Μεταναστευτικό: Δικαστικό φρένο στο «μοντέλο Αλβανίας» της Ιταλίας

Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) δικαίωσε ιταλικό δικαστήριο που είχε αμφισβητήσει την απόφαση της ιταλικής κυβέρνησης να χαρακτηρίσει το Μπαγκλαντές ως «ασφαλή χώρα προέλευσης» — μια ετικέτα που επιτρέπει τις απελάσεις και τις κρατήσεις αιτούντων άσυλο κατά τη διάρκεια της εξέτασης της αίτησής τους.

Η απόφαση τόνισε ότι αυτές οι κατηγοριοποιήσεις πρέπει να επιτρέπουν τη δικαστική επανεξέταση και να βασίζονται σε σαφή, προσιτά στοιχεία. Σύμφωνα με το Δικαστήριο, μια χώρα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί «ασφαλής» αν δεν είναι ασφαλής για συγκεκριμένες ευάλωτες ομάδες.

Η υπόθεση ξεκίνησε όταν δύο υπήκοοι Μπαγκλαντές, που διασώθηκαν στη θάλασσα από τις ιταλικές αρχές, μεταφέρθηκαν στην Αλβανία, όπου η Ιταλία έχει δημιουργήσει δύο υπεράκτια κέντρα επεξεργασίας αιτήσεων ασύλου.

Στα κέντρα αυτά, οι μετανάστες μπορούν να υποβάλουν αίτηση ασύλου σαν να βρίσκονταν στο ιταλικό έδαφος — αλλά μόνο αν προέρχονται από χώρες που η Ιταλία θεωρεί «ασφαλείς». Όσοι δεν ανήκουν σε αυτές τις χώρες έχουν το δικαίωμα να παραμείνουν στην Ιταλία μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία εξέτασης του ασύλου τους.

Τον Οκτώβριο του 2024, η Ιταλία ανανέωσε τη λίστα των «ασφαλών» χωρών της, συμπεριλαμβάνοντας το Μπαγκλαντές, την Αίγυπτο και άλλες χώρες — μια κίνηση που δέχθηκε κριτική για το ότι αγνοεί τους κινδύνους που εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ορισμένα άτομα σε αυτές τις χώρες.

Όταν οι δύο υπήκοοι Μπαγκλαντές προσέφυγαν κατά της απόρριψης των αιτήσεών τους, το ιταλικό δικαστήριο απέστειλε την υπόθεση στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ζητώντας διευκρινίσεις σχετικά με την έλλειψη διαφάνειας στην αξιολόγηση της «ασφάλειας».

Η Ρώμη αντιδρά

Η δεξιά κυβέρνηση της Ιταλίας, με επικεφαλής την πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι, αντέδρασε σφοδρά στην απόφαση, κατηγορώντας το Δικαστήριο της ΕΕ για «υπέρβαση αρμοδιοτήτων» και υπονόμευση της εθνικής κυριαρχίας. Σε επίσημη δήλωση, η κυβέρνηση υποστήριξε ότι το Δικαστήριο έδωσε μεγαλύτερη βαρύτητα στις απόψεις ατομικών δικαστών παρά σε εις βάθος κυβερνητικές έρευνες.

Η Ρώμη ισχυρίζεται ότι η απόφαση μειώνει την ικανότητά της να αντιμετωπίζει την παράνομη μετανάστευση και να προστατεύει τα σύνορα.

Παρά την απόφαση, οι απελάσεις προς την Αλβανία συνεχίζονται προς το παρόν. Οι αρχές έχουν επαναπροσδιορίσει τον ρόλο των αλβανικών κέντρων ώστε να φιλοξενούν πλέον και μετανάστες των οποίων οι αιτήσεις ασύλου έχουν ήδη απορριφθεί. Η δικαστική απόφαση θεωρείται νίκη για τους ιταλούς δικαστές, ωστόσο έχει περιορισμένο βραχυπρόθεσμο αντίκτυπο στην κυβερνητική πολιτική.

Νέο πλαίσιο για το άσυλο στην ΕΕ

Παράλληλα, η νομοθεσία της ΕΕ για το άσυλο εξελίσσεται. Ένας κανονισμός που αναμένεται να τεθεί σε ισχύ τον Ιούνιο του 2026 ή και νωρίτερα θα επιτρέπει στα κράτη-μέλη να χαρακτηρίζουν χώρες ως «ασφαλείς» με ορισμένες εξαιρέσεις, ευθυγραμμίζοντας περισσότερο την πρακτική τους με την προσέγγιση της Ιταλίας.

Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει μια μη δεσμευτική λίστα «ασφαλών χωρών», στην οποία περιλαμβάνονται η Αίγυπτος και το Μπαγκλαντές.

Αξίζει να σημειωθεί πως τα ιταλικά κέντρα στην Αλβανία φιλοξενούν προς το παρόν μόλις μερικές δεκάδες άτομα, παρά τον στόχο των 3.000 μηνιαίως.

Είναι επίσης ιδιαίτερα δαπανηρά: το κόστος ανά θέση στα κέντρα της Αλβανίας ξεπερνά τις 153.000 ευρώ, σε σύγκριση με περίπου 21.000 ευρώ στα αντίστοιχα κέντρα της Σικελίας, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου Άλντο Μόρο στο Μπάρι.