«Έπεσα θύμα τεσσάρων απόπειρων δολοφονίας»: Βία στις υπερπλήρεις φυλακές του Βελγίου

Ένα κελί εννέα τετραγωνικών μέτρων, χωρίς τουαλέτα, μπορεί να φιλοξενήσει έως και τρεις κρατούμενους, ενώ ένας από αυτούς μπορεί να αναγκαστεί να κοιμηθεί στο πάτωμα λόγω έλλειψης χώρου. Αυτή είναι μια συνηθισμένη κατάσταση στο Βέλγιο, μια χώρα που υποφέρει εδώ και χρόνια από το σοβαρό πρόβλημα του υπερπληθυσμού στις φυλακές, όπως καταγγέλλει η ένωση 9m² (à neuf mètres carrés).

Η φυλακή Forest των Βρυξελλών, η οποία πλέον δεν λειτουργεί, αποτελεί παράδειγμα αυτών των συνθηκών. Οι φωνές εκείνων που αναγκάστηκαν να υπομείνουν για να επιβιώσουν ακούγονται ακόμη εκεί. Δύσκολες ιστορίες, όπως αυτή του Jean-Luc Mahy, ενός πρώην κρατούμενου που κατάφερε να αποκτήσει πτυχίο κατά τη διάρκεια των 18 και πλέον χρόνων φυλάκισής του, αλλά και που σκέφτηκε αρκετές φορές να αυτοκτονήσει εξαιτίας των σκληρών συνθηκών μέσα στη φυλακή.

"Φυσικά και υπάρχουν εντάσεις στη φυλακή. Έπεσα θύμα τεσσάρων απόπειρων δολοφονίας, μία από αυτές σε ηλικία 18 ετών, όταν ένας τύπος μπήκε στο κελί μου, νομίζοντας ότι είχα σκοτώσει τη φίλη του, και με ξυλοκόπησε. Θυμάμαι ότι οι δεσμοφύλακες μου έσωσαν τη ζωή. Με πήγαν στο ντους. Ήμουν εκεί εντελώς γυμνός και το νερό έτρεχε και αφόδευα ανάμεσα στους γλουτούς μου και αιμορραγούσα πολύ. Τέτοιες στιγμές δεν ξεχνάς", δήλωσε ο πρώην κρατούμενος στο Euronews.

Ένα μουσείο φυλακής

Ο σύλλογος 9m² γεννήθηκε για να αναδείξει αυτό το πρόβλημα στην κοινωνία και να καλέσει σε προβληματισμό για τις καταστάσεις που αντιμετωπίζουν καθημερινά οι κρατούμενοι. Για το σκοπό αυτό, τα μέλη της ένωσαν τις δυνάμεις τους για να μετατρέψουν την πρώην φυλακή σε έναν εκπαιδευτικό χώρο όπου ερευνητές, φοιτητές, δημόσιοι υπάλληλοι και πρώην κρατούμενοι μπορούν να συγκεντρώσουν τις εμπειρίες τους για να συμβάλουν στην επίλυση ενός συστημικού προβλήματος που επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου, σύμφωνα με τον διευθυντή της ένωσης, Manuel Lambert.

"Βλέπουμε ότι ο υπερπληθυσμός στις φυλακές συνεχίζει να αυξάνεται. Δεν υπάρχει καμία βελτίωση. Αυτό είναι που μας ανησυχεί. Από κυβέρνηση σε κυβέρνηση, φαίνεται να είμαστε εγκλωβισμένοι στο ίδιο μοτίβο φυλάκισης", λέει ο Manuel Lambert.

Εξηγεί επίσης ότι "ο υπερπληθυσμός σημαίνει ότι κρατούμενοι με πολύ διαφορετικές ανάγκες αναγκάζονται να μοιράζονται μικρούς χώρους, γεγονός που αυξάνει τις εντάσεις". Σε αυτό πρέπει να προστεθεί και η "έλλειψη πόρων" όταν οι κοινωνικοί χώροι χρησιμοποιούνται για διαμονή, εξαλείφοντας έτσι τη δυνατότητα απόσπασης προσοχής και μάθησης για τους κατάδικους.

Σύμφωνα με τα λόγια του διευθυντή του 9m², "η φυλακή δεν θα λύσει τίποτα υπό αυτές τις συνθήκες, διότι όσοι εισέρχονται αναλφάβητοι θα φεύγουν αναλφάβητοι και η παραμονή στη φυλακή θα είναι χάσιμο χρόνου".

Ο υπερπληθυσμός δυσχεραίνει την επανένταξη

Ένα άλλο πρόβλημα είναι η έλλειψη προσωπικού των φυλακών, που σημαίνει λιγότερη επιτήρηση και περισσότερα προβλήματα στην καθιέρωση εξατομικευμένης φροντίδας. "Όλα αυτά δημιουργούν ένα κλίμα που ευνοεί περισσότερο τη βία εντός των τειχών, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η ακεραιότητα τόσο των κρατουμένων όσο και του προσωπικού", εξηγεί ο Lambert.

Χωρίς την απαραίτητη ψυχολογική υποστήριξη, οι πιθανότητες επανένταξης αυξάνονται. Τα μέλη του 9m² δηλώνουν ότι "δεν υπάρχουν αρκετοί κοινωνικοί λειτουργοί, γιατροί και ψυχίατροι που να φροντίζουν τους κρατούμενους , ώστε οι άνθρωποι αυτοί να μπορούν να φύγουν σε καλύτερες συνθήκες από ό,τι μπήκαν", τονίζει ο Lambert, ο οποίος υπογραμμίζει επίσης ότι "το ποσοστό υποτροπής των ανθρώπων που ξεκινούν ξανά είναι πολύ υψηλό στο Βέλγιο, οπότε βλέπουμε ότι η φυλακή είναι μια αποτυχία στην προστασία της κοινωνίας".

Ένα ευρέως διαδεδομένο πρόβλημα στην Ευρώπη

Το Βέλγιο είναι μία από τις πιο υπερπλήρεις χώρες στην Ευρώπη, με περισσότερους από 13.000 κρατούμενους στις φυλακές, όταν η χωρητικότητα είναι για 11.000. Αλλά αυτό είναι ένα ευρέως διαδεδομένο πρόβλημα στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στη Γαλλία, την Ιταλία και την Κύπρο.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) επισκέπτεται τακτικά τις ευρωπαϊκές φυλακές για να ελέγξει ότι λειτουργούν σωστά και ότι δεν παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας έρευνάς της, που πραγματοποιήθηκε το 2024, οι ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες υπάρχει σοβαρός υπερπληθυσμός στις φυλακές (περισσότεροι από 105 κρατούμενοι ανά 100 θέσεις) είναι : Σλοβενία (134), Κύπρος (132), Γαλλία (124), Ιταλία (118), Ρουμανία (116) και Βέλγιο (113).

Οι χώρες με μέτριο υπερπληθυσμό (105 ή λιγότεροι αλλά ακόμα πάνω από τη χωρητικότητα) περιλαμβάνουν την Κροατία (110), την Ιρλανδία (105) και τη Σουηδία (105). Καταστάσεις κοντά στον κορεσμό παρατηρήθηκαν επίσης στη Σκωτία (100), την Αγγλία και την Ουαλία (98) και τη Σερβία (98).

Η κατάσταση επιδεινώνεται καθώς, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, ο αριθμός των κρατουμένων θα μπορούσε να αυξηθεί έως και 200% μεταξύ 2023 και 2027 στις ευρωπαϊκές φυλακές λόγω του κοινωνικοπολιτικού πλαισίου.

Η επιρροή του πολιτικού πλαισίου

Ο υπερπληθυσμός των φυλακών συνδέεται συχνά με το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της χώρας και με την πεποίθηση ότι ένα δικαστικό σύστημα που βασίζεται σε μακροχρόνιες ποινές είναι πιο αποτελεσματικό.

Ο Hugh Chetwynd, Εκτελεστικός Γραμματέας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων, δίνει το παράδειγμα της Ιταλίας, της Γαλλίας ή του Ηνωμένου Βασιλείου ως χώρες με "προβλήματα υπερπληθυσμού" και οι οποίες "επέλεξαν να αυστηροποιήσουν την ποινική νομοθεσία", μεταξύ άλλων και για τα αδικήματα που αφορούν τα ναρκωτικά.

"Το ζήτημα είναι ότι υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης στις εναλλακτικές λύσεις αντί της φυλάκισης για τα αδικήματα ναρκωτικών, για παράδειγμα, όπου οι άνθρωποι θα μπορούσαν να αποτραπούν από το να πάνε στη φυλακή με την επιβολή ηλεκτρονικών βραχιολιών και κοινωφελούς εργασίας", δήλωσε ο Hugh Chetwynd στο Euronews.

Ταυτόχρονα, λέει ότι υπάρχει αύξηση του οργανωμένου εγκλήματος στην Ευρώπη και οι ομάδες αυτές "μπορούν να συνεχίσουν τη δουλειά τους και τις επιχειρήσεις τους ενώ βρίσκονται στη φυλακή, επειδή το προσωπικό δεν μπορεί να τους ελέγξει σωστά, επειδή υπάρχει τόσο μεγάλος συνωστισμός".

Σε αυτό προστίθεται και το γεγονός ότι "στις περισσότερες χώρες, αν ένα δικαστήριο στείλει ένα άτομο σε μια φυλακή με έγκυρο ένταλμα κράτησης, η φυλακή δεν μπορεί να το αποβάλει και θα το δεχτεί ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να πάει να κοιμηθεί σε ένα στρώμα στο πάτωμα ενός κελιού", δήλωσε ο Chetwynd.

Ο ίδιος πιστεύει ότι υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος να διανυθεί μέχρι να υπάρξει μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη στις ευρωπαϊκές κοινωνίες ότι η φυλακή αποτελεί αντανάκλαση και μέσο για τη βελτίωση της κοινωνίας.