Πώς άλλες χώρες προσπαθούν να επωφεληθούν από την καθίζηση του Σουδάν στον πόλεμο

Η καταστροφική σύγκρουση που έχει κατακλύσει το Σουδάν έτυχε εντυπωσιακά λίγης παγκόσμιας προσοχής πέρυσι - αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτό μπορεί να αλλάξει.

Στις 7 Ιανουαρίου, η απερχόμενη κυβέρνηση Μπάιντεν κατηγόρησε επίσημα τις παραστρατιωτικές Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF) για γενοκτονία- αμέσως μετά, οι αντίπαλες Σουδανικές Ένοπλες Δυνάμεις (SAF) ανακατέλαβαν την πρωτεύουσα Χαρτούμ και το μεγαλύτερο μέρος της Γκεζίρα, μιας στρατηγικής σημασίας πολιτείας στα νότια της πόλης.

Την περασμένη Πέμπτη, η Ουάσινγκτον ανακοίνωσε περισσότερες κυρώσεις, αυτή τη φορά με στόχο τον ηγέτη των SAF στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν, οι δυνάμεις του οποίου κατηγορούνται για "αδιάκριτους βομβαρδισμούς μη στρατιωτικών υποδομών, επιθέσεις σε σχολεία, αγορές και νοσοκομεία και εξωδικαστικές εκτελέσεις" - καθώς και για χρήση χημικών όπλων, κάτι που είναι παράνομο σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.

Ωστόσο, πολλοί από αυτούς που παρακολουθούν στενά τη σύγκρουση εξακολουθούν να βλέπουν την κατάσταση να γυρίζει υπέρ των SAF.

"Νομίζω ότι είναι πολύ πιθανό αυτό να είναι ένα σημείο καμπής, τουλάχιστον για την SAF", επισήμανε ο Σουδανός πολιτικός αναλυτής Kholood Khair. Η Khair έχει συμβουλεύσει τον ΟΗΕ και διευθύνει την Confluence Advisory, την οποία περιγράφει ως "δεξαμενή σκέψης και δράσης". Είχε την έδρα της στο Χαρτούμ μέχρι να ξεσπάσει ο πόλεμος τον Απρίλιο του 2023.

Μιλώντας στο Euronews από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, εξήγησε ότι ενώ η SAF βρισκόταν σε μειονεκτική θέση για πολύ περισσότερο από ένα χρόνο, οι πρόσφατες εξελίξεις την "αναζωογόνησαν" σημαντικά και αποδυνάμωσαν την RSF.

Η Shaza Elmahdi, ακτιβίστρια που συμμετέχει εδώ και καιρό στο σουδανικό κίνημα υπέρ της δημοκρατίας, επανέλαβε τα λόγια της.

"Θα έλεγα ότι τελικά οι πόροι της RSF θα εξαντληθούν. Δεν θα έχουν μεγάλη υποστήριξη", δήλωσε στο Euronews. "Δεν βλέπω κανένα μέλλον γι' αυτούς όσον αφορά την διακυβέρνηση της χώρας. Βλέπω κάποιο μέλλον για την SAF να επιστρέψει στην εξουσία".

Ο δρόμος προς τον πόλεμο

Το 2019, ο μακροχρόνιος δικτάτορας του Σουδάν Όμαρ αλ Μπασίρ και το συντηρητικό παραδοσιακό κόμμα του Εθνικού Κογκρέσου καθαιρέθηκαν με στρατιωτικό πραξικόπημα μετά από ένα χρόνο έντονων διαδηλώσεων.

Στα ταραχώδη χρόνια που ακολούθησαν, το Σουδάν ταλαντεύτηκε μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής διακυβέρνησης, αλλά στην πράξη ηγούνταν από τις SAF με τη διστακτική υποστήριξη της RSF - η οποία, ως γνωστόν, είχε βοηθήσει στη βίαιη καταστολή μιας καθιστικής διαμαρτυρίας τον Ιούνιο του 2019, ένα περιστατικό κατά το οποίο σκοτώθηκαν σχεδόν 100 άνθρωποι και βιάστηκαν δεκάδες γυναίκες.

Η νέα ρύθμιση αποδείχθηκε κάθε άλλο παρά σταθερή. Σύμφωνα με τον Dr. Gerrit Kurtz, ερευνητή στο Γερμανικό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων και Σχέσεων Ασφαλείας, γρήγορα προέκυψαν ρωγμές μεταξύ των SAF και των RSF, οι οποίοι "βρίσκονταν σε αντιπαράθεση σχεδόν από την ίδρυση των RSF" το 2013.

Ο Khair ισχυρίζεται ότι αυτές οι διαιρέσεις αγνοήθηκαν από τη διεθνή κοινότητα.

"Λίγες εβδομάδες πριν ξεσπάσει ο πόλεμος ... προειδοποιούσα τους διπλωμάτες με τους οποίους μιλούσα και βασικά όποιον άκουγε ότι επίκειται πόλεμος", είπε, υπενθυμίζοντας ότι ο σουδανικός πληθυσμός "όλοι ένιωθαν την ένταση στην πόλη. Είδαμε τα τανκς των RSF να περνούν από τη γέφυρα προς το ίδιο το Χαρτούμ".

Παρά τις προειδοποιήσεις αυτές, πολλές ξένες κυβερνήσεις ήταν περισσότερο επικεντρωμένες στα δικά τους συμφέροντα παρά στο τι συνέβαινε επί τόπου.

"Για τους Ευρωπαίους ήταν η μετανάστευση, για τους Αμερικανούς η ασφάλεια της Ερυθράς Θάλασσας", εξήγησε ο Khair. "Εκείνη την εποχή, βλέπαμε όλα αυτά τα πραξικοπήματα στη Δυτική Αφρική και το Σαχέλ ... που ευνοούσαν ή έδιναν κλίση στις χώρες αυτές προς τη Ρωσία".

"Τους ξέφυγε εντελώς κάθε σημάδι που μας οδήγησε στον πόλεμο".

Όταν η RSF πραγματοποίησε μια αστραπιαία σειρά επιθέσεων εναντίον βάσεων της SAF και του αεροδρομίου του Χαρτούμ στις 15 Απριλίου 2023, ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος πλήρους κλίμακας - και όχι μόνο μεταξύ των δύο παρατάξεων.

Υπό την ομπρέλα των SAF είναι συγκεντρωμένες ένα συνονθύλευμα μικρότερων δυνάμεων σε όλη τη χώρα, και ενώ η RSF διεκδικεί την υποστήριξη πολιτοφυλακών από τη νομαδική αραβική ομάδα Janjaweed, η οποία δραστηριοποιείται σε όλο το Σαχέλ, εξακολουθεί να έχει σχετικά συνεκτική ηγεσία.

Και εκτός από τους ντόπιους συμμάχους τους, τόσο η SAF όσο και η RSF βασίζονται σε σημαντικούς διεθνείς υποστηρικτές για την υποστήριξη και τον εφοδιασμό τους.

Όπλα και χρυσός

Ενώ η SAF βασίζεται εδώ και καιρό στην υποστήριξη της Αιγύπτου, όπου εκπαιδεύτηκαν πολλοί από τους αξιωματικούς και τους ηγέτες της, η RSF διατηρεί ισχυρή σχέση με τα ΗΑΕ, τα οποία βοήθησε στην εκστρατεία υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας κατά των ανταρτών Χούτι στην Υεμένη.

"Ενώ οι Σαουδάραβες επικεντρώνονται κυρίως στον αεροπορικό πόλεμο - πετυχαίνοντας σε μεγάλο βαθμό να χτυπήσουν σε μεγάλο βαθμό αμάχους - οι Εμιρατινοί έχουν την πιο σημαντική παρουσία στο έδαφος", εξήγησε ο Κένεθ Ροθ, κορυφαίος δικηγόρος των ΗΠΑ και πρώην διευθυντής του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Στο πλαίσιο της χερσαίας παρουσίας τους, τα ΗΑΕ βασίστηκαν σε περίπου 40.000 στρατιώτες των RSF από το 2016. Μέχρι τον Οκτώβριο του 2019, 10.000 είχαν επιστρατευτεί στο Σουδάν.

Ο Ροθ δήλωσε ότι ενώ η στρατιωτική βοήθεια των RSF αποτελεί εδώ και καιρό έναν από τους κύριους παράγοντες στις συναλλαγές των ΗΑΕ με την παραστρατιωτική ομάδα, η σχέση τους έχει και μια "καθαρά μερκαντιλιστική" πλευρά.

Τα ΗΑΕ είναι ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς χρυσού στον κόσμο και έχουν δημιουργήσει ένα προσοδοφόρο εμπόριο πολύτιμων μετάλλων αξίας δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως από τις περιοχές του Σουδάν που ελέγχονται από την RSF. Σε αντάλλαγμα παρέχει στην ομάδα τόσο όπλα όσο και μετρητά. Και οι Εμιρατινοί δεν είναι οι μόνοι εξωτερικοί παράγοντες που συμμετέχουν σε μια σουδανική χρυσοθηρία.

"Οι Αιγύπτιοι, από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος, ανακοινώνουν ότι τα κοιτάσματα χρυσού τους είναι υψηλότερα από ποτέ", δήλωσε ο Khair. "Η Αίγυπτος δεν έχει τόσο πολύ χρυσό. Είναι ξεκάθαρο ότι τους παίρνουν το χρυσό τους από τη SAF".

Πολυάριθμες αναφορές στα μέσα ενημέρωσης έχουν επισημάνει ένα ακμάζον λαθρεμπόριο χρυσού μέσω των συνόρων από το βόρειο Σουδάν προς την Αίγυπτο, υποδεικνύοντας ότι οι αιγυπτιακές συνοριακές περιπολίες μπορεί να κάνουν σκόπιμα τα στραβά μάτια στο παράνομο εμπόριο.

Η Αίγυπτος έχει δεχθεί την πλειονότητα των 3 εκατομμυρίων Σουδανών προσφύγων από το ξέσπασμα του πολέμου. Η οικονομία της βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση από το 2022, από τότε που η αιγυπτιακή λίρα διολίσθησε από τα 17 στα 50 περίπου έναντι του ευρώ, αλλά ο Khair λέει ότι η κυβέρνηση συχνά κατηγορεί για τα προβλήματα αυτά όχι την εσωτερική πολιτική αλλά την εισροή Σουδανών.

"Έχετε χώρες που τώρα ρουφάνε σε μεγάλο βαθμό τη θηλή της πολεμικής οικονομίας του Σουδάν και έχουν πραγματικά μηδενικό κίνητρο να επιδιώξουν μια λύση", κατέληξε ο Khair.

Τοποθεσία, τοποθεσία, τοποθεσία...

Δεν είναι μόνο ο χρυσός που έχει βάλει σε πειρασμό τους εξωτερικούς παράγοντες να εμπλακούν στη σύγκρουση. Ο Kurtz, ο Khair και ο Elmahdi επισήμαναν όλοι τη στρατηγική θέση του Σουδάν ως έναν σημαντικό λόγο για την εμπλοκή ξένων χωρών.

"Το αυξανόμενο ενδιαφέρον των Εμιράτων αφορά τα λιμάνια", δήλωσε ο Elmahdi. Η διάγνωσή της επαναλήφθηκε από τον Khair, ο οποίος πρότεινε ότι τα συμφέροντα των ΗΑΕ δεν είναι καθαρά οικονομικά.

"Είναι ζήτημα πόρων", εξήγησε, "αλλά και υπονόμευσης των πιθανών πολιτικών αντιπάλων τους, και έτσι τα ΗΑΕ κοιτάζουν πρώτα και κύρια προς τη Σαουδική Αραβία. Θέλουν να υπονομεύσουν την εμβέλεια της Σαουδικής Αραβίας".

"Είναι μια πολύ βρετανική προσέγγιση του ιμπεριαλισμού: μια μικρή χώρα που έχει πολλά λιμάνια σε διάφορα μέρη του κόσμου".

Το Ιράν, το οποίο υποστηρίζει την SAF, έχει επίσης πιέσει για πρόσβαση στο λιμάνι του Σουδάν, το οποίο η SAF χρησιμοποιεί ως διαπραγματευτικό χαρτί για να κερδίσει την υποστήριξη των ΗΠΑ, σύμφωνα με τον Kurtz.

Και ποτέ δεν είναι μακριά από τις συγκρούσεις στην περιοχή η Ρωσία, η οποία έχει καταλήξει να υποστηρίζει ταυτόχρονα τόσο την SAF όσο και την RSF.

"Βλέπει το Σουδάν όχι ως ένα σύνολο", δήλωσε ο Khair, "όχι ως μια ενιαία χώρα, αλλά ως μια χώρα που εκτείνεται σε δύο γεωπολιτικές ζώνες: την Ερυθρά Θάλασσα και το Σαχέλ".

"Και γνωρίζει ότι η RSF είναι αναπόσπαστο μέρος του έργου της στο Σαχέλ και ότι η SAF είναι αναπόσπαστο μέρος του έργου της στην Ερυθρά Θάλασσα. Έτσι, στην πραγματικότητα, δεν βλέπει καμία αντίφαση".

"Παίρνει επίσης πάρα πολύ χρυσάφι και από τις δύο", επισήμανε.

Ωστόσο, ο Khair και ο Kurtz αντέτειναν σθεναρά την ιδέα ότι η σύγκρουση ήταν απλώς ένας πόλεμος δι' αντιπροσώπων, λέγοντας ότι ο χαρακτηρισμός αυτός αποσπά την προσοχή από την πραγματικότητα επί του πεδίου.

"Μπορείτε, πρέπει να μιλήσετε για εξωτερική παρέμβαση και εξωτερική υποστήριξη. Δεν υπάρχει αμφιβολία γι' αυτό", εξήγησε ο Kurtz. "Αυτό δεν σημαίνει ότι πρόκειται για έναν πόλεμο μεσολάβησης. Δεν είναι το κύριο επίκεντρο του πολέμου. Η κύρια εστίαση είναι η εξουσία στο Σουδάν".

Τι θα γίνει στη συνέχεια;

Η σύγκρουση φαίνεται ότι θα εισέλθει σε νέα φάση όχι μόνο λόγω των πρόσφατων εξελίξεων επί του πεδίου, αλλά και λόγω των μεταβαλλόμενων συνθηκών των εξωτερικών υποστηρικτών που έχουν εμπλακεί μέχρι σήμερα.

Ενώ τόσο η Ρωσία όσο και το Ιράν έχουν επωμιστεί το σημαντικό κόστος της διεξαγωγής και υποστήριξης πολλαπλών πολέμων με διάφορους τρόπους - και όχι μόνο την τιτάνια δαπανηρή εισβολή της Ρωσίας σε πλήρη κλίμακα στην Ουκρανία - παραμένουν αποφασισμένοι να διατηρήσουν την ενίοτε βαριά επιρροή τους στη Μέση Ανατολή και το Σαχέλ.

Αλλά με την πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ από την εξουσία στη Συρία, το Ιράν και η Ρωσία έχασαν έναν από τους σημαντικότερους περιφερειακούς συμμάχους τους και, στην περίπτωση της Μόσχας, τη σημαντικότερη ναυτική βάση της στη Μεσόγειο. Πολλοί αναλυτές εικάζουν ότι το Κρεμλίνο αναζητά τώρα χώρες όπως το Σουδάν και η Λιβύη για να ενισχύσει την επιρροή του.

Η Ρωσία έχει ήδη αρχίσει να μεταφέρει στρατεύματα και εξοπλισμό από τη Συρία στη Λιβύη: είναι γνωστό ότι τουλάχιστον τέσσερα ρωσικά φορτηγά αεροσκάφη Il-76 πραγματοποίησαν ταξίδια από τη Μόσχα ή την πρωτεύουσα της Λευκορωσίας Μινσκ στη λιβυκή πόλη Βεγγάζη την εβδομάδα που ακολούθησε την πτώση του αλ Άσαντ.

Η συνέχιση των ειρηνευτικών συνομιλιών στην Υεμένη, εν τω μεταξύ, δεν είναι καθόλου εγγυημένη για την επιτυχία τους, αλλά η πρόοδος προς μια διευθέτηση κάποιου είδους θα μπορούσε να αφήσει τα ΗΑΕ λιγότερο αποπροσανατολισμένα γεωπολιτικά και με καλύτερα μέσα για να επεκτείνουν την επιρροή τους στο Σουδάν.

Επί του εδάφους

Στο Σουδάν, αν και ο Khair υποστήριξε ότι ο ισχυρισμός των ΗΠΑ για γενοκτονία ήρθε "πολύ, πολύ, πολύ αργά στην κυβέρνηση Biden", υπάρχει γενική συναίνεση ότι παραμένει ένα σημαντικό ορόσημο στον πόλεμο.

"Νομίζω ότι η κατηγορία είναι 100% ακριβής. Χαίρομαι που την αποκάλεσε αυτό που είναι", συμφωνεί ο Ροθ, συγκρίνοντας την έντονα με τις "παρωπίδες" που, όπως είπε, η κυβέρνηση Μπάιντεν φορούσε κατά τη διάρκεια της καταστροφικής εκστρατείας του Ισραήλ στη Γάζα.

"Ο Τραμπ δεν μπορεί να αναιρέσει την (ανακήρυξη μιας) γενοκτονίας", δήλωσε ο Ροθ στο Euronews. "Ακόμη και αν έλεγε 'το Στέιτ Ντιπάρτμεντ μου δεν συμφωνεί', η ζημιά έχει γίνει".

Άλλοι ανησυχούν ότι κατηγορώντας την RSF για γενοκτονία αγνοεί τις ενέργειες όλων των εμπόλεμων μερών, οι οποίες, σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ, είναι αξιόπιστα και ισοδυναμούν με μεγάλα εγκλήματα πολέμου από όλες τις πλευρές. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε ακόμη και να παρατείνει τον πόλεμο.

"Υπάρχει μια σαφής πιθανότητα ότι και αυτός ο προσδιορισμός της γενοκτονίας μπορεί να συμβάλει σε μια πιο μεροληπτική στάση στον πόλεμο κατά του Σουδάν", δήλωσε ο Kurtz, "που θα καθιστούσε πιο δύσκολο τον τερματισμό του πολέμου, επειδή θα ωθούσε σε ένα είδος μεγαλύτερης στρατιωτικοποίησης".

Ο Khair επέστρεψε στο ανθρώπινο κόστος. "Ο κόσμος περιμένει από τις SAF και τις RSF να λάβουν κυρώσεις για πολύ διαφορετικά πράγματα που όλα καταλήγουν στο ίδιο πράγμα, δηλαδή στη δολοφονία πολλών αμάχων", είπε.

"Γίνεται ένας πόλεμος φθοράς".