Διεύρυνση της ΕΕ: Πώς θα τελειώσει η αναμονή;

Η φράση "Περιμένοντας τον Γκοντό", ένα θεατρικό έργο όπου οι πρωταγωνιστές περιμένουν κάτι που δεν συμβαίνει ποτέ, έχει γίνει η αγαπημένη ατάκα του Αλβανού πρωθυπουργού Έντι Ράμα για να περιγράψει το συναίσθημα που έχουν ορισμένες υποψήφιες χώρες απέναντι στην πιθανή ένταξη στην ΕΕ.

"Η Αλβανία (είναι) ο Εστραγκόν, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο Σάμιουελ Μπέκετ", δήλωσε ο Ράμα τον Ιούνιο του 2022, μετά από μια σύνοδο κορυφής ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων.

Επί του παρόντος, εννέα χώρες που φιλοδοξούν να ενταχθούν στην ΕΕ και έχουν το καθεστώς υποψήφιων χωρών βρίσκονται σε διάφορα στάδια της ενταξιακής διαδικασίας. Επτά από αυτές έχουν ήδη ξεκινήσει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, το τελευταίο στάδιο της πορείας προς την ένταξη.

Ωστόσο, η διαδικασία έχει κολλήσει από την πλευρά των Βρυξελλών τουλάχιστον από την εποχή της προηγούμενης Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπό τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ.

Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων πιέζουν για πρόοδο εδώ και πολλά χρόνια. Η Αλβανία και η Σερβία υπέβαλαν αίτηση ένταξης στην ΕΕ το 2009, το Μαυροβούνιο το 2008 και για τη Βόρεια Μακεδονία η αναμονή διαρκεί από το 2004.

Η διαδικασία φαίνεται να έχει επιβραδυνθεί, προς μεγάλη απογοήτευση των ηγετών και των πολιτών των χωρών της περιοχής - μέχρι τώρα.

Η Κροατία, η τελευταία χώρα που εντάχθηκε στην ΕΕ το 2013, χρειάστηκε να περιμένει 10 χρόνια από την αίτηση μέχρι το τελικό πράσινο φως, ενώ η Ρουμανία και η Βουλγαρία χρειάστηκε να διαπραγματευτούν 12 χρόνια.

Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων εξακολουθούν να περιμένουν, παρά τις προσπάθειές τους να ευθυγραμμίσουν τις πολιτικές τους και να εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι ραγδαίες γεωπολιτικές αλλαγές ήταν από τους βασικούς λόγους που οδήγησαν στην αναζωογόνηση της προσπάθειας να προχωρήσει η διαδικασία διεύρυνσης και στο στρατηγικό ενδιαφέρον των Βρυξελλών να υποδεχθούν νέα μέλη.

Η διεύρυνση προς τα νοτιοανατολικά θεωρείται ευρέως ως βασικό εργαλείο εξωτερικής πολιτικής και στρατηγική προτεραιότητα στην ΕΕ στο σύνολό της, σε σημείο που η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen την επαναπροσδιόρισε ως "επανένωση της Ευρώπης" στην τελευταία ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης.

"Υπάρχει επιβράδυνση της διαδικασίας διεύρυνσης, αν τη συγκρίνουμε με τη ρητορική δέσμευση που ακούγεται από τους ανώτερους αξιωματούχους και τους πολιτικούς (της ΕΕ)", δήλωσε στο Euronews η Teona Lavrelashvili, επιστημονική συνεργάτης του Κέντρου Ευρωπαϊκών Σπουδών Wilfrid Martens.

"Το να γίνεις μέλος της ΕΕ έχει γίνει πολύ πιο απαιτητικό. Οι χώρες πρέπει να σέβονται μια σειρά από κανόνες, να διασφαλίζουν το κράτος δικαίου και να πληρούν μια σειρά από κριτήρια αναφοράς, κάτι που δεν ίσχυε στην προηγούμενη ένταξη. Επίσης, η γεωπολιτική έχει γίνει πολύ πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί", δήλωσε η ίδια.

Για να ενταχθεί στην ΕΕ, κάθε χώρα πρέπει να πληροί μια σειρά προτύπων διακυβέρνησης, γνωστά ως κριτήρια της Κοπεγχάγης, που θεσπίστηκαν το 1993, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αξιολογεί την πρόοδό τους και την τελική ομόφωνη ψήφο να επαφίεται στους ηγέτες των 27 κρατών μελών.

Φόβοι για περισσότερα βέτο μεταξύ των χωρών της ΕΕ

Την επόμενη εβδομάδα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παρουσιάσει τη δέσμη μέτρων για τη διεύρυνση του 2025, μια ετήσια μελέτη για την αξιολόγηση της προόδου που σημειώνουν οι υποψήφιες χώρες της ΕΕ.

Φέτος, το πακέτο θα περιλαμβάνει την "επισκόπηση της πολιτικής πριν από τη διεύρυνση" σχετικά με τις αλλαγές που πρέπει να υιοθετήσουν τα σημερινά μέλη της ΕΕ για να φιλοξενήσουν τους νεοεισερχόμενους, δήλωσαν πηγές στις Βρυξέλλες στο Euronews.

Σύμφωνα με τον Lavrelashvili, τα σημερινά κράτη μέλη της ΕΕ έχουν κάποιες ανησυχίες σχετικά με τα νέα μέλη, ιδίως όσον αφορά τη συνοχή.

Αλλά κατά τη γνώμη της, ο κύριος φόβος είναι ότι μια διευρυμένη ΕΕ θα κινείται ακόμη πιο αργά από ό,τι τώρα σε θέματα όπου απαιτείται ομοφωνία. "Η θεσμική αρχιτεκτονική της ΕΕ είναι ο πραγματικός ελέφαντας στο δωμάτιο", δήλωσε η ίδια.

Και τα 27 κράτη μέλη πρέπει να συμφωνήσουν για να ληφθεί μια απόφαση σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, συμπεριλαμβανομένης της εξωτερικής και οικονομικής πολιτικής, και η προσθήκη περισσότερων μελών χωρίς θεσμική μεταρρύθμιση του μπλοκ θα σήμαινε περισσότερες φωνές που θα μπορούσαν να ασκήσουν το βέτο τους στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, για παράδειγμα, πιστεύει ότι "οι διαδικασίες διεύρυνσης και η ευρωπαϊκή ενοποίηση πρέπει να προχωρήσουν χέρι-χέρι" και ότι "απαιτούνται θεσμικές και δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις της ΕΕ για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της τρέχουσας διαδικασίας διεύρυνσης και να διασφαλιστεί η ικανότητα της ΕΕ να απορροφήσει νέα μέλη", αναφέρεται στο τελευταίο ψήφισμα που εγκρίθηκε για το θέμα.

Τρόπος άρσης του αδιεξόδου;

Με την πάροδο των ετών, ένας από τους τρόπους για να αρθεί αυτό το αδιέξοδο ήρθε με τη μορφή της χορήγησης στους νεοεισερχόμενους την ιδιότητα του μέλους της ΕΕ χωρίς δικαίωμα βέτο.

Προς το παρόν, δεν έχει γίνει καμία τέτοια συζήτηση σε κανένα επίπεδο μεταξύ των χωρών της ΕΕ σχετικά με την πρόταση αυτή, δήλωσαν τρεις διαφορετικές πηγές της ΕΕ στο Euronews.

Ωστόσο, ο Steven Blockmans, από τη δεξαμενή σκέψης Centre for European Policy Studies (CEPS), πιστεύει ότι αυτό μπορεί να αλλάξει στο εγγύς μέλλον.

"Είναι αναμφισβήτητο ότι αυτό θα εισάγει, φυσικά, μια διαφοροποίηση μεταξύ των νέων και των υφιστάμενων κρατών μελών. Αλλά θα είχε προσωρινό χαρακτήρα", δήλωσε ο Blockmans στο Euronews.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Blockmans, η επιλογή αυτή θα διευκόλυνε τη λήψη αποφάσεων μεταξύ των κρατών μελών.

Κατά τη γνώμη του, θα ήταν χρονικά περιορισμένη και αποδεκτή από νομική άποψη. "Δεν θα δημιουργούσε παραβίαση (στο δίκαιο της ΕΕ) επειδή θα εφαρμοζόταν σε όλους τους μελλοντικούς υποψηφίους που θα προσχωρούσαν στην ΕΕ, οπότε δεν θα υπήρχε καμία διάκριση μεταξύ τους", κατέληξε.