLS Bank και η Umweltban στη Γερμανία, η Triodos στην Ολλανδία, η Charity Bank και η Ecology Building Society στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Crédal και η Ehfboom στο Βέλγιο. Επίσης, η Συνεταιριστική Τράπεζα Καρδίτσας στην Ελλάδα και η La Nef και η Crédit Coopératif στη Γαλλία.

Η Συνεταιριστική Τράπεζα Καρδίτσας συμπλήρωσε μια δεκαετία ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ηθικών και Εναλλακτικών Τραπεζών (FEBEA), αφού εντάχθηκε σε αυτήν το 2015. Οπως ανέφερε εκείνη η πανηγυρική ανακοίνωση του 2015, η FEBEA είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ενώνει κάτω από την ομπρέλα του, χρηματοοικονομικά και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, που έχουν ως στόχο την χρηματοδότηση της κοινωνικής και αλληλεγγυοκεντρικής οικονομίας. Επίσης, η FEBEA στοχεύει στην δημιουργία χρηματοοικονομικών εργαλείων που θα στηρίξουν τις Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες και θα ενδυναμώσουν την ανάπτυξη νέων πρωτοβουλιών στον τομέα της Εναλλακτικής Χρηματοοικονομικής

«Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση Ηθικών και Εναλλακτικών Τραπεζών (FEBEA), ο ρόλος μιας Ηθικής Τράπεζας είναι να εργάζεται για το κοινό καλό. Μέσω των δραστηριοτήτων της, προωθεί την κοινωνική ενσωμάτωση, την βιώσιμη ανάπτυξη, την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας και της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Οι Ηθικές Τράπεζες είναι τράπεζες που αντιλαμβάνονται την τραπεζική ως μια συνεχή και συνειδητή διαδικασία κατεύθυνσης του χρήματος, εκεί που πραγματικά χρειάζεται. Η συμβολή τους στον δημόσιο διάλογο, για την σημασία και το ρόλο του χρήματος όπως και των αδυναμιών της οικονομίας, είναι καίρια», επισημαίνονταν ακόμα σε εκείνη την ανακοίνωση της Συνεταιριστικής Τράπεζας Καρδίτσας για την ένταξή της στην FEBEA.

Πρόεδρος της Συνεταιριστικής Τράπεζας Καρδίτσας τότε ήταν ο Γεώργιος Μπούκης, που παραμένει σε αυτό το πόστο μέχρι σήμερα. Παρουσιάζοντας την δράση της τράπεζας, είχε δηλώσει κατά την ένταξή της στην οικογένεια των ηθικών τραπεζών της Ευρώπης: «Τα χρόνια αυτά της κρίσης, επεκταθήκαμε, θέλοντας έτσι να είμαστε κοντά στον κόσμο. Οι τράπεζες παρέχουν πίστη. Χωρίς πίστη, τράπεζα δεν υπάρχει. Η δική μας τράπεζα δεν διατρέχει αυτήν την στιγμή κανένα απολύτως κίνδυνο, που μπορεί να διατρέχουν άλλες τράπεζες. Η μόνη πηγή των χρημάτων μας είναι τα μέλη και οι καταθέτες μας. Ο ρόλος μιας συνεταιριστικής τράπεζας είναι να βρίσκεται κοντά στις ανάγκες και την τοπική κοινωνία».

«Η Συνεταιριστική Τράπεζα Καρδίτσας, με έδρα στην καρδιά της Ελλάδας, φημίζεται για τη βαθιά ριζωμένη δέσμευσή της στις αρχές της κοινωνικής ευθύνης και της ανάπτυξης της κοινότητας. Η τράπεζα ιδρύθηκε το 1994 με πρωταρχικό στόχο την κάλυψη των οικονομικών αναγκών του τοπικού πληθυσμού, εστιάζοντας ιδιαίτερα στις μικρές επιχειρήσεις, τους αγρότες και τους ιδιώτες που συχνά δεν εξυπηρετούνται επαρκώς από τα μεγαλύτερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Δίνοντας έμφαση στις ηθικές τραπεζικές πρακτικές, η Συνεταιριστική Τράπεζα Καρδίτσας λειτουργεί με βάση τις συνεταιριστικές αρχές, οι οποίες περιλαμβάνουν τον έλεγχο εκ μέρους των μελών, τη δημοκρατική λήψη αποφάσεων και την εστίαση στην τοπική οικονομία. Αυτό το μοντέλο επιτρέπει στην τράπεζα να ευθυγραμμίζει τις υπηρεσίες της με τις ανάγκες και τις προσδοκίες της κοινότητας που εξυπηρετεί, καλλιεργώντας μια ισχυρή αίσθηση ιδιοκτησίας και συμμετοχής μεταξύ των μελών της. Ακρογωνιαίος λίθος της αποστολής της τράπεζας είναι η προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτό επιτυγχάνεται με την παροχή προσιτών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και την υποστήριξη έργων που έχουν θετικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Η τράπεζα χρηματοδοτεί ενεργά πρωτοβουλίες στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, της βιολογικής γεωργίας και των κοινωνικών επιχειρήσεων, συμβάλλοντας στον ευρύτερο στόχο της περιφερειακής βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας», επισημαίνεται σήμερα στην ιστοσελίδα της Συνεταιριστικής Τράπεζας Καρδίτσας, αναφορικά με το προφίλ της.

«Μόλις αποδείξουμε ότι οι ηθικές τράπεζες λειτουργούν εξίσου καλά με τις παραδοσιακές», καταλήγει η Σιμόνε Σιλιάνι, διευθύντρια της Fondazione Finanza Etica, «μπορούμε να εξετάσουμε την ιδέα ότι αντιπροσωπεύουν όχι μόνο ένα μοντέλο τραπεζικής, αλλά και μιας πιο βιώσιμης και πιο δίκαιης κοινωνίας. Η επένδυση σε ορυκτά καύσιμα, για παράδειγμα, συνεπάγεται σίγουρα μεγαλύτερο κίνδυνο μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα και περισσότερες συγκρούσεις. Γι' αυτό η ηθική χρηματοδότηση αποτελεί επίσης πηγή σταθερότητας. Και δεδομένου ότι η χρηματοδότηση τροφοδοτείται από τις αποταμιεύσεις, συμπεριλαμβανομένων των αποταμιεύσεων λιανικής, μπορούμε όλοι να κάνουμε τη διαφορά».