«Η επιστροφή που δεν έγινε»: Ο αντίκτυπος της τουρκικής εισβολής στη ζωή των Κυπρίων πολιτών

Με αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων από την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, ο σκηνοθέτης Θανάσης Γιούμπασης ταξίδεψε τον Ιούλιο που μας πέρασε στο νησί για να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ, που θα φωτίζει τα τραγικά γεγονότα, μέσα από μια πιο βιωματική σκοπιά.

Έτσι προέκυψε η ταινία «Η επιστροφή που δεν έγινε: Κύπρος 1974-2024», που παρουσιάστηκε στην Πλατφόρμα +, το τμήμα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, που φιλοξενεί την ετήσια παραγωγή ελληνικών ντοκιμαντέρ. Συναντήσαμε τον σκηνοθέτη στο πλαίσιο του 27ου Φεστιβάλ:

«Αφορμή για το ντοκιμαντέρ ήταν η επίσκεψή μου πριν πολλά χρόνια στην Κύπρο, στην Αμμόχωστο, στην περίκλειστη περιοχή της Αμμοχώστου. Είδα όλα αυτά τα κτίρια, την κατάσταση που υπήρχε εκεί και από ένα σημείο και μετά ήθελα να μάθω τις ιστορίες των ανθρώπων που έφυγαν από εκεί. Γιατί βλέπεις στα κτίρια κάτι νεκρό, αλλά σίγουρα βλέπεις κάτι ζωντανό μέσα στους ανθρώπους που έφυγαν. Μετά από κάποια χρόνια συνάντησα έναν κύριο, τον Κωστάκη Ανδρέου, ο οποίος ήταν αιχμάλωτος στην Τουρκία και μου εξιστόρησε μόνος του την ιστορία του. Αυτός ήταν ο τελευταίος λόγος που με οδήγησε να το κάνω» αναφέρει ο σκηνοθέτης.

Μέσα από προσωπικές αφηγήσεις, το ντοκιμαντέρ διερευνά τη ζωή στην Κύπρο πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την τουρκική εισβολή του 1974. Πρόσφυγες και εγκλωβισμένοι Ελληνοκύπριοι μοιράζονται στην κάμερα το χάος της τουρκικής εισβολής, περιγράφοντας τις εμπειρίες τους από τον εκτοπισμό, την απώλεια, την αιχμαλωσία, τις προσπάθειες για τη διατήρηση της πολιτισμικής τους ταυτότητας και την επιβίωση σε έναν κόσμο που άλλαξε ριζικά:

«Σε αυτό το ντοκιμαντέρ προσπαθούμε να αποτυπώσουμε μαρτυρίες ανθρώπων, που προκύπτουν αβίαστα. Δηλαδή δεν υπήρχαν στην ουσία καν ερωτήσεις. Τους ζητήσαμε να μας αφηγηθούν, πώς ήταν πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εισβολή. Οπότε ο καθένας φίλτραρε με τον δικό του τρόπο, με τη δικιά του λογική, το πώς θα εξιστορήσει όλα αυτά τα γεγονότα που συνέβησαν. Αυτή η ταινία θεωρώ ότι είναι μια παρακαταθήκη: να ακούσουν οι νεότεροι άνθρωποι και κάποιοι που δεν έζησαν ποτέ όλα αυτά τα γεγονότα, το τι έγινε τότε με μια γίνεται πιο αντικειμενική άποψη».

Η μεγαλύτερη δυσκολία για τον σκηνοθέτη ήταν η εύρεση των ανθρώπων, που θα μπορούσαν να δώσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα της επώδυνης περιόδου για την Κύπρο, που παραμένει ακόμη διχοτομημένη μετά από μισό αιώνα. Χάρη στην έρευνα της Άντρης Γεωργίου, επελέγησαν τελικά 18 άνθρωποι, που αφηγούνται τα βιώματα και τις προσωπικές τους ιστορίες. Ποια είναι όμως η αίσθηση που αποκόμισε ο ίδιος ο Έλληνας σκηνοθέτης από τους Κύπριους με τους οποίους μίλησε;

«Οι άνθρωποι που μας μίλησαν στο ντοκιμαντέρ, όλοι στο μυαλό τους είχαν ότι δεν θα φύγουν για πολύ καιρό από εκεί. Θα είναι κάτι πολύ σύντομο. Νομίζω ότι αυτό το έχουν ακόμα στο μυαλό τους, 50 χρόνια μετά, ότι κάποια στιγμή θα ξαναγυρίσουν στα σπίτια τους, στις περιουσίες τους, στα έθιμά τους, στον τόπο τους. Αυτό είναι το πιο συγκλονιστικό για μένα. Επίσης και η δύναμη που είχαν να ξεκινήσουν κάτι από το μηδέν. Οι άνθρωποι που έφυγαν από την Άχνα, πήγαν στο Δασάκι της Άχνας. Εκτοπίστηκαν περίπου 500 μέτρα από τα σπίτια τους. Από τα τωρινά σπίτια τους βλέπουν τα παλιά που είναι εγκαταλελειμμένα. Πρέπει να έχεις πολλή δύναμη μέσα σου για να το αντέχεις» εξηγεί ο σκηνοθέτης.