Ένα χρόνο μετά την έκκληση του Ντράγκι για ριζική αλλαγή: έχει ανταποκριθεί η ΕΕ;

Σε κανέναν δεν αρέσει να παίζει τον ρόλο του δευτεραγωνιστή - αλλά αυτή είναι η θέση στην οποία έχει υποβιβαστεί η ΕΕ στην παγκόσμια σκηνή των βαρέων βαρών. Αυτή είναι η σκληρή αποτίμηση που έκανε ο Μάριο Ντράγκι, πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας και πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, για τα "γεγονότα" που διαμόρφωσαν το 2025.

Η Κίνα δεν βλέπει το ευρωπαϊκό μπλοκ ως ισότιμο εταίρο, η ΕΕ παίζει μόνο έναν "περιθωριακό" ρόλο στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία και έχει γίνει κάτι περισσότερο από θεατής των δεκάδων χιλιάδων νεκρών στη Γάζα.

Σύμφωνα με τον Ντράγκι, το μπλοκ των 27 δεν μπορεί πλέον να πιστεύει ότι το οικονομικό του μέγεθος του εξασφαλίζει αυτόματα ισότιμη θέση στο παγκόσμιο εμπόριο και τη γεωπολιτική. «Αυτή η χρονιά θα μείνει στην ιστορία ως η χρονιά κατά την οποία αυτή η ψευδαίσθηση εξαϋλώθηκε» δήλωσε σε ομιλία του την περασμένη Παρασκευή.

«Η πολιτική μας οργάνωση πρέπει να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της εποχής της, όταν αυτές είναι υπαρξιακές», προειδοποίησε ο Ντράγκι.

Παρόλα αυτά, η προειδοποίησή του δεν είναι σχεδόν καινούργια. Πριν από ένα χρόνο, ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ είχε ήδη κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για το πρόβλημα ανταγωνιστικότητας του μπλοκ και είχε ζητήσει "ριζικές αλλαγές" για να μην μείνει πίσω από τις ΗΠΑ και την Κίνα.

Στην έκθεση-ορόσημο που συνέταξε πέρυσι , ο Ντράγκι περιέγραψε το τέλος της εποχής του ανοιχτού, βασισμένου σε κανόνες εμπορίου και εγκαινίασε την έκκληση για μια νέα βιομηχανική στρατηγική της ΕΕ. Η συνταγή; Λιγότερες ρυθμίσεις, περισσότερος συντονισμός μεταξύ των κρατών μελών. Λιγότερα εμπόδια εντός της ενιαίας αγοράς, περισσότερα κοινά επενδυτικά σχέδια και βαθύτερη ολοκλήρωση των κεφαλαιαγορών.

Αλλά ένα χρόνο μετά, τι έχει επιτύχει η Ευρώπη αντ' αυτού;

Κοινό δανεισμό; Ακόμα ένα "όχι" από τις δημοσιονομικά συντηρητικές χώρες.

Η έκθεση του Ντράγκι κυριάρχησε στις συζητήσεις, ιδίως λόγω δύο πτυχών: των 750-800 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως που απαιτούνται για να παραμείνει κανείς ανταγωνιστικός σε παγκόσμιο επίπεδο και της έκκλησης για κοινό χρέος.

Τον περασμένο Σεπτέμβριο, η έκθεση υποστήριξε ότι ο κοινός δανεισμός θα πρέπει να γίνει τακτικό εργαλείο για τη χρηματοδότηση της ψηφιακής και πράσινης μετάβασης της Ευρώπης, καθώς και των επειγόντως αναγκαίων αμυντικών δυνατοτήτων.

Τον Μάρτιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απάντησε με το SAFE, ένα δανειακό πρόγραμμα που σχεδιάστηκε για την άντληση έως και 150 δισ. ευρώ από τις αγορές, ώστε τα κράτη μέλη να μπορούν να χρηματοδοτούν από κοινού τις αμυντικές αγορές. Όμως, δημοσιονομικά συντηρητικές κυβερνήσεις όπως η Γερμανία και η Ολλανδία παραμένουν αντίθετες σε οτιδήποτε μοιάζει με τα ευρωομόλογα που εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19.

Ορισμένα από αυτά τα λεγόμενα "φειδωλά" κράτη αντιτάχθηκαν επίσης στην πρόταση της Επιτροπής να διπλασιαστεί ο μακροπρόθεσμος προϋπολογισμός της ΕΕ -που σήμερα είναι περίπου 1 τρισεκατομμύριο ευρώ- έως το 2028.

«Δεν βλέπουμε την ανάγκη για νέους ίδιους πόρους ή νέο κοινό δανεισμό. Δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα», δήλωσε η εκπρόσωπος της Σουηδίας Τζέσικα Ρόζενκραντζ σε συνάντηση των υπουργών της ΕΕ στις Βρυξέλλες τον Ιούλιο.

Ωστόσο, πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι οι τεράστιες επενδύσεις που απαιτούνται για τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης και τη μετατροπή της σε μια πιο πράσινη, πιο ψηφιακή οικονομία απέχουν πολύ από το να υλοποιηθούν - και ότι το μπλοκ μπορεί σύντομα να χρειαστεί να διερευνήσει λύσεις εκτός πλαισίου.

«Σε μια στιγμή που ο εγγυητής της διεθνούς τάξης, οι ΗΠΑ, υποχωρεί, ακόμη και μια ενωμένη Ευρώπη θα είναι αναποτελεσματική αν δεν υποστηρίξει την οικονομική της ισχύ με στρατιωτική ισχύ», δήλωσε στο Euronews ο ανώτερος συνεργάτης του Bruegel, Γκουντραμ Γουλφ.

Το κομμάτι που λείπει: η απαλλαγή από τις εκπομπές ρύπων

Παραδόξως, μία από τις σημαντικότερες παραλείψεις στην τελευταία ομιλία του Ντράγκι ήταν ένα από τα κεντρικά σημεία της έκθεσής του: η απαλλαγή από τον άνθρακα.

Ο Μιγκέλ Οτέρο, ανώτερος συνεργάτης στο Real Instituto Elcano στη Μαδρίτη, δήλωσε ότι αυτή η αποσύνδεση αντανακλά ένα διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ της γεωπολιτικής συζήτησης και της βιωμένης πραγματικότητας πολλών Ευρωπαίων - ιδίως σε χώρες όπως η Ισπανία, όπου η κλιματική αλλαγή είναι όλο και πιο σοβαρή.

«Ο Τραμπ είχε σημαντική επιρροή στην ατζέντα κατά το τελευταίο έτος», δήλωσε ο Οτέρο στο Euronews, προσθέτοντας ότι η δράση για το κλίμα παραμένει πολιτικά πολύπλοκη. Αλλά, προειδοποίησε, «η απομάκρυνση από μια πραγματικότητα που είναι ορατή και έχει τεράστιο κόστος - επειδή για άλλη μια φορά αντιδρούμε αντί να προλαμβάνουμε - καταλήγει πάντα να είναι πιο ακριβή».

Οι ευρωπαϊκές κεφαλαιαγορές παραμένουν κατακερματισμένες

Όπως σε όλη την έκθεση του Ντράγκι, το μήνυμα για τις κεφαλαιαγορές ήταν σαφές: όσο μεγαλύτερη ολοκλήρωση, τόσο το καλύτερο. Ωστόσο, οι εκκλήσεις για ενοποίηση παραμένουν μια μακροχρόνια απαίτηση των Βρυξελλών στην οποία τα ίδια τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν επανειλημμένα αντισταθεί.

Οι οικονομικές προκλήσεις είναι προφανείς. Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα διευρυνόμενο χάσμα στο ΑΕΠ με τις ΗΠΑ, λόγω της βραδύτερης αύξησης της παραγωγικότητας και της έλλειψης καινοτομίας. Ο Ντράγκι εκτιμά ότι η γεφύρωση αυτού του χάσματος θα κοστίσει μεταξύ 750 και 800 δισ. ευρώ ετησίως τα επόμενα χρόνια.

Επιπλέον, η Ευρώπη εξάγει επί του παρόντος τις αποταμιεύσεις της για να ενισχύσει τις κεφαλαιακές βάσεις στο εξωτερικό αντί να επενδύει στο εσωτερικό.

Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, η Επιτροπή έχει υποβάλει προτάσεις όπως το σχέδιο αμυντικής ετοιμότητας για το 2030, η Ένωση Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων και η πυξίδα ανταγωνιστικότητας. Αλλά έχει επιτύχει η ΕΕ τη "ριζική αλλαγή" που απαίτησε ο Ντράγκι; Όχι ακριβώς.

"Αυτό που έγινε φέτος ήταν περισσότερο να περιμένουμε να δούμε τι θα συμβεί στην Ουάσινγκτον και στη συνέχεια να αντιδράσουμε, παρά να εφαρμόσουμε προληπτικά πολλά από τα μεγάλα σχέδια της έκθεσης Ντράγκι", δήλωσε στο Euronews ο συνεργάτης του Elcano.

Όσον αφορά τις επενδύσεις, η Ευρώπη παραμένει μακριά από την κλίμακα που ζήτησε ο Ντράγκι.

«Ο κοινός δανεισμός για κοινές προτεραιότητες παραμένει απίθανος και η ολοκλήρωση της ένωσης κεφαλαιαγορών - που τώρα μετονομάζεται σε "Ένωση Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων" - θα σήμαινε την επίλυση πολιτικά ευαίσθητων ζητημάτων που έχουν κολλήσει εδώ και χρόνια. Η πρόοδος, επομένως, είναι στην καλύτερη περίπτωση σταδιακή», δήλωσε ο Φίλιπ Ζάγκερ του Κέντρου Ζακ Ντελόρ.

Η ΕΕ, πρόσθεσε ο Ζάγκερ, κατανοεί τα προβλήματά της και κάνει κινήσεις για την αντιμετώπισή τους - αλλά ο ρυθμός και η φιλοδοξία απέχουν πολύ από τη "ριζική" αλλαγή που απαιτεί ο σημερινός μεταβαλλόμενος κόσμος.

Μεταρρύθμιση ή "αργή αγωνία

"Αν θέλετε να αλλάξετε τον κόσμο, ξεκινήστε από τον εαυτό σας", είχε πει κάποτε ο Γκάντι. Είναι μια συμβουλή που δεν απέχει πολύ από αυτή του Ντράγκι.

Το ΔΝΤ εκτιμά ότι αν η ΕΕ μειώσει τους εσωτερικούς φραγμούς στο επίπεδο που παρατηρείται στις ΗΠΑ, η παραγωγικότητα της εργασίας θα μπορούσε να αυξηθεί κατά περίπου 7% μέσα σε επτά χρόνια.

Οι αναλυτές βλέπουν την ίδια μεγάλη εικόνα: η άνοδος των επιθετικών βιομηχανικών πολιτικών στις ΗΠΑ και την Κίνα, η διάβρωση των πολυμερών θεσμών και η αυξανόμενη εστίαση στην οικονομική ασφάλεια έχουν ξαναγράψει τους κανόνες του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Η Ευρώπη δεν έχει ακόμη προσαρμοστεί.

«Το μοντέλο ανάπτυξης που βασίζεται στη μεγάλη εξάρτηση από τις εξαγωγές και το χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ έχει γίνει πολύ ευάλωτο σε μια εποχή βαθιών διατλαντικών τριβών», δήλωσε ο Γουλφ.

Το παγκόσμιο εμπόριο διαμορφώνεται πλέον από τη γεωοικονομία, την ασφάλεια και τη σταθερότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ωστόσο, παρά τις νέες συμφωνίες που εξασφαλίστηκαν τα τελευταία χρόνια, η ΕΕ παραμένει επικίνδυνα εξαρτημένη από τις κινεζικές εισαγωγές σπάνιων γαιών. Έχει επίσης υπογράψει μια εμπορική συμφωνία με τις ΗΠΑ, την οποία οι επικριτές απορρίπτουν ως συνθηκολόγηση με τον Τραμπ.

Για πολλούς, η επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο δεν αποτέλεσε απλώς ένα κάλεσμα αφύπνισης, αλλά μια πλήρη επαναφορά του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος.

«Ορισμένοι ήλπιζαν ότι οι επιθετικές εμπορικές - καθώς και νομισματικές και χρηματοπιστωτικές - πολιτικές της κυβέρνησης Τραμπ θα ωθούσαν τις χώρες της ΕΕ να αντιδράσουν. Αλλά αυτό δεν συνέβη πραγματικά» δήλωσε ο Πιερ Ζαϊγιέτ, οικονομολόγος στο Ινστιτούτο Διεθνών και Στρατηγικών Σχέσεων (IRIS).

Η κοινή εμπορική δήλωση ΗΠΑ-ΕΕ της 21ης Αυγούστου μπορεί να προστάτευσε τα βασικά συμφέροντα των βιομηχανικών δυνάμεων της Ευρώπης, υποστήριξε, αλλά υπολείπεται κατά πολύ μιας πραγματικής στρατηγικής της ΕΕ για την Ουάσινγκτον.

Ο Αντρέα Ρέντα, διευθυντής ερευνών στο CEPS, ήταν ακόμη πιο άμεσος:

«Η ΕΕ αντιμετωπίζει πιθανό εκβιασμό από την Ουάσινγκτον, δεδομένης της ανάγκης να εξασφαλίσει την υποστήριξη των ΗΠΑ για την Ουκρανία. Αλλά αυτό δεν μπορεί να αποτελέσει δικαιολογία για αδράνεια. Όσο περισσότερο περιμένουμε να διαφοροποιήσουμε τις εμπορικές μας σχέσεις και να καταργήσουμε τους φραγμούς εντός της ενιαίας αγοράς, τόσο πιο βαθιά κινδυνεύουμε να πέσουμε σε αυτή την άβυσσο».

Μέχρι στιγμής, η ΕΕ έχει επικεντρωθεί κυρίως σε δηλώσεις και στην ελάφρυνση των κανονιστικών βαρών, με λιγότερη πρόοδο σε βαθύτερες μεταρρυθμίσεις.

«Το πιο σημαντικό είναι ότι οι πτυχές της διακυβέρνησης της έκθεσης εξακολουθούν να αγνοούνται: υπάρχει ανάγκη για πολύ περισσότερη Ευρώπη - και για μια πιο ευέλικτη διακυβέρνηση για την πλήρη αξιοποίηση της δύναμης και του δυναμικού της Ένωσης», κατέληξε ο Ρέντα.