Ψηφιακό ευρώ: Κυριαρχία στις πληρωμές ή εργαλείο ελέγχου;

Η συζήτηση γύρω από το ψηφιακό ευρώ εντείνεται διαρκώς από τότε που ανακοινώθηκε για πρώτη φορά το 2021, με αντικρουόμενες αφηγήσεις και ακόμη και θεωρίες συνωμοσίας να κυκλοφορούν στο διαδίκτυο όσο περνούν οι μήνες.

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα το περιγράφει ως μια «απάντηση σε έναν κόσμο που αλλάζει», με χαρακτηριστικά όπως ενισχυμένη ιδιωτικότητα, καθολική αποδοχή και δωρεάν βασική χρήση, ενώ ορισμένοι καταναλωτές υποστηρίζουν ότι πρόκειται για εργαλείο ελέγχου των χρημάτων των πολιτών από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μια ηλεκτρονική αναφορά, που συγκέντρωσε πάνω από 388.000 υπογραφές, δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο, καλώντας τους ευρωβουλευτές και τις εθνικές κυβερνήσεις να απορρίψουν το ψηφιακό ευρώ.

Πόσο βάσιμες είναι όμως οι ισχυρισμοί ότι το ψηφιακό ευρώ θα εμποδίζει τους πολίτες να ελέγχουν ουσιαστικά τα χρήματά τους; Η ομάδα ελέγχου γεγονότων του Euronews, The Cube, εξέτασε τα διαθέσιμα στοιχεία.

Πώς θα λειτουργεί το ψηφιακό ευρώ;

Την περασμένη εβδομάδα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ανακοίνωσε σχέδια για την «προετοιμασία ενδεχόμενης κυκλοφορίας του ψηφιακού ευρώ έως το 2029».

Οι αρχικές δοκιμές του ψηφιακού νομίσματος θα μπορούσαν να ξεκινήσουν από τα μέσα του 2027, αλλά μόνο εφόσον οι ευρωβουλευτές εγκρίνουν το αναγκαίο κανονιστικό πλαίσιο το 2026.

Το ψηφιακό ευρώ θα αποτελεί νέα μορφή χρήματος κεντρικής τράπεζας — δηλαδή πραγματικό χρήμα που εκδίδεται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αλλά σε ψηφιακή μορφή.

Σήμερα, ο μόνος τρόπος για να κατέχει το κοινό χρήμα κεντρικής τράπεζας είναι τα μετρητά. Το ψηφιακό ευρώ θα επιτρέπει τη διακράτηση του ίδιου κυρίαρχου χρήματος σε ένα ψηφιακό πορτοφόλι, προσβάσιμο, για παράδειγμα, μέσω κινητού τηλεφώνου.

Στην πράξη, οι πληρωμές θα μπορούν να γίνονται σε καταστήματα με τη χρήση κινητού, παρόμοια με τις σημερινές πληρωμές με κάρτα. Ωστόσο, η πληρωμή με ψηφιακή κάρτα δεν είναι το ίδιο με την πληρωμή με ψηφιακό ευρώ.

Οι πληρωμές με κάρτα, είτε φυσική είτε ψηφιακή, διεκπεραιώνονται μέσω ιδιωτικών τραπεζών ή παρόχων υπηρεσιών πληρωμών. Το ψηφιακό ευρώ, αντίθετα, θα εκδίδεται απευθείας από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα — όπως τα τραπεζογραμμάτια — χωρίς μεσάζοντες.

Η μέθοδος αυτή θα είναι συμπληρωματική των μετρητών και δεν προορίζεται να τα αντικαταστήσει, λειτουργώντας ως επιπλέον επιλογή για καταναλωτές και επιχειρήσεις.

Λιγότερη ελευθερία με αντάλλαγμα μεγαλύτερο έλεγχο;

Το εγχείρημα, που παρουσιάστηκε από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Κριστίν Λαγκάρντ, συγκεντρώνει αυξανόμενη πολιτική στήριξη.

Σε σύνοδο κορυφής της ευρωζώνης τον Οκτώβριο, οι Ευρωπαίοι ηγέτες ζήτησαν επιτάχυνση της προόδου για την ενίσχυση της νομισματικής κυριαρχίας της Ευρώπης, της οικονομικής ασφάλειας και της ανταγωνιστικότητας στον τομέα των πληρωμών.

Ωστόσο, παραμένουν ανησυχίες σχετικά με την προστασία των δεδομένων των χρηστών, ιδιαίτερα υπό το πρίσμα της Κίνας, η οποία δοκιμάζει το ψηφιακό γουάν σε μεγάλη κλίμακα από το 2020.

Το 2024, οι κινεζικές αρχές συνέχισαν την επέκταση του κρατικά εκδιδόμενου ψηφιακού γουάν, χρησιμοποιώντας το ως εργαλείο παρακολούθησης και περιορισμού οικονομικών δραστηριοτήτων που συνδέονται με παράνομους τομείς, όπως ο τζόγος, με τις συναλλαγές να τελούν υπό εποπτεία μέσω ενός κεντρικά ελεγχόμενου ψηφιακού συστήματος πληρωμών.

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, από την πλευρά της, δηλώνει ότι δεσμεύεται να επιτύχει ισορροπία μεταξύ ιχνηλασιμότητας και ιδιωτικότητας. Ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένεται επίσης να προσφέρει εγγυήσεις για τους χρήστες του ψηφιακού ευρώ.

Ο Βέλγος οικονομολόγος Μπρούνο Κολμάν, ο οποίος στο παρελθόν έχει προειδοποιήσει για τους πιθανούς κινδύνους ελέγχου που ενέχει το ψηφιακό ευρώ, εξέφρασε επίσης ανησυχίες για κινδύνους κυβερνοεπιθέσεων.

Όπως δήλωσε στο The Cube, «το σημείο εισόδου για το ψηφιακό ευρώ είναι μια εμπορική τράπεζα — αυτές που συναλλάσσονται με ιδιώτες, επιχειρήσεις και δημόσιες αρχές». Αυτό σημαίνει ότι «ακόμη και χωρίς τη γνώση τους, οι τράπεζες αυτές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την ιχνηλάτηση συναλλαγών σε ψηφιακό ευρώ», πρόσθεσε.

Παράλληλα, τόνισε την ανάγκη για μια πιο σύνθετη και ισορροπημένη συζήτηση γύρω από το ζήτημα.

Το ανώτατο ποσό που θα μπορεί να διακρατεί ένας πολίτης σε ψηφιακά ευρώ στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εκτιμάται συνήθως γύρω στα 3.000 ευρώ. Το όριο αυτό θα αφορά μόνο τα υπόλοιπα σε ψηφιακό ευρώ, δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί νομοθετικά και δεν περιορίζει το σύνολο της περιουσίας ή των τραπεζικών καταθέσεων ενός ατόμου. Παρ’ όλα αυτά, ο Κολμάν σημείωσε ότι ο κίνδυνος ελέγχου «δεν είναι μηδενικός».

«Υπάρχει ενδεχόμενη απώλεια προστασίας της ιδιωτικότητας, επειδή αυτό το ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να ιχνηλατηθεί και να είναι δυνατόν να γνωρίζει κανείς ακριβώς για τι χρησιμοποιείται», είπε.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι δεν έχει ακόμη υιοθετηθεί συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο για το ψηφιακό ευρώ. Οι ευρωβουλευτές αναμένεται να εγκρίνουν τον σχετικό κανονισμό έως το 2026, προϋπόθεση απαραίτητη πριν από οποιαδήποτε υλοποίηση του έργου.

Απεξάρτηση από ξένους παρόχους πληρωμών

Ορισμένοι τραπεζίτες έχουν εκφράσει ανησυχίες και σκεπτικισμό για τη δημιουργία του ψηφιακού ευρώ.

Ο διευθύνων σύμβουλος της γαλλικής τράπεζας Κρεντί Μιουτουέλ, Ντανιέλ Μπαάλ, έγραψε στο LinkedIn ότι το ψηφιακό ευρώ «δεν καλύπτει καμία σαφή ανάγκη των πολιτών» και δεν προσφέρει «ουσιαστικό πλεονέκτημα σε σχέση με τις υπάρχουσες μεθόδους πληρωμής».

Ο Μίχαελ Άνσιου, διευθύνων σύμβουλος της BNP Παριμπά Φορτίς Βελγίου, δήλωσε στο βελγικό μέσο Λ’Εκό ότι το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για ψηφιακό νόμισμα είναι «μια ψευδώς καλή ιδέα», χαρακτηρίζοντάς το «περιττό», και παρέπεμψε στην ανάπτυξη νέων ευρωπαϊκών εναλλακτικών πληρωμών, όπως το Γουέρο.

Παρά τις ενστάσεις αυτές, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα υποστηρίζει ότι ένας από τους στόχους του συμπληρωματικού αυτού νομίσματος είναι η «μείωση της εξάρτησης από μη ευρωπαϊκούς παρόχους».

Οι αμερικανικοί κολοσσοί Βίζα και Μάστερκαντ καλύπτουν περίπου το 70% της αγοράς πληρωμών με κάρτα στην Ευρώπη. Ο Μπρούνο Κολμάν επισήμανε ότι οι ευρωπαϊκές εμπορικές τράπεζες «χρησιμοποιούν τη Βίζα και τη Μάστερκαντ, παρότι η άδεια είναι αμερικανική».

Ο Ευρωπαίος επίτροπος Οικονομίας και Παραγωγικότητας, Βάλντις Ντομπρόβσκις, έχει τονίσει τη σημασία της διασφάλισης της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης και της αποφυγής εξάρτησης από ξένα συστήματα πληρωμών, ιδίως καθώς το ηλεκτρονικό εμπόριο συνεχίζει να αναπτύσσεται.