Τι θα συμβεί αν δεν υπάρξει δάνειο για την Ουκρανία; Η ΕΕ εξετάζει εναλλακτικά σχέδια
Ο χρόνος περνάει γρήγορα για την Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να βρει τρόπο να στηρίξει τις οικονομικές και στρατιωτικές δεσμεύσεις της Ουκρανίας, προτού εξαντληθεί η ροή της εξωτερικής βοήθειας, η οποία έχει επηρεαστεί σοβαρά από την υποχώρηση της κυβέρνησης Τραμπ.
Το διακύβευμα δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο: Ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι δήλωσε ότι η χώρα του θα χρειαστεί χρηματοδότηση από την "αρχή" του επόμενου έτους.
"Δεν ξέρω αν είναι δυνατόν. Δεν εξαρτώνται όλα από εμάς", δήλωσε ο Ζελένσκι.
Την περασμένη εβδομάδα, το Βέλγιο εμπόδισε ένα πρωτοποριακό σχέδιο για τη χρήση των δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων της ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας και την έκδοση δανείου ύψους 140 δισεκατομμυρίων ευρώ προς το Κίεβο. Ως ο κύριος κάτοχος των περιουσιακών στοιχείων, το Βέλγιο ανησυχεί ότι θα μπορούσε να μείνει μόνο του απέναντι στα αντίποινα της Μόσχας και απαιτεί αλεξίσφαιρες εγγυήσεις για να διασφαλιστεί η απόλυτη αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών - μελών.
Ενώ η αρχή του δανείου για τις αποζημιώσεις έχει λάβει ευρεία υποστήριξη από τις περισσότερες πρωτεύουσες, παραμένει ασαφές αν η ΕΕ θα μπορέσει να πείσει τον Βέλγο πρωθυπουργό Μπαρτ ντε Βέβερ μέχρι τη στιγμή που οι ηγέτες θα συναντηθούν ξανά τον Δεκέμβριο για μια σύνοδο κορυφής που θα είναι καθοριστική.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να παρουσιάσει ένα έγγραφο επιλογών τις επόμενες εβδομάδες, στο οποίο θα εκτίθενται οι πιθανές εναλλακτικές λύσεις για το δάνειο επανορθώσεων, από την καλύτερη προς τη χειρότερη.
Ακολουθεί τι μπορεί να περιλαμβάνει (ή να μην περιλαμβάνει) το πολυαναμενόμενο έγγραφο.
Το αρχικό δάνειο επανορθώσεων
Παρά τη σωρεία ερωτημάτων και ανησυχιών που έθεσε η βελγική κυβέρνηση, η Επιτροπή τείνει να επιμείνει στην αρχική της ιδέα: το δάνειο επανορθώσεων.
Σύμφωνα με το προσωρινό σχέδιο, το Euroclear, ένα κεντρικό αποθετήριο τίτλων στις Βρυξέλλες, θα μεταφέρει τα δεσμευμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία στην Επιτροπή, η οποία στη συνέχεια θα χρησιμοποιήσει τα κεφάλαια για την έκδοση του δανείου αποζημιώσεων προς την Ουκρανία. Ένα κονδύλι ύψους 140 δισ. ευρώ που θα εκταμιευθεί σταδιακά σε βάθος χρόνου και υπό προϋποθέσεις.
Η Ουκρανία θα κληθεί να αποπληρώσει το δάνειο μόνο αφού η Ρωσία συμφωνήσει να αποζημιώσει για τις ζημίες που προκλήθηκαν. Στη συνέχεια, η Επιτροπή θα εξοφλούσε την Euroclear και η Euroclear θα εξοφλούσε τη Ρωσία, κλείνοντας τον κύκλο και αποφεύγοντας, θεωρητικά, τη δήμευση.
Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παραδέχθηκε ότι το σχέδιο δεν είναι "απλό", αλλά επέμεινε ότι είναι "νομικά ορθό" και ότι όλα τα εκκρεμή ζητήματα μπορούν να επιλυθούν.
Κατ' ιδίαν, αξιωματούχοι της Επιτροπής λένε ότι η επισφαλής κατάσταση των εθνικών προϋπολογισμών θα αποδειχθεί τελικά το πιο ισχυρό επιχείρημα υπέρ της τολμηρής λύσης.
"Για μένα δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στο δάνειο για τις αποζημιώσεις", δήλωσε η πρωθυπουργός της Δανίας Μέτε Φρέντερικσεν, η οποία στέκεται στο πλευρό της φον ντερ Λάιεν.
"Είναι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός και μου αρέσει πραγματικά η ιδέα ότι η Ρωσία πληρώνει για τις ζημιές που έχει κάνει και διαπράξει στην Ουκρανία".
Ένα διευρυμένο δάνειο αποζημιώσεων
Ένα από τα πιο επαναλαμβανόμενα παράπονα του Βελγίου είναι το γεγονός ότι το σχέδιο της Επιτροπής βασίζεται αποκλειστικά στα περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στο Euroclear, περίπου 185 δισ. ευρώ. (Η ΕΕ θα έπρεπε να βάλει στην άκρη 45 δισεκατομμύρια ευρώ για να καλύψει μια τρέχουσα πιστωτική γραμμή της G7 που υποστηρίζεται από έκτακτα κέρδη, η οποία θα έπαυε να υφίσταται).
Και όμως, τα τελευταία τρία χρόνια, η Επιτροπή έχει δηλώσει δημοσίως ότι τα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας που είναι ακινητοποιημένα σε όλο το έδαφος της ΕΕ αξίζουν περίπου 210 δισεκατομμύρια ευρώ.
Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να υπάρχουν 25 δισεκατομμύρια ευρώ, πάνω κάτω, που δεν έχουν καταγραφεί.
"Το πιο χοντρό κοτόπουλο βρίσκεται στο Βέλγιο, αλλά υπάρχουν και άλλα κοτόπουλα τριγύρω", δήλωσε ο ντε Βέβερ μετά την άκαρπη σύνοδο κορυφής. "Κανείς δεν μιλάει ποτέ γι' αυτό".
Η Επιτροπή έχει μέχρι στιγμής αρνηθεί να αποκαλύψει τη θέση των άλλων περιουσιακών στοιχείων.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της ερευνητικής υπηρεσίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Γαλλία κατέχει περίπου 19 δισεκατομμύρια ευρώ - σύμφωνα με τα 22,8 δισεκατομμύρια ευρώ που αναφέρθηκαν κατά την έναρξη της πλήρους εισβολής - και το Λουξεμβούργο περίπου 10 με 20 δισεκατομμύρια ευρώ.
Και οι δύο χώρες εξέφρασαν αρχικά ανησυχίες και για το δάνειο των επανορθώσεων.
Σε κοινή δήλωσή τους στο Euronews, οι υπουργοί Οικονομικών και Εξωτερικών του Λουξεμβούργου παρέθεσαν έναν δραστικά διαφορετικό αριθμό. "Το ποσό των περιουσιακών στοιχείων της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας που είναι επί του παρόντος ακινητοποιημένο στο Λουξεμβούργο είναι κάτω από 10.000 ευρώ", ανέφεραν.
Η Επιτροπή θα μπορούσε να αναζητήσει τα υπόλοιπα περιουσιακά στοιχεία στο έδαφος της ΕΕ και να τα προσθέσει στην πρότασή της, αντιμετωπίζοντας έτσι ένα από τα βασικά παράπονα του Βελγίου. Αλλά αν τα περιουσιακά στοιχεία φυλάσσονται σε ιδιωτικούς λογαριασμούς, η αρχή του τραπεζικού απορρήτου θα μπορούσε να περιπλέξει το έργο.
Όλα μαζί, θα εξακολουθούσαν να είναι σημαντικά λιγότερα από το ποσό που διατηρείται στο Βέλγιο, το οποίο θα παρέμενε το επίκεντρο της πρότασης.
Το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς και η Ιαπωνία κατέχουν επίσης μερίδια των ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων, αλλά δεδομένου ότι δεν υπάγονται στη δικαιοδοσία της ΕΕ, η Επιτροπή δεν έχει το δικαίωμα να τα συγκεντρώσει.
Κοινό χρέος, χωρίς τα περιουσιακά στοιχεία
Εάν οι Βέλγοι επιμείνουν στην απόρριψή τους, το σχέδιο δανεισμού της Επιτροπής θα καταρρεύσει και θα πρέπει να αντλήσουν χρηματοδότηση από κάπου αλλού. Μια επιλογή είναι οι χρηματοπιστωτικές αγορές.
Η Επιτροπή θα μπορούσε να εκδώσει νέο χρέος εξ ονόματος όλων των κρατών - μελών για να στηρίξει ένα νέο δάνειο για την Ουκρανία. Αυτό έγινε τα πρώτα χρόνια του πολέμου για να δημιουργηθούν προγράμματα μακροοικονομικής χρηματοδοτικής συνδρομής (MFA), τα οποία το Κίεβο θα πρέπει να αποπληρώσει κάποια στιγμή.
Αλλά το να επιβαρύνει την Ουκρανία, μια χώρα υπό εισβολή που αντιμετωπίζει κολοσσιαίο κόστος ανασυγκρότησης, με ένα ακόμη δάνειο που πρέπει να αποπληρωθεί, μπορεί να φαίνεται αντιπαραγωγικό.
Εναλλακτικά, η Επιτροπή θα μπορούσε να εκδώσει κοινό χρέος για να μοιράσει επιχορηγήσεις ή, με άλλα λόγια, δωρεές. Σε αυτό το σενάριο, το οικονομικό βάρος θα έπεφτε στα ίδια τα κράτη - μέλη, μια προοπτική που είναι δύσκολο να την καταπιούν πολλές ταμειακά ταλαιπωρημένες πρωτεύουσες με ελάχιστα δημοσιονομικά περιθώρια.
"Αν η Ευρώπη θέλει να δημιουργήσει χρήματα, μπορεί να δημιουργήσει χρήματα. Αυτό ονομάζεται χρέος", δήλωσε ο ντε Βέβερ. "Αλλά, φυσικά, αυτό είναι επίσης ένα πολύ ευαίσθητο θέμα".
Διμερείς συμφωνίες
Εάν η δράση σε επίπεδο ΕΕ δεν υλοποιηθεί, οι συμφωνίες μεταξύ χωρών μπορεί να αποτελέσουν μια επιλογή - και δεν θα ήταν επίσης κάτι καινούργιο.
Από την έναρξη της εισβολής πλήρους κλίμακας, τα κράτη - μέλη παρείχαν βοήθεια στην Ουκρανία σε αυστηρά διμερή βάση. Αυτό βοήθησε να παρακαμφθεί το βέτο της Ουγγαρίας στη στρατιωτική βοήθεια, αλλά προκάλεσε επίσης τεράστιες αποκλίσεις μεταξύ των πρωτευουσών.
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο του Κιέλου, η Γερμανία (17,7 δισ. ευρώ), η Δανία (9,2 δισ. ευρώ), η Ολλανδία (8 δισ. ευρώ) και η Σουηδία (7,1 δισ. ευρώ) είναι οι κύριοι προμηθευτές όπλων και πυρομαχικών στην Ουκρανία. Αντίθετα, κράτη όπως η Ιταλία και η Ισπανία υστερούν σημαντικά, παρά το σημαντικό οικονομικό τους μέγεθος.
Μια παρόμοια δυναμική θα μπορούσε να αναπαραχθεί για τη συνέχιση της στήριξης της Ουκρανίας τα επόμενα χρόνια, καλύπτοντας τόσο τις δημοσιονομικές όσο και τις στρατιωτικές ανάγκες. Η Επιτροπή θα μπορούσε να ενεργήσει ως συντονιστής για να διασφαλίσει τη συνοχή μεταξύ όλων των διαφορετικών κονδυλίων.
Το μοντέλο, ωστόσο, έχει σημαντικά μειονεκτήματα, καθώς θα ήταν ιδιαίτερα ευάλωτο στους εκλογικούς κύκλους. Ένας νεοεγκατεστημένος πρωθυπουργός θα μπορούσε να αποφασίσει να μειώσει ή να διακόψει τη βοήθεια, αναγκάζοντας τα άλλα κράτη - μέλη να αναλάβουν δράση και να αντισταθμίσουν τη διακοπή.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Επιτροπή προτιμά να παράσχει μια λύση σε επίπεδο ΕΕ που θα είναι θωρακισμένη απέναντι στην πολιτική αστάθεια. Αυτή η λογική ενέπνευσε τη δημιουργία, το 2024, της διευκόλυνσης για την Ουκρανία, ενός ειδικού δημοσιονομικού μέσου ύψους 50 δισ. ευρώ.
Το κρίσιμο είναι ότι η διευκόλυνση διαθέτει μόνο 18 δισ. ευρώ - πολύ λιγότερα από τα σχεδόν 60 δισ. ευρώ εξωτερικής βοήθειας που θα χρειαστεί ο προϋπολογισμός του Κιέβου για το 2026-2027.
Ενδιάμεσο δάνειο
Ενώ η σύνοδος κορυφής του Δεκεμβρίου έχει οριστεί ως χρόνος λήψης αποφάσεων για τους ηγέτες, το Βέλγιο (ή άλλο κράτος - μέλος) θα μπορούσε να ζητήσει πρόσθετο χρόνο για να συζητήσει τις επιλογές. Όταν ρωτήθηκε από το Euronews αν ο Δεκέμβριος θεωρείται ως η "απόλυτη προθεσμία" μετά τη σύνοδο κορυφής της περασμένης εβδομάδας, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δεν δεσμεύτηκε για μια ημερομηνία.
Εάν δεν ληφθεί απόφαση και το ζήτημα τραβήξει στο επόμενο έτος, η ΕΕ θα μπορούσε να συμβιβαστεί με μια λύση-γέφυρα: ένα μικρότερο δάνειο που θα καλύπτει τις πιο επείγουσες ανάγκες της Ουκρανίας για έξι μήνες.
Το δάνειο αυτό θα λειτουργούσε ως οικονομικό τσιρότο, ενώ οι συζητήσεις για τα κρατικά περιουσιακά στοιχεία θα συνεχίζονταν σε ανώτατο επίπεδο. Θα μπορούσε να είναι πιο εύκολη λύση για τις κυβερνήσεις που ανησυχούν για τις αντιδράσεις των φορολογουμένων, αλλά απλώς θα έφερνε τα πάνω κάτω.
Τελικά, οι ηγέτες θα πρέπει να λάβουν μια απόφαση σχετικά με το τι συνιστά μια άνευ προηγουμένου χρηματοπιστωτική πράξη.