Κ. Μεγήρ (παν. Yale): «Δεν θα προχωρήσουμε εάν δεν αυξήσουμε την παραγωγικότητα»

Η Ελλάδα δεν θα επηρεαστεί άμεσα από τον εμπορικό πόλεμο Ηνωμένων Πολιτειών- Ευρωπαϊκής Ένωσης, ωστόσο οι επιπτώσεις του κακού επενδυτικού κλίματος θα φτάσουν και στην χώρα, προειδοποιεί ο οικονομολόγος και καθηγητής του Yale, Κωνσταντίνος Μεγήρ.

Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο euronews με αφορμή τη συμμετοχή του στο 10ο Φόρουμ των Δελφών, ο Κωνσταντίνος Μεγήρ, που ήταν μέλος της Επιτροπής που συνέταξε την Έκθεση Πισσαρίδη, σημειώνει ότι η Ελλάδα χρειάζεται κρίσιμες μεταρρυθμίσεις για να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος.

O Κωνσταντίνος Μεγήρ θα παρευρεθεί στην πόλη των Δελφών τον Απρίλιο, στο πλαίσιο του 10ου Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών που θα διεξαχθεί από τις 9 έως τις 12 Απριλίου 2025. Το Φόρουμ  συμπληρώνει  φέτος 10 χρόνια παρουσίας και αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς για το δημόσιο διάλογο και την ανταλλαγή ιδεών, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση πολιτικών και στρατηγικών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

 Ξεκινήσαμε τη συζήτησή μας ρωτώντας τον αν ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ- ΕΕ, που λαμβάνει όλο και πιο μεγάλες διαστάσεις, θα επηρεάσει την ελληνική οικονομία.

«Η επιρροή στην Ελλάδα είναι έμμεση, διότι δεν έχουμε αρκετές εξαγωγές- και ίσως αυτό είναι ένα από τα προβλήματά μας. Οπωσδήποτε θα επηρεαστούμε, υπάρχει ένα γενικότερο γεωπολιτικό θέμα εδώ, το οποίο θα επηρεάσει την Ελλάδα. Οι διεθνείς σχέσεις μπαίνουν σε μια πάρα πολύ μεγάλη αστάθεια και αυτό δεν μπορεί παρά να έχει επιρροή και στην ΕΕ και στη διάθεση των επενδυτών να επενδύσουν σε οποιοδήποτε μέρος.

Όπως ξέρουμε από τον 18ο αιώνα και τον Άνταμ Σμιθ, το εμπόριο, συμπεριλαμβανομένου και του διεθνούς εμπορίου, ωφελεί και τις δύο πλευρές που εμπορεύονται. Οπότε, αυτός ο εμπορικός πόλεμος θα βλάψει τους πάντες, συμπεριλαμβανομένου βέβαια και της Αμερικής, η οποία μοιάζει, τουλάχιστον προσωρινά, να εγκαταλείπει την ηγεσία του του κόσμου.

Αυτό έχει και άλλες συνέπειες, δεν μπορούμε να βασιστούμε αναγκαστικά στο ΝΑΤΟ όπως παλιότερα, άρα θα αναγκαστούμε να αυξήσουμε τις στρατιωτικές δαπάνες. Θα χρειαστεί να ασχοληθούμε πολύ περισσότερο με θέματα αμυντικά και σε σχέση με τη Ρωσία, αλλά και σε σχέση με τους γείτονες στη Μεσόγειο, οι οποίοι χωρίς τις ανασταλτικές δυνάμεις της Δυτικής Συμμαχίας μπορεί να αρχίσουν να γίνονται πιο επιθετικοί. Αυτό το οποίο προσπαθώ να πω είναι ότι αυτή η κατάσταση δεν είναι απλώς ένα θέμα δασμών στο ελαιόλαδο, το οποίο βέβαια βλαπτικό θα είναι, αλλά είναι ένα θέμα γενικότερης γεωπολιτικής τοποθέτησης που θα αναγκάσει την Ελλάδα και άλλες χώρες να ασχοληθούν με πλευρές που δεν είχαν ασχοληθεί τόσο πολύ παλιότερα. Και βέβαια οι στρατιωτικές δαπάνες στην Ελλάδα είναι αρκετά υψηλές.»

Παράλληλα βέβαια βλέπουμε ότι τα διεθνή κεφάλαια φαίνεται ότι εγκαταλείπουν την αμερικανική αγορά και κατευθύνονται προς την ευρωπαϊκή. Θα μπορούσε η Ελλάδα να διεκδικήσει ένα κομμάτι της πίτας της σε ότι αφορά το χρηματιστήριο και στην πραγματική οικονομία. 

«Η Ελλάδα έχει πάρα πολλές ευκαιρίες, εάν αποφασίσει να κάνει ριζικές μεταρρυθμίσεις, για τις οποίες μιλάμε εδώ και 20 χρόνια να γίνει. Η Ελλάδα θα μπορούσε να γίνει ένας επενδυτικός παράδεισος. Είναι πολύ καλά τοποθετημένη στη Μεσόγειο, έχει γενικά φιλικές σχέσεις με τους διάφορους γείτονες- προφανώς υπάρχουν τα προβλήματα που υπάρχουν με την Τουρκία- έχει ανθρώπινο δυναμικό, είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό.

Αλλά πρέπει να δημιουργήσουμε ένα πραγματικά ελεύθερο επιχειρηματικό περιβάλλον όπου να είναι εύκολο να επενδύσεις και εύκολο να λειτουργήσεις μια εταιρία, να πάρεις ρίσκα και αυτό προϋποθέτει δυστυχώς πάρα πολλά. Πέρα από τον εργατικό νόμο, τον οποίο έχω συζητήσει πολύ και έχει προχωρήσει, αλλά λίγο, υπάρχει το θέμα του δικαστικού: δεν μπορείς να είσαι σίγουρος ότι υπάρχει κάποια κρατική δύναμη η οποία θα σε βοηθήσει να επιβάλλεις τους όρους του συμβολαίου. Δεν υπάρχει αρκετός ανταγωνισμός. »

Εσείς ήσασταν μέλος της Επιτροπής που συνέταξε τη γνωστή Έκθεση Πισσαρίδη. Τι κομμάτι από αυτές τις προτάσεις που καταθέσατε έχει υλοποιηθεί; 

«Θα σας ομολογήσω μια σχετική άγνοια, αλλά γενικά η εντύπωσή μου είναι ότι πολύ λίγα έχουν εφαρμοστεί και ορισμένα έχουν πάει και προς αντίθετη κατεύθυνση. Για παράδειγμα, το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα ουσιαστικά αφήνει τα παιδιά ανεκπαίδευτα . Η πραγματικότητα είναι ότι το επίπεδο των ελληνικών σχολείων και των πανεπιστημίων είναι χαμηλό και έχει πέσει σε σχέση με παλιότερα.

Ο νόμος της Διαμαντοπούλου, που ήταν ένας εξαιρετικός νόμος, δεν μπορούσε κανείς εκείνη την εποχή -και ακόμα και τώρα- να ευχηθεί οτιδήποτε καλύτερο, τον κατάργησε η ίδια η Αριστερά και η Νέα Δημοκρατία δεν έκανε τίποτα για να τον αναβιώσει. Αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα.

Εγώ έχω ένα όραμα όπου η Ελλάδα γίνεται ένας τεχνολογικός κόμβος. Αλλά για να γίνει αυτό πρέπει να τροφοδοτείται από απόφοιτους οι οποίοι έχουν πολύ υψηλό επίπεδο και βρίσκουν άμεσα δουλειά και θα θέλουν να δουλέψουν, όπως γίνεται στο Ισραήλ.»

Η πρότασή σας να εξελιχθεί η Ελλάδα σε ένα τεχνολογικό κόμβο έρχεται παράλληλα με την επισήμανση που κάνετε ότι δεν πρέπει να έχουμε τόσο μεγάλη εξάρτηση από τον τουρισμό;

«Ναι, βεβαίως. Η Ελλάδα είναι μια υπέροχη χώρα. Βέβαια, έτσι όπως διαχειριζόμαστε τον τουρισμό, θα πάψει να είναι μια υπέροχη χώρα. Ο τουρισμός χρειάζεται μια οργάνωση, ένα πλάνο, κάποιο περιορισμό, κάποια ποιότητα. Όταν. Όταν oι παράμετροι ανάπτυξης δεν είναι σαφείς και αλλάζουν συνέχεια , ο τουρισμός θα μείνει απλός και μέτριας ποιότητας.

Αλλά το πιο βασικό είναι ότι ουσιαστικά εμείς επιδοτούμε τον τουρισμό. Δεν είναι ότι ο τουρισμός είναι κακός και πρέπει να τον εμποδίσουμε από το να αναπτυχθεί. Πρώτα απ' όλα επιτρέπουμε τα ΕΣΠΑ να πηγαίνουν σε διάφορες τουριστικές μονάδες, ξενοδοχεία κλπ. Οπότε ο καθένας παίρνει ένα αρκετά σημαντικό ποσό το οποίο τον βοηθάει να ανοίξει κάποια ξενοδοχειακή μονάδα κλπ.

Το δεύτερο όμως είναι ότι ο τουρισμός εξαρτάται σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό από άτυπη εργασία. Ουσιαστικά έχει πρόσβαση σε πολύ φτηνό εργατικό δυναμικό, στο οποίο άλλοι τομείς δεν έχουν πρόσβαση, διότι είναι πιο επίσημοι τομείς και κατά συνέπεια δουλεύουν φανερά.

Αυτό δημιουργεί μια στρέβλωση της οικονομίας. Το κάνει πολύ εύκολο να λειτουργήσεις στον τουριστικό τομέα και το κάνει πιο δύσκολο να λειτουργήσεις αλλού. Τι σημαίνει αυτό;

Σημαίνει ότι ουσιαστικά ωθούμε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό νέων Ελλήνων να γίνουν σερβιτόροι ή ρεσεψιονίστ σε ξενοδοχεία, να εργάζονται ουσιαστικά ένα μέρος της χρονιάς, ενώ όλο αυτό το εργατικό δυναμικό, το οποίο έχει κι αυτό φιλοδοξίες, θα έπρεπε να διοχετεύεται σε πιο παραγωγικές εργασίες.

Θέλω να σας σημειώσω ότι -όχι μόνο στην Ελλάδα- ο τουρισμός είναι ο τομέας με την χαμηλότερη παραγωγικότητα. Αυτό ισχύει σε όλη την Ευρώπη. Τι σημαίνει αυτό; Τα έσοδα που παράγονται ανά εργαζόμενο είναι τα χαμηλότερα από ότι σχεδόν σε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα.»

Αν οι ελληνικές αρχές σας ζητούσαν προτεραιοποίηση, μία- δύο διορθωτικές κινήσεις που μπορούν να γίνουν άμεσα για να μπορεί να ανταποκριθεί η ελληνική οικονομία στις προκλήσεις τις σημερινές, ποιες θα θέλατε; 

«Καταρχάς αυτό το οποίο θα έκανα είναι να φέρω μερικούς επιχειρηματίες από τους τομείς στους οποίους θέλω να αναπτύξω -και από αυτούς που υπάρχουν ακόμα στην Ελλάδα, αλλά και από αυτούς που ζουν στο εξωτερικό- και θα τους ρωτούσα απευθείας τι είναι προτεραιότητα για να μπορούν να έρθουν να εργαστούν στην Ελλάδα. Χρειαζόμαστε να συνεργαστούμε με τον επιχειρηματικό κόσμο και να δούμε τι ακριβώς είναι αυτό που τους εμποδίζει. Εγώ μπορώ να κατεβάσω διάφορες ιδέες, αλλά το σημαντικό δεν είναι εγώ ότι σκέφτομαι, το σημαντικό είναι να συνεργαστούμε με τους βασικούς παίκτες για να αλλάξουμε το πλαίσιο με το οποίο λειτουργούν οι εταιρείες.

Και συγχρόνως βέβαια θα κοίταζα και τη βασική υποδομή της Ελλάδας, το εκπαιδευτικό σύστημα. Διότι δεν θα προχωρήσουμε εάν δεν αυξήσουμε την παραγωγικότητα και για να αυξήσουμε την παραγωγικότητα μακροπρόθεσμα χρειαζόμαστε καινοτομία και καλά εκπαιδευμένους νέους.»

Γενικά υπάρχει η εντύπωση ότι στην Ελλάδα το ανθρώπινο δυναμικό είναι καλά εκπαιδευμένο. Εσείς έχετε διαφορετική εικόνα; 

«Υπάρχει ένα τμήμα το οποίο είναι καλά εκπαιδευμένο, μια μικρή ελίτ, αλλά γενικότερα, αν κοιτάξει κανείς τα αποτελέσματα PISA- που είναι ένα σύστημα αξιολόγησης μαθητών ηλικιών 14- 15 ετών- θα δούμε ότι έχουν τεράστιες ελλείψεις. Οπότε έχουμε μια διχοτόμηση, με ορισμένους οι οποίοι για διάφορους λόγους έχουν κάποια καλύτερη εκπαίδευση: είτε πάνε σε καλά ιδιωτικά, είτε σε πολύ καλά δημόσια, πολλοί πάνε για μεταπτυχιακά στο εξωτερικό και ορισμένοι αποκτούν τις δεξιότητες στα ελληνικά πανεπιστήμια, τα οποία έχουν ακόμα ορισμένα καλά στοιχεία. Αυτό σημαίνει ότι μια μικρή ελίτ αποκτά τις δεξιότητες που χρειάζονται. Αλλά δεν φτάνει αυτό. Χρειάζεται μια πολύ πιο μαζική ποιότητα για να αναπτύξεις σημαντικά ένα τομέα.

Και βέβαια ένα από τα πράγματα που λείπει στην Ελλάδα είναι ένα καλό σύστημα παροχής δανείων και κεφαλαίων χρηματοδότηση προς τις επιχειρήσεις. Ένα από τα πράγματα που θα κοίταζα θα ήταν το χρηματοδοτικό. Δεν υπάρχει σταθερή χρηματοδότηση στην έρευνα, τη βασική έρευνα, αλλά και χρηματοδότηση των εταιρειών υπάρχει. Χρειάζεται πολύ περισσότερη χρηματοδότηση.»

Ποιος είναι ο Κώστας Μεγήρ

Ο Κώστας Μεγήρ κατέχει την έδρα Οικονομικών «Douglas A. Warner III» στο Πανεπιστήμιο Yale. Έλαβε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ. Είναι εκλεγμένο μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών, μέλος της Οικονομετρικής Εταιρείας, της Βρετανικής Ακαδημίας και της Εταιρείας Οικονομικών της Εργασίας, ερευνητικός συνεργάτης του NBER και μέλος του J-Pal.

Του απονεμήθηκε το μετάλλιο Ragnar Frisch από την Οικονομετρική Εταιρεία το 2000 και το βραβείο του Ιδρύματος Μποδοσάκη το 1997.

Έχει διατελέσει συνεκδότης του Econometrica και κοινός διευθυντής του Economic Journal.

Υπήρξε μέλος της επιτροπής Πισσαρίδη που καθόρισε τις πολιτικές επιλογές για τη μεταρρύθμιση της ελληνικής οικονομίας και ήταν συνεκδότης ενός βιβλίου του MIT press για το ίδιο θέμα.

Η τρέχουσα έρευνά του επικεντρώνεται στην προσφορά εργασίας των γυναικών και στα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας- στα οικονομικά της οικογένειας, συμπεριλαμβανομένων των αγορών γάμου και της ενδοοικογενειακής κατανομής των πόρων- στις άτυπες αγορές εργασίας- στον καθορισμό των μισθών και τον ρόλο της επιχείρησης- και στο ανθρώπινο κεφάλαιο και την ανάπτυξη της πρώιμης παιδικής ηλικίας (ECD). Συμμετέχει στο σχεδιασμό και τη δοκιμή κλιμακούμενων παρεμβάσεων για την ECD με RCT τόσο σε αναπτυσσόμενες χώρες όσο και στις ΗΠΑ.

Κοινός άξονας αυτής της εργασίας είναι η κατανόηση του σχηματισμού ανθρώπινου κεφαλαίου και του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι ανταποκρίνονται στα κίνητρα, ώστε να προσδιοριστούν παρεμβάσεις πολιτικής που μπορούν να μειώσουν τη φτώχεια και την ανισότητα και να βελτιώσουν την ανοδική κινητικότητα μεταξύ των γενεών.