Slovakya'da bütçe açığını kapatmak için tütün ürünleri ve şekerli içeceklere zam geliyor

Slovakya'da parlamento, ülkenin bütçe açığını azaltmaya yardımcı olmak amacıyla şekerli içeceklerin ve tütün ürünlerinin fiyatını arttıran yeni bir yasayı kabul etti. Yeni yasanın yürürlüğe gireceği ocak ayından itibaren Slovakyalı tüketiciler, bu ürünler için daha fazla ödeme yapmak zorunda kalacak.

Şekerli alkolsüz içeceklere getirilen ek vergi ile 2025 yılında 85 milyon euro, 2026 yılında ise 117 milyon euro ekstra gelir elde edilmesi bekleniyor. Maliye Bakanlığı analistleri, e-sigara ve diğer nikotin ve tütün ürünlerine yönelik ek verginin ise 2025 yılında 15 milyon euro, 2026 yılında 126 milyon euro gelir getireceğini tahmin ediyor.

Söz konusu vergilerin uygulamaya konulması, hükümetin Avrupa Birliği'ndeki (AB) en yükseklerinden biri olan bütçe açığını azaltmak için uyguladığı bir dizi önlemin sonuncusu.

Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, Slovak bütçe açığının 2023'te yüzde 4,9'dan bu yıl gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYH) yüzde 5,7'sine ulaşmasını bekliyor. Tahminler açığın 2025 yılında yüzde 5,2'ye düşeceği yönünde.

Bu yılın başlarında Slovakya Başbakanı Robert Fico ve Maliye Bakanı Ladislav Kamencky, açığı 2025 yılında GSYH'nin yüzde 3'ünün altına düşürmek için iddialı planlar açıkladı. Vergi artışları ve harcama kesintilerini içeren önlemlerin GSYH'nin yüzde 1'ini kurtaracağını umuyorlar.

Slovakya Başbakanı Robert Fico ülkesinin bütçe açığını azaltma taahhüdünde bulunarak şunları söyledi: "Tütün ürünleriyle ilgili vergilerin artırılması ile devlet bütçesine daha yüksek gelir bekliyoruz."

"Koalisyon ortaklarımız tarafından da onaylanan ikinci ürün ise şeker ve tatlandırıcı içeren tüm içecekler."

Slovak Alkolsüz İçecekler ve Maden Suları Birliği (AVNM) vergi artışına sert tepki göstererek, vergi için alkolsüz içeceklerin seçilmesini eleştirdi. Vergiyi "ayrımcı" olarak nitelendiren dernek, şekerlemeler gibi diğer yüksek şeker içeren ürünlerin vergiden muaf tutulduğu bir ortamda, belirli bir gıda kategorisinin hedef alınmasının obezite oranlarını düşürmek için çok az şey yapacağını savundu.

Şeker vergileri: Avrupa'daki tablo

Belçika, Finlandiya, Fransa, Macaristan, İrlanda, Norveç, Portekiz ve İngiltere'de de çeşitli şeker vergileri uygulanıyor. Fransa 2012 yılında bir sağlık önlemi olarak bu vergiyi uygulayan ilk Avrupa ülkelerinden biri olurken, 2018 yılında ise elde edilen gelirin ulusal bütçe için önemini vurgulamak amacıyla bu uygulamayı değiştirdi.

Danimarka'daki vergi, şekerli içeceklerin yanı sıra çikolata, tatlılar ve bazı unlu mamuller de dahil olmak üzere belirli yüksek şekerli ürünlere odaklanıyor. Vergi 2022 yılında Danimarka hazinesine 2,351 milyon DKK (17,5 milyon euro) gelir sağladı.

Ekim 2011'de Danimarka, et, süt ürünleri ve yemeklik yağdaki doymuş yağı hedef alan bir "yağ vergisi" uygulayan dünyadaki ilk ülke oldu. Bu radikal deney tam bir felaket oldu ve uygulamaya konulmasından bir yıl sonra terk edildi.

İngiltere'nin 2018 yılında uygulamaya koyduğu Alkolsüz İçecek Endüstrisi Vergisi (SDIL), Avrupa'daki en yüksek profilli şeker vergilerinden biri. Bu vergi, özellikle şekerli alkolsüz içeceklere uygulanıyor ve üreticilerden ürünlerinin şeker içeriğine göre litre başına ücret alınıyor. Vergi kademeli bir yapıda tasarlanırken, buna göre, 100 ml'de 8 g'dan fazla şeker içeren içecekler, 5-8 g şeker içerenlere kıyasla daha yüksek oranda vergilendiriliyor.

Şeker içeriğinin vergilendirilmesi üreticileri harekete geçmeye ikna edebilir

İngiltere'de şeker vergisinin en kayda değer sonuçlarından biri ürün reformülasyonu oldu. Coca-Cola ve PepsiCo gibi büyük içecek üreticileri, şeker içeriğini düşürmek ve daha yüksek vergi dilimlerinden kaçınmak için ürünlerini yeniden formüle etti. Public Health England'a göre, SDIL'in yürürlüğe girmesinden bu yana vergiye tabi içeceklerdeki şeker içeriği yaklaşık yüzde 29 oranında azaldı.

Geçtiğimiz ay Estonya hükümeti, şekerli ve tatlandırılmış içeceklere vergi getirme planlarını 2026 yılına erteledi. Şekerli içeceklere ve yapay tatlandırıcı içeren içeceklere vergi uygulanmasını öngören yasa tasarısı şimdi Estonya parlamentosu Riigikogu'ya sunulacak.

Portekiz'in 2017 yılında uygulamaya koyduğu şeker vergisi başlangıçta şekerli içeceklere yönelikti ancak o zamandan bu yana ülkenin obezite sorununa katkıda bulunan çok çeşitli sağlıksız gıdalarla mücadele etmek için tatlılar ve çikolatalar gibi diğer şekerli ürünleri de kapsayacak şekilde genişletildi.

Sonuçlar ise hayli karışık. Şekerli içeceklerin satışında önemli bir düşüş yaşanırken, uygulamaların genel obezite oranları üzerindeki etkisi daha az belirgin oldu.

Halk sağlığı uzmanları, şeker vergilerinin tam anlamıyla etkili olabilmesi için daha geniş kapsamlı halk sağlığı kampanyaları ve tüketicileri eğitmeye yönelik girişimlerle birlikte yürütülmesi gerektiğini savunuyor.

Slovakya bütçe açığını azaltmak için mücadele eden tek AB ülkesi değil. AB'nin istatistik ofisi Eurostat'a göre, İtalya yüzde 7.4 ile AB'nin en yüksek bütçe açığına sahip ülkesi olurken, onu yüzde 6.7 ile Macaristan ve yüzde 6.6 ile Romanya takip ediyor. Euro Bölgesi'nin güçlü ülkeleri Fransa ve Almanya'nın bütçe açıkları sırasıyla yüzde 5.5 ve yüzde 2.5. Kıbrıs ve Danimarka ise yüzde 3.1 ile AB'nin en büyük bütçe fazlasına sahip ülkeleri.