Explainer: Πώς η ΕΕ θα συγκεντρώσει 35 δισ. για την Ουκρανία

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ένα νέο σχέδιο: να αντλήσει δάνειο ύψους 35 δισεκατομμυρίων ευρώ, να το παραδώσει στην Ουκρανία και να βοηθήσει τη χώρα να καλύψει το τεράστιο κενό που άφησε στον προϋπολογισμό της η εισβολή της Ρωσίας, η οποία πλησιάζει την 1.000ή ημέρα της χωρίς να διαφαίνεται λύση.

«Κατανοούμε τις τεράστιες χρηματοδοτικές ανάγκες που δημιούργησε ο πόλεμος», δήλωσε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν την Παρασκευή κατά τη διάρκεια επίσκεψης στο Κίεβο. «Πρέπει να διατηρήσετε το κράτος και την οικονομία σε λειτουργία και ταυτόχρονα να ενισχύσετε την αμυντική σας ικανότητα έναντι της ρωσικής επίθεσης».

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υποσχέθηκε ότι το δάνειο θα παράσχει στην Ουκρανία τον «πολυπόθητο δημοσιονομικό χώρο» για την κυβέρνηση και θα χορηγήσει «τη μέγιστη δυνατή ευελιξία» για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών της, όπως η πληρωμή υπηρεσιών υγείας, η προμήθεια όπλων και η επισκευή των ενεργειακών συστημάτων που βομβαρδίζουν ανελέητα οι ρωσικές δυνάμεις.

Το γεγονός ότι οι Βρυξέλλες προμηθεύουν την Ουκρανία με μια νέα γραμμή πίστωσης δεν είναι κάτι καινούργιο, καθώς αυτό συμβαίνει τακτικά από την έναρξη του πολέμου. Αλλά αυτή τη φορά, μια βασική διαφορά καθιστά την πρωτοβουλία πραγματικά πρωτοποριακή: Τα παγωμένα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας θα λειτουργήσουν ως εγγύηση για το δάνειο και θα μοχλευθούν για την εκπλήρωση όλων των αποπληρωμών, απαλλάσσοντας τον προϋπολογισμό του Κιέβου.

Πώς θα λειτουργήσει αυτό; Το euronews εξηγεί όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε.

Από πού προέρχεται η ιδέα

Η ιδέα προέρχεται από το σύνθημα «κάντε τη Ρωσία να πληρώσει» που υιοθέτησε η Δύση το 2022 για να αναγκάσει τη Μόσχα να πληρώσει τον τεράστιο λογαριασμό που προκάλεσε η απόλυτη καταστροφή που προκάλεσε σε ολόκληρη την Ουκρανία. Το Κρεμλίνο αγνόησε αυτές τις εκκλήσεις και συνέχισε τη βίαιη εισβολή του.

Με τους συμμάχους να αντιμετωπίζουν περιορισμένους σε μετρητά προϋπολογισμούς στο εσωτερικό τους, στράφηκαν σε μια πρόσθετη πηγή χρηματοδότησης που θα απάλλασσε τα ταμεία τους: τα περιουσιακά στοιχεία της ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας που είχαν παγώσει τις πρώτες ημέρες της σύγκρουσης. Αυτά τα συναλλαγματικά αποθέματα αξίζουν περίπου 270 δισεκατομμύρια ευρώ, με τη συντριπτική πλειοψηφία (210 δισεκατομμύρια ευρώ) να φυλάσσεται σε έδαφος της ΕΕ.

Ο κύριος κάτοχος είναι η Euroclear, ένα κεντρικό αποθετήριο τίτλων (ΚΑΤ) με έδρα τις Βρυξέλλες.

Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, τα κρατικά περιουσιακά στοιχεία δεν μπορούν να κατασχεθούν. Ωστόσο, τα έκτακτα έσοδα που παράγουν δεν απολαμβάνουν της ίδιας προστασίας, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να κατασχεθούν και να τύχουν διαφόρων τρόπων διαχείρισης.

Τον Μάιο, τα κράτη μέλη συμφώνησαν να χρησιμοποιήσουν τα έκτακτα κέρδη, τα οποία εκτιμάται ότι κυμαίνονται μεταξύ 2,5 και 3 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως, για τη στήριξη του στρατού και των προσπαθειών ανοικοδόμησης της Ουκρανίας. Καθώς η κατάσταση στη χώρα γινόταν ολοένα και πιο δύσκολη, οι ηγέτες της G7 υπέγραψαν τον Ιούνιο μια δέσμευση να συγκεντρώσουν δάνειο ύψους 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων (45 δισεκατομμυρίων ευρώ) και να παράσχουν στο Κίεβο άμεση ανακούφιση.

Ποια είναι η σχέση μεταξύ της ΕΕ και του δανείου της G7

Όλα αποτελούν μέρος της ίδιας πρωτοβουλίας.

Η αρχική ιδέα ήταν η ΕΕ και οι ΗΠΑ να συνεισφέρουν από 20 δισεκατομμύρια δολάρια (18 δισεκατομμύρια ευρώ) η καθεμία, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς και η Ιαπωνία θα δανείζονταν το υπόλοιπο ποσό μέχρι να φτάσουν τα 50 δισεκατομμύρια δολάρια.

Αλλά η Ουάσινγκτον εξέφρασε επιφυλάξεις για τον τρόπο με τον οποίο οι Βρυξέλλες ανανεώνουν τις κυρώσεις. Σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ, οι περιορισμοί κατά της Ρωσίας, από την απαγόρευση του πετρελαίου μέχρι τους ολιγάρχες που περιλαμβάνονται στη μαύρη λίστα, πρέπει να παρατείνονται κάθε έξι μήνες με ομόφωνη ψηφοφορία. Αυτό σημαίνει ότι κάποια στιγμή ένα κράτος μέλος, όπως η Ουγγαρία, θα μπορούσε να μπλοκάρει την ανανέωση και να ξεπαγώσει τα περιουσιακά στοιχεία, προκαλώντας τη διάλυση του δανείου και εκθέτοντας τους δυτικούς συμμάχους σε μεγάλο οικονομικό κίνδυνο.

Η προοπτική ενός τέτοιου σεναρίου επιβράδυνε τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των αξιωματούχων της ΕΕ και των ΗΠΑ, ακόμη και αν η κατάσταση στην Ουκρανία, που δέχεται έντονους ρωσικούς βομβαρδισμούς, γίνει απελπιστική εν όψει της χειμερινής περιόδου.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν προχώρησε σε ένα υψηλότερο από το αναμενόμενο μερίδιο των 35 δισεκατομμυρίων ευρώ για να πείσει την Ουάσινγκτον και άλλους συμμάχους να αναλάβουν ταχύτερη δράση. Οι επερχόμενες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ και η πιθανή επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ προσθέτουν επείγοντα χαρακτήρα στο σχέδιο.

Δεν είναι υπερβολικά μεγάλο το μερίδιο της ΕΕ;

Τα 35 δισεκατομμύρια ευρώ της ΕΕ είναι πολύ περισσότερα από τα 18 δισεκατομμύρια ευρώ που υποτίθεται ότι θα συνεισέφερε, όταν η G7 ανακοίνωσε το σχέδιο τον Ιούνιο. Στην πραγματικότητα, αντιπροσωπεύει περισσότερα από τα τρία τέταρτα της υπόσχεσης των 45 δισεκατομμυρίων ευρώ. Αλλά τα πράγματα μπορούν ακόμη να αλλάξουν.

Αξιωματούχοι της Επιτροπής λένε ότι οι δυτικοί σύμμαχοι πρέπει να μελετήσουν την πρόταση της φον ντερ Λάιεν και να αποφασίσουν πόσο θέλουν να συνεισφέρουν. Εάν το συνολικό ποσό ξεπεράσει τα 45 δισεκατομμύρια ευρώ, τότε οι Βρυξέλλες θα προσαρμόσουν το δάνειό τους και θα μειώσουν το μερίδιό τους κάτω από τα 35 δισεκατομμύρια ευρώ.

Περαιτέρω σαφήνεια αναμένεται μέχρι το τέλος Οκτωβρίου.

Πώς θα χρησιμοποιηθούν τα έκτακτα κέρδη

Σύμφωνα με το σχέδιο της φον ντερ Λάιεν, η Επιτροπή θα δημιουργήσει τον Μηχανισμό Συνεργασίας για το Δάνειο της Ουκρανίας, ένα είδος κοινής δεξαμενής όπου θα διοχετεύονται τα έκτακτα κέρδη.

Μόλις οι σύμμαχοι συγκεντρώσουν το δάνειο και μεταφέρουν τα χρήματα στην Ουκρανία, θα τους επιτραπεί να αξιοποιήσουν αυτόν τον νέο μηχανισμό και να λάβουν μερίδιο από τα έκτακτα έσοδα ανάλογα με το ποσό που έχουν δανείσει. Οι σύμμαχοι θα χρησιμοποιούν αυτά τα έκτακτα κέρδη για την εκπλήρωση των αποπληρωμών, συμπεριλαμβανομένου του κεφαλαίου, των επιτοκίων και άλλων πρόσθετων δαπανών.

Αυτό σημαίνει ότι ούτε η G7 ούτε η Ουκρανία θα επωμιστούν το βάρος των αποπληρωμών.

Τι ακολουθεί

Η Επιτροπή ζήτησε από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να προχωρήσουν γρήγορα με την πρόταση, καθώς πρέπει να συγκεντρώσει το δάνειο των 35 δισ. ευρώ πριν από το τέλος του τρέχοντος έτους.

Η ψηφοφορία στο Συμβούλιο θα γίνει με ειδική πλειοψηφία, πράγμα που σημαίνει ότι το ίδιο το δάνειο δεν θα υπόκειται σε ατομικά βέτο. Αυτό αυξάνει τις ελπίδες για μια άμεση συμφωνία.

Εάν τα πράγματα πάνε καλά, η Επιτροπή θα μπορούσε να κάνει την πρώτη μεταφορά στα τέλη του 2024 ή στις αρχές του 2025, αφού επαληθεύσει ότι το Κίεβο έχει εκπληρώσει μια σειρά από όρους πολιτικής. Τα 35 δισ. ευρώ αναμένεται να εκταμιευθούν σταδιακά κατά τη διάρκεια του 2025, αν και είναι επίσης δυνατή η εφάπαξ καταβολή.

Εναπόκειται στην κυβέρνηση Ζελένσκι να αποφασίσει πώς θα χρησιμοποιήσει τη βοήθεια. Τα χρήματα θα είναι «μη καθορισμένα» και «μη στοχευμένα», εξήγησε ανώτερος αξιωματούχος της Επιτροπής, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας. Ο αξιωματούχος τόνισε ότι δεν υπάρχει «καμία απαγόρευση» να αφιερωθεί μέρος του δανείου για την αγορά όπλων και πυρομαχικών για τον ουκρανικό στρατό.

Η εκταμίευση θα γίνει σε τραπεζικούς λογαριασμούς στο όνομα της Ουκρανίας, αλλά με έδρα το έδαφος των δανειστών, επιτρέποντας μεγαλύτερη αυτονομία.

Εν τω μεταξύ, τα έκτακτα κέρδη από τα ακινητοποιημένα περιουσιακά στοιχεία θα διοχετεύονται στην κοινή δεξαμενή από τον Αύγουστο του 2025 και μετά.

Το ουγγρικό βέτο

Στο πλαίσιο του σχεδίου, ο Ύπατος Εκπρόσωπος Ζοσέπ Μπορέλ πρότεινε να παραταθεί η περίοδος ανανέωσης των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων από έξι σε 36 μήνες για να ενισχυθεί η μακροπρόθεσμη προβλεψιμότητα και να διασκεδαστούν οι ανησυχίες της Ουάσινγκτον.

Σε αντίθεση με το δάνειο, η πρόταση αυτή θα υπόκειται σε ομοφωνία, πράγμα που σημαίνει ότι η Ουγγαρία θα μπορούσε να εκτροχιάσει την ιδέα και να διατηρήσει τους κανόνες ως έχουν τώρα για να διατηρήσει την πολιτική της επιρροή.

Αξιωματούχοι της Επιτροπής λένε ότι, μιλώντας νομικά, το βέτο δεν θα άλλαζε το δάνειο των 35 δισ. ευρώ και οι Βρυξέλλες θα προχωρούσαν με ή χωρίς μεγαλύτερη περίοδο ανανέωσης. «Τα χρήματα συνεχίζουν να ρέουν όσο τα περιοριστικά μέτρα παραμένουν σε ισχύ», δήλωσε ο αξιωματούχος.

Επιπλέον, ο Μπορέλ έχει προσθέσει δύο πολιτικές προϋποθέσεις για να ξεπαγώσουν τα περιουσιακά στοιχεία: Η Ρωσία παύει τις εχθροπραξίες της και πληρώνει για τις αποζημιώσεις.

Αν και τα κράτη μέλη υποστηρίζουν αυτή την προσέγγιση, η πραγματικότητα είναι ότι η Ουγγαρία θα διατηρήσει το δικαίωμα βέτο της για τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία, είτε μπορεί να το ασκήσει σε έξι είτε σε 36 μήνες.

Η Ουάσινγκτον θα κινηθεί αναλόγως, καθώς κάθε επιχείρηση που ενέχει οικονομικούς κινδύνους απαιτεί την έγκριση επιπλέον χρηματοδότησης από το αμερικανικό Κογκρέσο. Στην περίπτωση της ΕΕ, η απόλυτη εγγύηση έναντι μιας δυσάρεστης έκπληξης θα είναι ο κοινός προϋπολογισμός του μπλοκ.