Η ομιλία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για την κατάσταση της Ένωσης έρχεται σε ασταθή περίοδο

Είναι αυτή η εποχή του χρόνου: Η ομιλία για την κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Γνωστή στην αργκό ως SOTEU, η ωριαία ομιλία σηματοδοτεί την έναρξη της εργασιακής περιόδου μετά τις καλοκαιρινές διακοπές του Αυγούστου. Ο πρωταγωνιστής της, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, απολαμβάνει τη στιγμή που όλοι κοιτάζουν εμένα για να παρουσιάσει τα πρόσφατα επιτεύγματα, να προεπισκοπήσει τις επερχόμενες πρωτοβουλίες και να δώσει τον πολιτικό τόνο για τους επόμενους 12 μήνες.

Φέτος, ωστόσο, η ομιλία κάθε άλλο παρά νικηφόρα θα ακουστεί.

Όταν η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν θα πατήσει το βήμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το πρωί της Τετάρτης, θα βρεθεί σε μια θέση που μέχρι τώρα της ξέφευγε: Την ευθραυστότητα και την αστάθεια.

Ουσιαστικά άγνωστη όταν εξελέγη για πρώτη φορά το 2019, η επικεφαλής της Κομισιόν κατάφερε να καλλιεργήσει σταδιακά την εικόνα μιας αξιόπιστης και αποτελεσματικής ηγέτιδας που θα μπορούσε να οδηγήσει το μπλοκ σε ταραγμένα νερά και να ωθήσει την ολοκλήρωση σε αχαρτογράφητα βάθη.

Η αντίδρασή της στην πανδημία COVID-19 είδε το εκτελεστικό της όργανο να αναλαμβάνει τα πρωτοφανή καθήκοντα της αγοράς σωτήριων εμβολίων για 450 εκατομμύρια πολίτες και της ανάπτυξης ενός ταμείου ανάκαμψης που βασίζεται στην έκδοση κοινού χρέους μεγάλης κλίμακας. Η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ενίσχυσε περαιτέρω τα διαπιστευτήριά της, ανεβαίνοντας σε μία από τις κορυφαίες φωνές στο δυτικό μέτωπο κατά της επιθετικής εισβολής του Βλαντιμίρ Πούτιν.

Στα τέλη του 2022, το περιοδικό Forbes ονόμασε την Ursula von der Leyen την πιο ισχυρή γυναίκα του κόσμου, έναν τίτλο που έκτοτε διατηρεί. Πέρυσι, έφτασε στην επανεκλογή της, συγκεντρώνοντας 401 ψήφους για μια δεύτερη θητεία, αριθμός μεγαλύτερος από ό,τι ανέμεναν οι παρατηρητές.

Όμως, μέσα σε λίγους μόνο μήνες, η θέση της πήρε απότομα την κάτω βόλτα, με κατηγορίες και μομφές από όλες τις πλευρές του πολιτικού φάσματος να δημιουργούν την άβολη εντύπωση μιας προέδρου που δέχεται πυρά.

Η αυξανόμενη αντιπολίτευση κορυφώθηκε τον Ιούλιο, όταν η φον ντερ Λάιεν αναγκάστηκε να υπερασπιστεί την προεδρία της απέναντι σε πρόταση μομφής που κατέθεσαν σκληροδεξιοί ευρωβουλευτές. Ενώ ήταν προκλητική απέναντι στους υποστηρικτές της πρότασης, τους οποίους κατακεραύνωσε ως "μαριονέτες" που ελέγχονται από τη Ρωσία, φρόντισε να προσφέρει κλάδο ελαίας στους υπόλοιπους νομοθέτες.

"Αναγνωρίζω ότι υπάρχουν μέλη που μπορεί να μην έχουν υπογράψει αυτή την πρόταση, αλλά έχουν εύλογες ανησυχίες για ορισμένα από τα ζητήματα που θέτει", τους είπε.

"Αυτό είναι αρκετά δίκαιο. Είναι μέρος της δημοκρατίας μας και θα είμαι πάντα έτοιμη να συζητήσω οποιοδήποτε θέμα θέλει αυτό το Σώμα, με γεγονότα και επιχειρήματα".

Το άνοιγμα φαίνεται ότι έπεσε στο κενό: δύο ακόμη ξεχωριστές προτάσεις μομφής βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη, μια δυσοίωνη πρόγευση για το νέο εργασιακό έτος.

"Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν αντιμετωπίζει ένα δύσκολο έργο στην Κατάσταση της Ένωσης", δήλωσε ο Φάμπιαν Ζούλεγκ, διευθύνων σύμβουλος του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής (EPC), επισημαίνοντας την εσωτερική αναταραχή που ταλανίζει πολλά κράτη μέλη, όπως η Γαλλία, ως έναν ακόμη πονοκέφαλο.

"Το καλύτερο που μπορεί να ελπίζει είναι να κρατήσει το πλοίο σταθερό, οπότε είναι απίθανο αυτή η Κατάσταση της Ένωσης να προτείνει την πραγματικά φιλόδοξη ατζέντα που χρειάζεται".

Η συμφωνία που μπαίνει συνεχώς στο στόχαστρο

Η δυσαρέσκεια για την προεδρία της φον ντερ Λάιεν είναι παντού στο Κοινοβούλιο.

Η δική της πολιτική οικογένεια, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), έχει εξαπολύσει μια ολομέτωπη επίθεση για να υπονομεύσει τη νομοθεσία που ψηφίστηκε στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας, την οποία η φον ντερ Λάιεν περιέγραψε κάποτε με υπερηφάνεια ως "τη στιγμή του ανθρώπου στο φεγγάρι".

Το ΕΛΚ έχει κατά καιρούς ψηφίσει σε συγχρονισμό με σκληρές και ακροδεξιές δυνάμεις για την επίτευξη αυτού του στόχου, προκαλώντας την οργή των σοσιαλιστών, των φιλελευθέρων και των Πρασίνων, οι οποίοι θεωρούν ότι αυτή η άτυπη συμμαχία αποτελεί παραβίαση της υπόσχεσης που έδωσε η φον ντερ Λάιεν στην εκστρατεία επανεκλογής της.

Τότε, η επικεφαλής της Κομισιόν είχε απορρίψει την επιδίωξη μιας δομημένης συνεργασίας με τη σκληρή δεξιά, βασικό αίτημα των προοδευτικών για να της προσδώσουν ψήφους. Αλλά το ΕΛΚ, που δεν δεσμεύεται από τη δήλωσή της, εκμεταλλεύτηκε τη δυναμική για την απλοποίηση των κανονισμών, που αγκαλιάστηκε με ενθουσιασμό από τα κράτη μέλη, για να προχωρήσει την ατζέντα του κατά της Πράσινης Συμφωνίας στο επόμενο στάδιο.

Η ιδεολογική σύγκρουση έχει διασπάσει τον φιλοευρωπαϊκό κεντρώο συνασπισμό που υποτίθεται ότι θα έδινε βάση στη δεύτερη θητεία της φον ντερ Λάιεν. Όταν έθεσε σε ψηφοφορία στο Κοινοβούλιο το ολοκαίνουργιο Κολέγιο των Επιτρόπων της, ο απολογισμός ήταν 370 ψήφοι υπέρ, αισθητά χαμηλότερος από τις 401 ψήφους που είχε λάβει μόλις λίγους μήνες νωρίτερα.

Από τότε, οι ρωγμές μόνο βάθαιναν.

Η απροθυμία του μπλοκ να επιβάλει κυρώσεις στο Ισραήλ για τον πόλεμό του στη Γάζα εξόργισε τους αριστερούς ευρωβουλευτές και ώθησε την Teresa Ribera, τη δεύτερη τη τάξει στην Επιτροπή, να σπάσει τις γραμμές της δημοσίως. Η πρόταση για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου του μπλοκ κατά 90% μέχρι το τέλος του 2040 έχει αποδοκιμαστεί ευρέως από τους συντηρητικούς, οι οποίοι έχουν ορκιστεί να τη σκοτώσουν.

Αλλά είναι η εμπορική συμφωνία ΕΕ-ΗΠΑ που έχει στείλει την αντιπολίτευση σε υπερδιέγερση.

Σύμφωνα με τους όρους, τους οποίους οριστικοποίησε η φον ντερ Λάιεν σε κατ' ιδίαν συνάντηση με τον Ντόναλντ Τραμπ στη Σκωτία, η συντριπτική πλειονότητα των προϊόντων που παράγονται στην ΕΕ και προορίζονται για την αγορά των ΗΠΑ υπόκεινται σε δασμούς 15%, ενώ η συντριπτική πλειονότητα των προϊόντων που παράγονται στις ΗΠΑ και προορίζονται για την αγορά της ΕΕ απαλλάσσονται από δασμούς. (Μια επιλεγμένη ομάδα προϊόντων, όπως τα αεροσκάφη, οι κρίσιμες πρώτες ύλες και ο εξοπλισμός ημιαγωγών, επωφελείται από ένα καθεστώς "μηδέν προς μηδέν").

Επιπλέον, το μπλοκ έχει δεσμευτεί να δαπανήσει 750 δισεκατομμύρια δολάρια για αμερικανική ενέργεια, να επενδύσει 600 δισεκατομμύρια δολάρια στην αμερικανική οικονομία και να αγοράσει αμερικανικά τσιπ τεχνητής νοημοσύνης αξίας 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέχρι το τέλος της θητείας του Τραμπ. Οι ΗΠΑ δεν ανέλαβαν παρόμοιες δεσμεύσεις.

Δεδομένης της αποκλειστικής αρμοδιότητας της Επιτροπής να καθορίζει την εμπορική πολιτική, η ευθύνη για την εξαιρετικά μονόπλευρη συμφωνία έπεσε σε μεγάλο βαθμό στην von der Leyen, πλήττοντας αυτό που μέχρι τώρα ήταν το μεγαλύτερο πλεονέκτημά της: τη φήμη της ως ικανής διαχειρίστριας κρίσεων.

Το πιο ανησυχητικό για τη von der Leyen είναι ότι οι πιο σκληρές επικρίσεις προέρχονται από τις σταθερά φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις που βρίσκονται πίσω από τον συνασπισμό της, οι οποίες θεωρούν ότι η συμφωνία αποτελεί συνθηκολόγηση που υποτάσσει το μπλοκ στα αμερικανικά σχέδια και τορπιλίζει τον στόχο της στρατηγικής αυτονομίας.

Η Nathalie Tocci, διευθύντρια του Istituto Affari Internazionali (IAI), πιστεύει ότι η ευθύνη θα πρέπει να μοιραστεί με τα κράτη μέλη, τα οποία "υπονομεύουν" το διαπραγματευτικό χέρι της εκτελεστικής εξουσίας μιλώντας δημόσια για να υπερασπιστούν τα ατομικά τους συμφέροντα.

"Το πρόβλημα είναι πραγματικά ο τρόπος με τον οποίο ο αυξανόμενος εθνικισμός εντός της Ευρώπης (και) η άνοδος της ακροδεξιάς, έχουν ουσιαστικά εκχυδαϊσει και αποψιλώσει το τι θα μπορούσε να είναι μια ατζέντα ενοποίησης της ΕΕ - και πολύ ξεκάθαρα, σχεδόν εξ ορισμού, αυτή είναι η δουλειά της Επιτροπής", δήλωσε ο Tocci στο Euronews.

"Νομίζω ότι θα ήταν άδικο να επιρρίψουμε την ευθύνη (για τη συμφωνία) αποκλειστικά στη von der Leyen, διότι από πολλές απόψεις είναι το θύμα ενός ευρύτερου πολιτικού πλαισίου. Μπορείτε να πείτε ότι δεν κάνει αρκετά για να το αντιμετωπίσει, αλλά υπάρχουν μόνο τόσα πολλά που μπορεί να κάνει γι' αυτό".

Μετά από ημέρες σιωπής, η φον ντερ Λάιεν παραδέχθηκε ότι η συμφωνία ήταν "σταθερή αλλά ατελής" και επέμεινε ότι, τουλάχιστον, θα παρέχει "σταθερότητα και προβλεψιμότητα" σε μια εποχή αναταραχής. Λίγο αργότερα, ο ισχυρισμός κατέρρευσε όταν ο ίδιος ο Τραμπ απείλησε να εφαρμόσει επιπλέον δασμούς σε αντίποινα για το αντιμονοπωλιακό πρόστιμο ύψους 2,95 δισεκατομμυρίων ευρώ που επέβαλε η Επιτροπή στην Google.

Μέχρι να πάρει τον λόγο για να εκφωνήσει την ομιλία της στο Στρασβούργο, θα συναντήσει ένα ακροατήριο που ίσως προτιμά τη μεταμέλεια από τις εξηγήσεις.