Yeni bağımlılık dalgası: 100 milyon kişi elektronik sigara kullanıyor, 15 milyonu çocuk

Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) yeni raporuna göre, dünya genelinde 100 milyondan fazla kişi elektronik sigara (vape) kullanıyor. Bu kişilerin en az 15 milyonu 13-15 yaş aralığındaki çocuklardan oluşuyor.

Birleşmiş Milletler’e bağlı kuruluş, elektronik sigara kullanımındaki bu artışın, özellikle gençler arasında 'nikotin bağımlılığında yeni bir dalgayı' tetiklediğini ve sigarayla mücadelede on yıllardır kazanılan ilerlemeyi tehdit ettiğini belirtti.

Küresel tütün kullanımı azalmaya devam etse de – 2000 yılında 1,38 milyar kullanıcıdan 2024’te 1,2 milyara düştü – tütün salgını henüz sona ermiş değil. DSÖ’nün verilerine göre, dünyadaki her beş yetişkinden biri hâlâ tütün ürünü kullanıyor ve bu da her yıl milyonlarca önlenebilir ölüme yol açıyor.

DSÖ Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, “Milyonlarca insan tütün kullanımını bırakıyor ya da hiç başlamıyor. Ancak tütün endüstrisi, bu ilerlemeye yeni nikotin ürünleriyle yanıt veriyor ve özellikle gençleri hedef alıyor,” dedi.

“Hükümetler daha hızlı ve kararlı biçimde etkili tütün kontrol politikalarını uygulamalı.”

Elektronik sigara kullananların sayısı alarm veriyor

DSÖ, ilk kez dünya genelindeki elektronik sigara kullanımına ilişkin tahminlerini açıkladı.

Buna göre, 100 milyondan fazla kişi elektronik sigara kullanıyor: 86 milyonu yetişkin, 15 milyona yakını ise 13–15 yaş aralığında.

Veri toplanan ülkelerde çocukların elektronik sigara kullanma olasılığı yetişkinlerden dokuz kat daha fazla.

DSÖ yöneticilerinden Etienne Krug, “Elektronik sigaralar nikotin bağımlılığında yeni bir dalgayı körüklüyor,” dedi.

“Zararı azaltan bir alternatif olarak pazarlanıyorlar ama gerçekte çocukları nikotine daha erken bağımlı hale getiriyorlar ve onlarca yıllık ilerlemeyi riske atıyorlar.”

Kadınlar önde, erkekler geride

Rapora göre tütün kullanımında cinsiyet farkı belirgin.

Kadınlar, bırakma konusunda erkeklerden daha hızlı ilerleme kaydetti. Kadınlar arasındaki tütün kullanımı 2010’da yüzde 11 iken 2024’te yüzde 6,6’ya düştü; bu da hedefin beş yıl erken tutturulduğu anlamına geliyor.

Bu süreçte kadın kullanıcı sayısı 277 milyondan 206 milyona geriledi.

Ancak erkeklerde düşüş daha yavaş. Dünya genelinde tütün kullanıcılarının yüzde 80’inden fazlası erkek ve kullanım oranı son 14 yılda yüzde 41,4’ten yüzde 32,5’e indi. Bu gidişatla, erkeklerde yüzde 30 azalma hedefinin 2031’e kadar gerçekleşmeyeceği tahmin ediliyor.

En çok hangi bölgeler sigara içiyor?

Avrupa, yetişkinlerde yüzde 24,1 ile en yüksek tütün kullanım oranına sahip bölge. Avrupa’daki kadınlar da yüzde 17,4 ile dünyada en yüksek orana sahip.

Batı Pasifik bölgesinde düşüş yavaş ilerlerken, yetişkinlerin yüzde 22,9’u hâlâ tütün ürünü kullanıyor.

Güneydoğu Asya’da ise en hızlı düşüş yaşandı: Erkeklerde tütün kullanımı 2000’de yüzde 70 iken 2024’te yüzde 37’ye indi. Bu, küresel düşüşün yarısından fazlasını oluşturuyor.

Afrika şu anda yüzde 9,5 ile en düşük oranlı bölge; ancak nüfus artışı nedeniyle kullanıcı sayısı toplamda yükselmeye devam ediyor.

Elektronik sigaranın zararları

Kuzey Norveç Üniversitesi Hastanesi’nden kardiyolog Prof. Maja-Lisa Løchen, Madrid’deki Avrupa Kardiyoloji Derneği kongresinde yaptığı konuşmada, “Elektronik sigaralar sadece 15 yıldır piyasada, ama sağlık etkilerine dair 15 binden fazla çalışma var. Artık zararsız olmadıklarını biliyoruz,” dedi.

Løchen, gençler arasındaki elektronik sigara kullanımındaki hızlı artışın 'dünya genelinde alarm zillerini çalması gerektiğini' vurguladı.

37 ülkeyi kapsayan bir ankete göre, Avrupa’daki 15–16 yaş aralığındaki gençlerin yüzde 22’si düzenli olarak elektronik sigara kullanıyor. Bu oran beş yıl önce yüzde 14’tü.

“Elektronik sigaraya başlamak, gerçek sigaraya geçişte bir köprü etkisi yapıyor,” diyen Løchen, tütün endüstrisinin bunu bilerek çocukları hedef aldığını, tatlı aromalar ve renkli tasarımlarla cezbettiğini söyledi.

“Bu salgın kendiliğinden değil; nikotin endüstrisi tarafından yönlendiriliyor.”

Geçtiğimiz yıl New England Journal of Medicine dergisinde yayımlanan kapsamlı bir araştırma, elektronik sigara kullanımının felç riskini yüzde 32 artırdığını ortaya koymuştu.