Avrupa Sayıştayı: 'Sadece dokuz ülke geri dönüşümde iyi durumda'

Avrupa Sayıştayı'nın çarşamba günkü raporuna göre, AB ülkelerinin çok azı ambalaj (plastik, metal, kağıt) dahil olmak üzere belediye atıkları için belirlenen geri dönüşüm hedeflerini yakalama yolunda ilerliyor.

Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Almanya, İtalya, Lüksemburg, Hollanda ve Slovenya geri dönüşüm yarışında önde gidiyor.

Bu ülkelerin tamamının, AB yasalarında belirtildiği gibi, 2025 yılına kadar belediye atıklarında yüzde 55 ve ambalaj atıklarında yüzde 65'lik azaltma hedefine ulaşması bekleniyor.

AB'de 50 yıllık kurallara rağmen atık yönetimi iyi işlemiyor. Takip zayıf ve birçok ülke çöpleri yok etmede hala depolama alanlarına bağımlı.

AB denetçileri, AB'nin ortak finanse ettiği bazı atık yönetimi projelerinde gecikmeler ve maliyet aşımları yaşandığını belirtti. Denetlenen üye devletlerde – Yunanistan, Polonya, Portekiz ve Romanya – belediye atık yönetiminde ilerleme yavaş kaldı.

Belediye atık yönetimi önündeki başlıca engeller, yetersiz kamu finansmanının yanı sıra, depozito-iade sistemlerinin tam olarak hayata geçirilememesi, çöp depolama vergisinin artırılmaması ve atık ücretlerinin üretilen atığın hacmine veya ağırlığına göre tarifelendirilmemesi.

ECA’ya göre belediye atıkları malzeme türlerine göre sınıflandırılıyor. Denetçilerden alınan verilere göre, 2022’de belediye atıklarının yüzde 55’ini biyolojik atıklar (bahçe ve park atıkları) ile kağıt/karton oluşturuyordu. Plastik yüzde 10, ahşap ise yüzde 8’lik paya sahipti.

Geri dönüşümde sürdürülebilirlik sorunu

AB denetçileri, bazı ülkelerde geri dönüşüm endüstrisinin, özellikle plastiğe yönelik talep eksikliği nedeniyle zorlandığını belirtti.

ECA denetiminden sorumlu üye Stef Blok şöyle konuştu: “Döngüsel ekonomi, AB’nin sürdürülebilir kalkınma hedeflerini gerçekleştirmesi için kilit önemde. Bu hedeflere ulaşmak için AB, geri dönüşüm endüstrisinin sürdürülebilir olmasını sağlayacak koşulları yaratmalı. Etkili bir geri dönüşüm endüstrisi ve pazarı olmadan, geri dönüşüm hedefleri tehlikeye girer.”

Avrupa'dan plastik geri dönüşümcüler, yüksek enerji maliyetleri nedeniyle operasyonel giderlerin artması sonucu sektörlerinin krizde olduğunu belirtiyor. Bu krizi derinleştiren diğer sorunlar ise; düşük maliyetli ve güvenilir olmayan geri dönüştürülmüş plastik ithalatı ile AB içinde üretilen malzemeye yönelik talebin düşük olması.

Avrupa Çevre Ajansı’nın önceki bir raporu ECA’nın endişelerini destekleyerek, plastik değer zincirlerinin sürdürülemez olduğunu, emisyon ürettiğini ve atık ile kirliliği artırdığını belirtiyor. Çözüm olarak, tam anlamıyla döngüsel ve sürdürülebilir bir plastik sistemine geçilmesi gerektiğini vurguluyorlar.

Romanya ve Polonya’da atık işleme operatörleri, geri kazanılmış malzemeleri satın alan tesislerin azlığından şikayetçi. Bu düşük talep, fiyatların düşük olmasına ve geri dönüştürülebilir atıkların daha uzun mesafelere taşınmasına yol açıyor, bu da taşımaya bağlı emisyonları artırıyor. ECA, örnek olarak bir tesis operatörünün camı 590 km uzaklıktaki bir tesise sattığını, bir diğerinin kağıdı 570 km, alüminyumu ise 910 km uzaklıktaki bir tesise gönderdiğini belirtti.

Komisyon denetimi güçlendirecek

AB denetçileri ayrıca denetim eksikliğine dikkat çekti. Son 10 yılda, Avrupa Komisyonu’nun üye devletlerde yerinde uyum denetimi yapmadığı kaydedildi. Bu durum, Komisyon’un üye devletlerin uygulama çabalarına destek olmasına rağmen devam ediyor.

Komisyon’un, 2008 geri dönüşüm hedeflerini tutturamayan AB ülkelerine karşı ihlal prosedürlerini başlatmada çok geç kaldığı ve ancak Temmuz 2024’te harekete geçtiği belirtildi.

ECA raporuna göre, üye devletler veri bildirimi için referans yılından 18 ay sonra (2020 verileri için Temmuz 2022) rapor verirken, Komisyon’un 17 üye devlete karşı bu işlemleri başlatması iki yıl sürdü.

Buna karşın AB, son ambalaj atıkları mevzuatı kapsamında vatandaşları ve işletmeleri yeniden kullanım ve geri dönüşüme teşvik eden önlemler aldı.

Belirli ambalaj formatları için "Depozito İade Sistemi" Ocak 2029'dan itibaren zorunlu olacak ve "Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu" planları Ocak 2025'le birlikte tüm ambalajlar için zorunlu hale getirildi.

Komisyon, 2026'da çıkaracağı Döngüsel Ekonomi Yasası ile geri dönüşüm sektöründekilere işlerini büyütmeleri için yeni imkanlar sunmayı hedefliyor.