'Amerikan Nobeli' yaşam süresini uzatan kistik fibrozis tedavisine gitti

Genetik hastalık kistik fibrozis için geliştirilen tedavinin ardındaki üç bilim insanı, Lasker-DeBakey Klinik Tıbbi Araştırma Ödülü'ne layık görüldü ve 250 bin dolarlık hibeyi kazandı.

Tedavinin arkasında Iowa Üniversitesi'nden Dr. Michael Welsh, Vertex Therapeutics'ten Paul Negulescu ve Integro Theranostics'ten Jesús “Tito” González yer alıyor.

Lasker Ödülleri, 1945’ten bu yana biyomedikal araştırmaları ödüllendiren ve sıklıkla “Amerikan Nobeli” olarak anılan prestijli bir bilim ödülü.

González, ödül hakkında Livescience'a yaptığı açıklamada, “Bu çok nadir rastlanan bir durum; bir araştırmanın doğrudan hastalara ulaşması ve geniş çapta erişilebilir hale gelmesi gerçekten çok tatmin edici. Etkisi de çarpıcı,” dedi.

Kistik fibrozis nedir?

Kistik fibrozis, vücutta özellikle akciğerler, pankreas ve sindirim sistemi gibi organları etkileyen genetik bir rahatsızlık.

Hastalığın temel nedeni, CFTR adlı genin mutasyonu. Bu gen normalde hücrelerin içinden iyon ve su geçişini düzenliyor, böylece mukus (balgam) ve sindirim sıvıları normal kıvamda oluyor.

Kistik fibroziste ise bu gen düzgün çalışmadığı için mukus çok kalın ve yapışkan hâle geliyor. Sonuç olarak, akciğerlerde hava yolları tıkanıyor, enfeksiyon ve iltihap riski artıyor. Sindirim sisteminde besinlerin emilimi zorlaşırken, pankreasta sindirim enzimlerinin salgılanma süreci de bozuluyor.

Hastalığın tedavisi, hem semptomları hafifletmeye hem de genetik hatayı hedefleyen ilaçlarla yaşam süresini uzatmaya yönelik. 2019'da onaylanan Trikafta tedavisi de bu alandaki çığır açıcı gelişmelerden biri.

Trikafta: Yaşam süresini uzatan tedavi

Bahsi geçen ödüle konu olan Trikafta, kistik fibrozis hastalarının yaşam süresini on yıllarca uzatabiliyor.

Hatta çocukluk veya ergenlik döneminde tedaviye başlayan hastaların yaşam sürelerinin neredeyse ortalama seviyelere ulaşması bekleniyor. 

Hastalık 1930’larda keşfedildiğinde çoğu hasta erken çocukluk döneminde hayatını kaybediyordu; 2010’larda ise Trikafta’nın onaylandığı 2019 yılı öncesinde hastaların yarısı 40 yaşına gelmeden yaşamını yitirmişti.

Emory Üniversitesi’nden Dr. Eric Sorscher, The New England Journal of Medicine’de yayımlanan makalesinde, 2020-2024 yılları arasında doğan ve tedaviye erişimi olan hastaların tahmini medyan yaşam süresinin 65 yıl olduğunu belirtti.

Sorscher, “Daha küçük yaşlarda modülatör tedavi uygulanmaya başlandıkça sağlık ve yaşam süresinin daha da artması öngörülüyor,” dedi.

Trikafta’nın geliştirilmesi

1980’ler ve 1990’larda Welsh’in laboratuvarında yapılan araştırmalar, Trikafta’nın geliştirilmesi için temel oluşturdu. Welsh ve ekibi, CF hastalarının havayolu hücreleri üzerinde genetik hatanın fizyolojik etkilerini çözümledi.

Bu çalışmalar, CFTR genindeki delta-f508 mutasyonunun iyon geçişini engellediğini ve hücre zarındaki kanalların yüzeye ulaşamamasına neden olduğunu ortaya koydu.

González, Nobel ödüllü Roger Tsien’in laboratuvarında doktora sonrası araştırmacı olarak çalışırken, iyon akışını gerçek zamanlı takip eden bir sistem geliştirdi. Bu sistem, özellikle kistik fibrozis ilaçlarının iyon taşınımını düzeltme etkilerini test etmek için kullanıldı ve günde binlerce bileşiğin taranmasına olanak sağladı.

Negulescu, Aurora Biosciences ve daha sonra Vertex Pharmaceuticals’da moleküllerin iyon taşınımına etkilerini test eden projeyi yönetti. Bu süreç, “potansiyatörler” ve “düzelticiler” olarak bilinen ilaç adaylarının belirlenmesine ve 2012, 2015, 2018’deki onay süreçlerinden sonra nihayet 2019’da Trikafta’nın onaylanmasına yol açtı.

Trikafta, üç ilaçtan oluşan kombinasyonu sayesinde çoğu hastada etkili oldu. Kullanımı, akciğer nakilleri ve enfeksiyona bağlı hastaneye yatışları azalttı ve hastaların yaşam kalitesini artırdı.

Diğer Lasker ödülleri

Bu yılki Lasker Ödülleri kapsamında temel araştırmalar ve tıp alanında diğer özel başarılara da ödüller verildi.

Dirk Görlich ve Steven McKnight, hücrelerin iç yapısını organize eden protein bölgelerinin işlevlerini ve hastalıklarda nasıl bozulduğunu ortaya çıkardıkları için ödüllendirildi.

Lucy Shapiro ise Stanford Üniversitesi’nde 55 yıllık kariyeri boyunca bakteriyel hücrelerin bölünme ve gelişim süreçlerini anlamamıza katkıda bulunması ve Stanford Gelişimsel Biyoloji Bölümü’nü kurması nedeniyle ödüle layık görüldü.a