Revenge porn και deepfake: Το παγκόσμιο φαινόμενο της ψηφιακής βίας κατά των γυναικών

Στην Ιταλία, η φούσκα ξέσπασε με την ομάδα "Mia Moglie" στο Facebook, η οποία ήταν ενεργή από το 2019 μέχρι την αφαίρεσή της μετά από καταγγελίες ακτιβιστών. Παρόμοιες ήταν οι αντιδράσεις με το Phica.eu, έναν αμφιλεγόμενο ιστότοπο που φιλοξενούσε παραποιημένες εικόνες γυναικών - μεταξύ των οποίων πολιτικοί ηγέτες όπως η πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι και η γραμματέας του Pd, Έλι Σλέιν, και άλλα δημόσια πρόσωπα - συνοδευόμενες από χυδαία και προσβλητικά σχόλια.

Αρκετά θύματα υπέβαλαν καταγγελία και οι διαπολιτικές πιέσεις οδήγησαν στο κλείσιμο της πλατφόρμας. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε μέτρα για την ενίσχυση της διαδικτυακής προστασίας και την προώθηση ενός βαθύ πολιτιστικού μετασχηματισμού στο θέμα αυτό.

Στην Ευρώπη παρόμοιες ομάδες

Στην Ευρώπη, το φαινόμενο της μη συναινετικής διάδοσης προσωπικών εικόνων εκδηλώνεται μέσω πολυάριθμων διαδικτυακών ομάδων και ψηφιακών πλατφορμών.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Γραμμή Βοήθειας για το Revenge Porn, που λειτουργεί από το 2015, χειρίστηκε μόνο το 2024 περισσότερες από 22.000 περιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένων μη συναινετικών προσωπικών εικόνων και deepfakes, ενώ η νομοθεσία που βασίζεται στον νόμο περί διαδικτυακής ασφάλειας και στον νέο νόμο περί δεδομένων (χρήση και πρόσβαση) τιμωρεί επίσης τα σεξουαλικά deepfakes, αν και εξακολουθούν να υπάρχουν δυσκολίες στην αφαίρεση περιεχομένου που φιλοξενείται στο εξωτερικό.

Στην Ισπανία, σύμφωνα με τη μελέτη Busca, busca, perrita της ερευνήτριας Elisa García-Mingo, μισογυνιστικές ομάδες όπως η κοινότητα Hispasexy στο Telegram διαδίδουν σεξουαλικές εικόνες χωρίς συγκατάθεση, αναπτύσσοντας έναν "συνεργατικό μισογυνισμό" σε συνδυασμό με έντονο ανταγωνισμό μεταξύ ανδρών- στα μέσα Αυγούστου, η Guardia Civil έκλεισε μια συνομιλία με 400-600 συμμετέχοντες, εντοπίζοντας τουλάχιστον 27 θύματα.

Πέρυσι, στην Πορτογαλία, ανακαλύφθηκε στο Telegram μια ομάδα με περίπου 70.000 μέλη. Για την εγγραφή απαιτούνταν η καταβολή 20 ευρώ και οι φωτογραφίες των γυναικών ήταν οργανωμένες ανά τύπο, συμπεριλαμβανομένων των συζύγων. Μία από τις πιο δημοφιλείς ενότητες εντός του καναλιού ονομαζόταν "ηδονοβλεψίας". Χρησιμοποιήθηκε για την αποστολή φωτογραφιών που είχαν τραβηχτεί από γυναίκες στο δρόμο, σε σούπερ μάρκετ ή στα μέσα μαζικής μεταφοράς.

Στη Σερβία , έκλεισαν 16 ομάδες Telegram που μοιράζονταν φωτογραφίες και βίντεο με ρητό περιεχόμενο.

Στη Γαλλία , ενώσεις όπως η StopFisha εργάζονται ενεργά για την απομάκρυνση επιβλαβούς περιεχομένου, ενώ στη Γερμανία ανακαλύφθηκαν ομάδες με έως και 70.000 μέλη που διέδιδαν συμβουλές για τη σεξουαλική βία.

Επίσης, στην Ιταλία, ενώσεις όπως η Siamo Pari συνεργάστηκαν με τις αρχές για τον εντοπισμό ομάδων Telegram που μοιράζονταν προσωπικές εικόνες χωρίς συγκατάθεση. Οι περιπτώσεις αυτές αναδεικνύουν πώς η πρακτική αυτή διατρέχει αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, με ψηφιακές πλατφόρμες όπως το Telegram και το WhatsApp να χρησιμοποιούνται συχνά ως όχημα, ενώ οι νομικές και συνδικαλιστικές αντιδράσεις συνεχίζουν να αναπτύσσονται για την αντιμετώπιση αυτής της μορφής ψηφιακής βίας.

Ορισμένες περιπτώσεις στον κόσμο

Ακόμη και εκτός Ευρώπης, η μη συναινετική διάδοση προσωπικών εικόνων και σεξουαλικών deepfakes αποτελεί ανησυχητικό και αυξανόμενο φαινόμενο.

Στην Κίνα, το κανάλι MaskPark του Telegram, με περισσότερους από 100.000 συνδρομητές, μοιραζόταν ηδονοβλεπτικά βίντεο και φωτογραφίες που είχαν τραβηχτεί κρυφά από γυναίκες, και το κλείσιμο του κύριου καναλιού δεν σταμάτησε τη δραστηριότητα άλλων παρόμοιων ομάδων, ενώ τα νομικά μέσα παραμένουν κατακερματισμένα και η καταστολή του φεμινισμού είναι περιορισμένη.

Στη Νότια Κορέα, παρόμοιες ομάδες αριθμούσαν 200.000 έως 400.000 χρήστες πριν από χρόνια, και μεταξύ 2021 και 2024, οι αναφερθείσες περιπτώσεις σεξουαλικών deepfakes αυξήθηκαν από 156 σε περισσότερες από 800. Παρά τις νομικές κυρώσεις, πολλά θύματα αισθάνονται απροστάτευτα και αναγκάζονται να αποσυρθούν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να αποφύγουν περαιτέρω βλάβη.

Το μέγεθος αυτών των ομάδων είναι συχνά τεράστιο: μιαέρευνα του BBC το 2022 παρακολούθησε 18 κανάλια Telegram και 24 ομάδες σε χώρες όπως η Ρωσία, η Βραζιλία και η Κένυα, μετρώντας περίπου δύο εκατομμύρια μέλη, επιβεβαιώνοντας την παγκόσμια εμβέλεια του φαινομένου και τη δυσκολία αποτελεσματικής καταπολέμησής του.

Οι εξελισσόμενοι τρόποι και "κανόνες" των ομάδων

Οι τρόποι με τους οποίους λειτουργούν αυτές οι ομάδες έχουν εξελιχθεί με την τεχνολογία: σήμερα δεν πρόκειται μόνο για την ανταλλαγή πραγματικών εικόνων, αλλά και για τη δημιουργία πλαστών εικόνων, που έχουν χειραγωγηθεί με τεχνητή νοημοσύνη. Η εξέλιξη αυτή εγκυμονεί σημαντικό κίνδυνο, διότι αντί να αποτελεί εργαλείο ελευθερίας και ανάπτυξης, η τεχνολογία μπορεί να μετατραπεί σε μέσο για την υποβολή των γυναικών σε νέες μορφές θυματοποίησης, οι οποίες είναι πλέον ευρέως διαδεδομένες παντού.

Ένα επαναλαμβανόμενο στοιχείο είναι η ανδρική συντροφικότητα και η συνυπεύθυνη σιωπή: συνομιλίες στο WhatsApp ή στο Telegram που αποτελούνται μόνο από άνδρες, όπου μοιράζονται πορνογραφικές εκδικήσεις, εικόνες που δημοσιοποιούνται χωρίς συγκατάθεση και μισογυνιστικά, ομοφοβικά ή τρανσφοβικά μιμίδια σαν να πρόκειται για απλή ψυχαγωγία.

Αυτό δεν είναι ένα νέο φαινόμενο: ήδη το 2010 γεννήθηκε το φόρουμ Is Anyone Up? που δημιουργήθηκε από τον Hunter Moore, όπου οι πρώην σύντροφοι αναρτούσαν φωτογραφίες και προσωπικές πληροφορίες για να πάρουν εκδίκηση. Στο Reddit, πριν από περισσότερα από δέκα χρόνια, κυκλοφόρησαν τα λεγόμενα creepshots - φωτογραφίες και βίντεο που τραβήχτηκαν εν αγνοία των θυμάτων - και μεταξύ 2012 και 2013, περισσότερες από είκοσι γυναίκες κατήγγειλαν τον κλειστό πλέον ιστότοπο Texxxan για τη δημοσίευση φωτογραφιών και προσωπικών δεδομένων με σκοπό τον εξευτελισμό.

Πολλές από αυτές τις ομάδες έχουν ακριβείς εσωτερικούς κανόνες: ορισμένες δέχονται μόνο εικόνες "συζύγων ή φιλενάδων", δηλαδή γυναικών με τις οποίες βρίσκεται κανείς σε σχέση- άλλες απαγορεύουν την αλλοίωση των εικόνων μέσω τεχνητής νοημοσύνης, ενώ άλλες πάλι απαιτούν ψηφιακή επεξεργασία, επιβραβεύοντας όσους "επεξεργάζονται καλύτερα" τις φωτογραφίες, που θεωρούνται άλφα αρσενικά. Ένας κοινός κανόνας είναι ότι όσοι δεν μοιράζονται περιεχόμενο δεν μπορούν να παραμείνουν στην ομάδα: η υποχρεωτική συμμετοχή μετατρέπει κάθε μέλος από θεατή σε ενεργό συνεργό.

Σύγκριση της νομοθεσίας

Στην Ευρώπη, οι περισσότερες χώρες έχουν θεσπίσει σημαντικές ποινές για τη μη συναινετική διάδοση προσωπικών εικόνων, αν και με διαφορές στις λεπτομέρειες και τη σοβαρότητα των ποινών.

Στην Ιταλία, το άρθρο 612-ter του Ποινικού Κώδικα, το οποίο εισήχθη το 2019, προβλέπει ποινή φυλάκισης έως και έξι ετών για όσους διαδίδουν σεξουαλικές εικόνες χωρίς συναίνεση.

Στη Γαλλία, ο νόμος τιμωρεί το αδίκημα με ποινή φυλάκισης έως δύο ετών και πρόστιμο έως 60.000 ευρώ και επιτρέπει στο θύμα να ζητήσει την άμεση αφαίρεση του περιεχομένου.

Στη Γερμανία, η διάδοση ιδιωτικών εικόνων τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο ετών ή πρόστιμο, ενώ τα θύματα μπορούν να επιτύχουν τη νόμιμη αφαίρεση του περιεχομένου μέσω αστικής διαδικασίας.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι κανονισμοί περιλαμβάνουν τον νόμο Criminal Justice and Courts Act 2015 και τον νόμο Online Safety Act 2023: οι ποινές είναι έως δύο έτη φυλάκισης, με επιβαρυντικούς παράγοντες για μη συναινετικά σεξουαλικά deepfakes.

Στην Ισπανία, το άρθρο 197α του Ποινικού Κώδικα προβλέπει ποινή φυλάκισης έως ένα έτος ή πρόστιμο, με αυστηρότερες ποινές εάν πρόκειται για deepfakes.

Η Πορτογαλία και η Μάλτα προβλέπουν αντίστοιχα ποινή φυλάκισης έως και δύο ετών για τη διάδοση προσωπικών εικόνων χωρίς συγκατάθεση.

Η Ελλάδα έχει επίσης αυστηρότερες ποινές για το πορνό εκδίκησης και την ψηφιακή παρενόχληση, στο πλαίσιο των πρόσφατων μεταρρυθμίσεων κατά της έμφυλης βίας.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο νόμος Take It Down Act, ένας ομοσπονδιακός νόμος κατά της μη εξουσιοδοτημένης διανομής πραγματικών ή παραγόμενων από τεχνητή νοημοσύνη σεξουαλικών εικόνων, ψηφίστηκε το 2025, με διακομματική συναίνεση μεταξύ Ρεπουμπλικανών και Δημοκρατικών- η νομοθεσία τονίζει πώς η τεχνολογία, αν χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά, ενισχύει τους κινδύνους νέων μορφών θυματοποίησης, ιδίως για τις γυναίκες και τους ανηλίκους.

Αυτό που ενώνει τις εμπειρίες, από την Ισπανία έως την Ιταλία, από την Ασία έως την Αμερική, είναι η δυσαναλογία μεταξύ της ταχύτητας με την οποία εξαπλώνεται το διαδικτυακό υλικό και της βραδύτητας με την οποία τα νομικά και δικαστικά συστήματα είναι σε θέση να παρέμβουν.

Ποινική καταστολή και αστικά μέσα προστασίας των θυμάτων

Εκτός από την ποινική καταστολή, σε πολλές χώρες τα θύματα μπορούν να προσφύγουν σε αστικά μέσα για να επιτύχουν την αφαίρεση του περιεχομένου και την αποζημίωση για ηθική και υλική ζημία. Η εικόνα αυτή δείχνει πώς, παρά τις νομοθετικές διαφορές, η Ευρώπη αναγνωρίζει τη σοβαρότητα του φαινομένου και προβλέπει σημαντικές κυρώσεις για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και της αξιοπρέπειας των θυμάτων.

Αν στην Ιταλία το σκάνδαλο πυροδοτήθηκε από την υπόθεση Mia Moglie και το Phica.eu, σε άλλα πλαίσια η απάντηση είναι μέσω της δημόσιας καταγγελίας, του νομικού ακτιβισμού και της θέσπισης ειδικών νόμων κατά της ψηφιακής βίας. Αλλά η πρόκληση παραμένει παγκόσμια: από το deepfake μέχρι τις κλειστές συνομιλίες, η υπεράσπιση της αξιοπρέπειας και της ιδιωτικής ζωής των γυναικών απαιτεί σύγχρονη νομοθεσία, ταχεία εφαρμογή και πολιτισμική αλλαγή.