Beyin 60’ta zirvede: Yaşlanmak zihinsel gücü azaltmıyor, dengeliyor
Çoğumuz yaşlanma fikrinden korkarız ancak yeni bir araştırma yaşlanmanın beklenmedik bir faydasını ortaya koyuyor: zihinsel işlevlerimiz 55 ila 60 yaş arasında zirveye ulaşıyor.
Önceki çalışmalar, insanların 20'li yaşların ortalarından 30'lu yaşların başlarına kadar fiziksel olarak en iyi durumda olduklarını göstermişti. Ancak Avustralyalı araştırmacılar, bilişsel işlem yeteneklerimizin bu dönemin çok ötesine kadar gelişmeye devam ettiğini tespit etti.
Bu bulgu, kariyerini değiştirmek ya da yeni hobiler edinmek için geç kaldığını düşünenler için sevindirici olmanın ötesinde, yaşlı zihinlerin topluma kattığı değeri de vurguluyor.
Batı Avustralya Üniversitesi’nden psikoloji profesörü ve araştırmanın eş yazarı Gilles Gignac, The Conversation’a yaptığı açıklamada, “Bazı yetenekler yaşla birlikte azalırken, diğer önemli özelliklerdeki artış bu kaybı dengeliyor,” dedi. “Bu güçlü yönler birleştiğinde, daha iyi muhakeme ve daha ölçülü karar verme becerilerini destekliyor — bu da özellikle hayatın olgun dönemlerinde son derece değerli,” diye ekledi.
Intelligence dergisinde yayınlanan çalışma, öncelikle 16 temel psikolojik özelliği tanımladı. Bunlar arasında muhakeme ve hafıza gibi bilişsel yeteneklerin yanı sıra kişiliğin “büyük 5” boyutu da yer alıyordu: açıklık, vicdanlılık, dışadönüklük, uyumluluk ve nevrotiklik.
Araştırmacılar, bu özelliklerin yaşam boyu nasıl geliştiğini incelemek için mevcut veri setlerini analiz etti ve “çarpıcı bir model” ortaya çıkardı.
Gignac, “Genel zihinsel işlevsellik 55 ila 60 yaş arasında zirveye ulaştı ve 65 yaşından itibaren azalmaya başladı,” diye yazdı. “Bu düşüş 75 yaşından sonra daha belirgin hale geliyor, bu da ileri yaşlarda bilişsel gerilemenin hızlanabileceğini gösteriyor.”
Özellikle vicdanlılık 65 yaşında, duygusal istikrar ise 75 yaşında zirveye ulaştı — yani bazı kişisel özellikler, yaşamın ilerleyen dönemlerinde bile gelişmeye devam ediyor.
Yaş sadece bir sayıdır
Uzun yıllar boyunca, insanların bilişsel yeteneklerinin 20’li yaşlarda zirveye ulaştığı, orta yaşlarda durağanlaştığı ve ardından kademeli olarak azaldığına inanılıyordu. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar, beynin yaşam boyu değişmeye ve gelişmeye devam ettiğine dair güçlü kanıtlar sunarak bu eski varsayımı çürütüyor.
Yine de her bireyin beyin fonksiyonları farklı bağlamlara ve özelliklere sahip olduğundan, zihinsel performansın tam olarak ne zaman zirveye ulaştığına dair net bir fikir birliği oluşturmak oldukça zor. Bazı bilişsel özellikler yaşla birlikte güçlenirken, diğerleri zayıflayabiliyor.
Almanya’daki Heidelberg Üniversitesi’nden araştırmacı Mischa von Krause, Euronews Health'e verdiği demeçte, “Bilişin hangi yönlerinin incelenmesinin en önemli olduğuna karar vermek zor,” diyor. “Bu yönlerin göreceli önemi, büyük ölçüde bağlama ve araştırma sorusuna bağlı.”
Von Krause’nin 2022’de Nature Human Behaviour dergisinde yayınlanan çalışması, yaşla birlikte zihinsel hızın nasıl değiştiğini anlamak için bir milyondan fazla katılımcının çevrimiçi yanıt sürelerini analiz etti. Bulgular, Gignac’ın çalışmasıyla büyük ölçüde örtüşüyordu: belirli bilişsel işlevler ancak 60 yaşından sonra yavaşlamaya başlıyordu.
Von Krause, “İnsan ömrünün büyük bir bölümünde, özellikle de 20 ila 65 yaş arasındaki tipik çalışma döneminde dış uyaranlara verilen yanıt hızında azalma görülüyor,” diyor. “Ancak araştırmamız, bu yavaşlamanın zihinsel verimlilikte bir düşüş anlamına gelmediğini gösterdi. İleri yetişkinlik dönemine kadar bilgi işleme verimliliği ortalama olarak neredeyse hiç değişmedi.”
Buna karşılık, 2020 yılında yayımlanan bir başka çalışma, profesyonel satranç oyuncularının zihinsel performansını inceleyerek daha erken bir zirve noktasına işaret etti. Çalışmanın yazarı ve UniDistance Suisse’de uygulamalı ekonometri profesörü Anthony Strittmatter, Euronews Health'e yaptığı açıklamada, “Bizim durumumuzda zihinsel zirve 35 ila 40 yaş arasında gerçekleşti,” diyor. “[Satranç] hamlelerinin kalitesi, bu noktaya kadar yaşla birlikte artıyor, ardından düşmeye başlıyor.”
Yaşlanan zihinlerin gizemleri hala tam çözülememiş olsa da araştırmacılar, genel tabloya iyimser bakmak için güçlü nedenler olduğunu söylüyor.
“Belirli bir yaşa geldiğimizde artık ‘geç kaldığımız’ düşüncesinin aksine bu bulgular insan zihninin düşündüğümüzden daha uzun süre keskin kaldığını gösteriyor," diyen Gignac sözlerini şöyle özetliyor: “Yaş tek başına bilişsel işlevselliği belirlemez. Bu nedenle değerlendirmeler, yaşa dayalı varsayımlar yerine bireylerin gerçek yetenek ve özelliklerine odaklanmalıdır.”