Τα δύο πρόσωπα της Ούρσουλα: Επανεφεύρεση ή εξαπάτηση στο τιμόνι της ΕΕ;

Τον Δεκέμβριο του 2019 η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επέστρεψε στις Βρυξέλλες, την πόλη όπου πέρασε τα παιδικά της χρόνια, με την αυτοπεποίθηση μιας σίγουρης κεντρώας και την υπόσχεση μιας οραματίστριας.

Η Πράσινη Συμφωνία βρέθηκε στο επίκεντρο της πρώτης της προεδρίας, προσφέροντας ελπίδα για το κλίμα και μια εκπληκτικά συνεργατική πινελιά, πλαισιωμένη από τη φιλελεύθερη Δανή εκτελεστική αντιπρόεδρο Margrethe Vestager και τον Frans Timmermans, τον σοσιαλιστή Ολλανδό - συμπρωταγωνιστές στο καστ του συνόλου της.

Αυτή ήταν η 1η σεζόν.

Αλλά καθώς ξεκινά η 2η σεζόν, οι οπαδοί της πρώτης θητείας της μπορεί να αναρωτιούνται αν εξακολουθούν να παρακολουθούν την ίδια εκπομπή.

Ή τουλάχιστον αναρωτιούνται αν ο πρωταγωνιστής έχει αλλάξει και ένας σωσίας έχει αναλάβει το τιμόνι.

Τι συνέβη λοιπόν - η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν υποφέρει από κρίση ταυτότητας ή απλώς διοχετεύει τον εσωτερικό της πολιτικό μεταμορφωτή;

Διαφορετικό στυλ, διαφορετικές προτεραιότητες

Η νέα Ούρσουλα φαίνεται να είναι μια ρεαλίστρια πολιτική ρεαλίστρια, ακόμη και μακιαβελική.

Ένα σημαντικό μέρος αυτής της στροφής προς τον συγκεντρωτισμό μπορεί να αποδοθεί στον ισχυρό προσωπάρχη της, τον Bjoern Seibert, έναν επιδέξιο μαριονετοπαίχτη που κινεί επιδέξια τα νήματα της εξουσίας στο κτίριο Berlaymont.

Κατά τη διάρκεια της 1ης σεζόν, ανεξάρτητοι Επίτροποι, όπως ο Thierry Breton της Γαλλίας και ο Nicolas Schmit του Λουξεμβούργου, αναπτύχθηκαν ως χαρακτήρες που ασκούσαν κριτική στις αποφάσεις της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Αυτό έχει πλέον εξαφανιστεί από το σενάριο και η Ούρσουλα από πρωταγωνίστρια του συνόλου έχει γίνει σόλο.

Το πιο σημαντικό είναι ότι έχουν αντικατασταθεί με συμμάχους χαμηλότερου προφίλ, οι οποίοι κρατούνται στο σκοτάδι για τις βασικές αποφάσεις - κυρίως κατά την αποκάλυψη του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της ΕΕ, όταν οι Επίτροποι φέρεται να είδαν τα στοιχεία μόνο λίγα λεπτά πριν από την επίσημη παρουσίαση της πρότασης.

Οι βασικές προτεραιότητες έχουν φαινομενικά εξαφανιστεί. Υπάρχει ένας αέρας πολιτικής αμνησίας, ή ίσως στρατηγικής αποστασιοποίησης, όπου οι δεσμεύσεις του παρελθόντος ξεχνιούνται ή απορρίπτονται.

Αλλά ποια είναι τα πραγματικά χρώματα της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν; Είναι ακόμα η "Πράσινη Βασίλισσα" του 2019 ή έχει μεταμορφωθεί στην γκρίζα, παγιωμένη στην εξουσία "VDL";

Η περίεργη υπόθεση της εξαφάνισης της Πράσινης Συμφωνίας

Ας γυρίσουμε πίσω στο 2019, όταν η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έκανε την Πράσινη Συμφωνία το κόσμημα της προεδρίας της.

Τότε, το "πράσινο" δεν ήταν απλώς μια πολιτική, ήταν μια ατμόσφαιρα. Η Πράσινη Συμφωνία υποτίθεται ότι θα μεταμόρφωνε την οικονομία της Ευρώπης, τη γεωργία και τις μεταφορές της. Πήγαινε μπροστά στο σήμερα: η ατμόσφαιρα έχει χαθεί.

Η περιβαλλοντική της αποστολή μοιάζει όλο και πιο μακρινή, αν όχι εντελώς εγκαταλελειμμένη.

Σήμερα, η Πράσινη Συμφωνία απουσιάζει επιδεικτικά, όχι μόνο από τη ρητορική, αλλά και από τα επίσημα έγγραφα. Στη νέα μακροπρόθεσμη πρόταση προϋπολογισμού της ΕΕ, για παράδειγμα, ο όρος δεν αναφέρεται ούτε μία φορά.

Πολλοί από τους πυλώνες της αποσυναρμολογούνται κομμάτι-κομμάτι.

Το πιο κραυγαλέο παράδειγμα είναι η συστηματική ανατροπή των πρωτοβουλιών της Πράσινης Συμφωνίας -όπως ο Μηχανισμός Προσαρμογής των Συνόρων Άνθρακα- μέσω των λεγόμενων προτάσεων απλούστευσης "Omnibus", με την τελευταία υποχώρηση να αφορά την προτεινόμενη οδηγία για τις πράσινες αξιώσεις- που αποσκοπεί στην καταπολέμηση του "πράσινου ξεπλύματος".

Πιο συμβολική είναι η εξαφάνιση της στρατηγικής "Farm to Fork", που κάποτε αποτελούσε την αγροτική πλευρά της Πράσινης Συμφωνίας, η οποία έχει σχεδόν εξαφανιστεί από τις ομιλίες, τα έγγραφα πολιτικής και τα δημόσια μηνύματα.

Η παράλειψή της από το πολυαναμενόμενο "Όραμα για τη γεωργία και τα τρόφιμα" της Επιτροπής ήταν ουσιαστικά μια σιωπηλή ταφή, καθιστώντας το έγγραφο λιγότερο όραμα και περισσότερο επικήδειο.

Επισήμως, η Επιτροπή παραμένει σε άρνηση, αλλά τα σημάδια της εγκατάλειψης είναι αδύνατο να αγνοηθούν.

Το σχέδιο της Ευρώπης για την καταπολέμηση του καρκίνου - χάνει τον ρυθμό του;

Το πράσινο δεν είναι το μόνο χρώμα που ξεθωριάζει από την παλέτα της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, γεγονός που μαρτυρά μια ιστορία μετατόπισης της εστίασης. Στον φάκελο της υγείας, υπάρχει ένας ήσυχος μπλε κώδικας, με έναν βασικό φάκελο για την υποστήριξη της ζωής.

Κατά την πρώτη της θητεία, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν υπερασπίστηκε την Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας, με ακρογωνιαίο λίθο το Σχέδιο για την καταπολέμηση του καρκίνου. Με 4 δισεκατομμύρια ευρώ στο τραπέζι, η Επιτροπή υποσχέθηκε μια ολομέτωπη επίθεση στον καπνό, το αλκοόλ, τον αμίαντο και άλλους παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο.

Αλλά η δυναμική έχει επιβραδυνθεί δραματικά.

Τα μέτρα που στοχεύουν στη μείωση του καπνού και του αλκοόλ έχουν σταματήσει, και οι κανονισμοί που κάποτε είχαν προτεραιότητα (όπως εκείνοι που διέπουν το μαύρισμα) έχουν εγκαταλειφθεί σιωπηλά.

Ο νέος προϋπολογισμός EU4Health αντικατοπτρίζει αυτή την υποχώρηση.

Το 2024 διατέθηκαν 115 εκατ. ευρώ ειδικά για τον καρκίνο. Το 2025, το ποσό αυτό μειώθηκε στα 60 εκατ. ευρώ, καλύπτοντας πλέον όχι μόνο τον καρκίνο αλλά και τις καρδιαγγειακές παθήσεις και άλλες μη μεταδοτικές ασθένειες.

Με την προσοχή να εκτρέπεται στην ετοιμότητα για πανδημία και σε άλλες προτεραιότητες, δεν είναι σαφές πόσο από το αρχικό όραμα θα επιβιώσει.

Και με περισσότερους ανοιχτούς φακέλους από ό,τι ανοιχτές γραμμές χρηματοδότησης, οι γνώστες των Βρυξελλών αναρωτιούνται: μήπως η προαγωγή της υγείας και η καταπολέμηση του καρκίνου ανατίθενται σε νυσταγμένους ειδικευόμενους και υποβιβάζονται απλώς σε μια ιστορική υποσημείωση;

Επιστροφή στις ρίζες της: Άμυνα και στρατιωτική ισχύς

Και όμως, εν μέσω της εγκατάλειψης των πράσινων και υγειονομικών προτεραιοτήτων, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν εμφανίζεται πιο ενεργή από ποτέ, αλλά σε ένα διαφορετικό μέτωπο: την άμυνα.

Ένα χρόνο μετά την έναρξη της δεύτερης θητείας της, η πρώην υπουργός Άμυνας της Γερμανίας έχει επιστρέψει σε γνώριμα εδάφη. Με την Πράσινη Συμφωνία να υποχωρεί, εκμεταλλεύτηκε τη γεωπολιτική στιγμή για να προωθήσει μια ισχυρότερη ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία.

Με την προηγούμενη ζωή της ως υπουργός Άμυνας της Γερμανίας να είναι και πάλι στη μόδα (και με τον Frans Timmermans να μην της αναπνέει πλέον πράσινα πυρά στο σβέρκο), η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει στραφεί σκληρά στην ευρωπαϊκή άμυνα.

Ένα παράδειγμα: ο επερχόμενος δημοσιονομικός κύκλος της ΕΕ (που αρχίζει το 2028) προτείνει πενταπλασιασμό της χρηματοδότησης της άμυνας και του διαστήματος. Οι εθνικοί προϋπολογισμοί για την άμυνα αυξάνονται επίσης, ωθούμενοι από την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Η Επιτροπή της πρότεινε επίσης πρόσφατα διαρθρωτικές αλλαγές: αναπροσανατολισμό των ταμείων συνοχής στην άμυνα, χαλάρωση των δημοσιονομικών κανόνων για να επιτραπούν μεγαλύτερες στρατιωτικές δαπάνες, δρομολόγηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανταγωνιστικότητας (ΕΤΠΑ) και προσφορά χαμηλότοκων δανείων στο πλαίσιο του προγράμματος SAFE.

Δίνεται επίσης έμφαση στην απλούστευση των κανόνων για τις αμυντικές προμήθειες και στην ενίσχυση των κοινών πρωτοβουλιών Ε&Α.

Μένουν ακόμη: μια δέσμη μέτρων για τη στρατιωτική κινητικότητα με στόχο τον εξορθολογισμό της μετακίνησης στρατευμάτων και εξοπλισμού και η αποκάλυψη των σχεδίων για μια πραγματική "Ευρωπαϊκή Ένωση Άμυνας".

Με τις ΗΠΑ να επικεντρώνονται όλο και περισσότερο στον Ινδο-Ειρηνικό, η ΕΕ αντιμετωπίζει μια δοκιμασία: μπορεί να γίνει ένας αξιόπιστος παράγοντας ασφάλειας στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ; Και η αμυντική ώθηση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν θα αποδώσει καρπούς εγκαίρως ώστε να αποτρέψει πιθανές απειλές -ιδίως από τη Ρωσία- έως το 2030;

Η ετυμηγορία: οι ένορκοι δεν έχουν ακόμη αποφασίσει...

Από οραματιστής της Πράσινης Συμφωνίας σε στρατηγικό σύμβουλο άμυνας, η μεταμόρφωση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει προκαλέσει αίσθηση στις Βρυξέλλες και όχι μόνο, αφήνοντας πολλούς σε σύγχυση.

Η αντίθεση μεταξύ των δύο εντολών δεν θα μπορούσε να είναι πιο έντονη. Ποια είναι λοιπόν η πραγματική Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν;

Είναι η οικολογική υπέρμαχος που κάποτε υποσχέθηκε να κάνει την Ευρώπη την πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο; Ή η σιδερόφρακτη στρατηγίστρια που εδραιώνει την εξουσία και επικεντρώνεται εκ νέου στη γεωπολιτική δύναμη;

Ίσως και τα δύο. Ίσως μόνο ένας από αυτούς υπήρξε ποτέ πραγματικά. Ή ίσως κανένας από τους δύο.

Αυτό που είναι σαφές είναι ότι η δεύτερη θητεία δεν είναι απλώς μια από τα ίδια: είναι μια εντελώς νέα εποχή και ένα νέο καστ. Με τον ίδιο πρωταγωνιστή να φοράει το ίδιο σακάκι, αλλά με διαφορετικές συνήθειες και διαφορετικό μυαλό.

Καθώς οι Βρυξέλλες προετοιμάζονται για την επόμενη ανατροπή της πλοκής, ειδικά με τους δασμούς των ΗΠΑ και τις διαμάχες για τον προϋπολογισμό, ένα πράγμα είναι σίγουρο: Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παίζει ένα διαφορετικό παιχνίδι.

Και η υπόλοιπη Ευρώπη; Ακόμα προσπαθούν να καταλάβουν αν πρόκειται για ένα τόξο χαρακτήρα... ή για μια πλήρη επανεκκίνηση.