Özbekistan, yatırım çekmek için yapay zeka ve veri merkezlerine vergisiz bölge kurdu

Özbekistan, yapay zeka (AI) ve veri altyapısına 85 milyon avronun üzerinde yabancı yatırım çekmek amacıyla kapsamlı bir teşvik paketi açıkladı.

Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle yürürlüğe giren program, ülkenin en batısındaki Karakalpakistan bölgesini büyük veri merkezleri ve ileri teknoloji projeleri için bir üs haline getirmeyi hedefliyor; cömert vergi teşvikleri ve devlet destekli altyapı yatırımlarıyla destekleniyor.

Yatırımcılara kayda değer vergi indirimleri ve düşük maliyetli elektriğe erişim sağlanacak; şirketlerin ise kendi sermayelerini koymaları ve yenilenebilir enerji ile batarya depolama da dahil olmak üzere enerji verimli çözümler benimsemeleri gerekecek.

Özbekistan Dijital Teknolojiler Bakanlığı’nın değerlendirmeleri ve BM Kalkınma Programı (UNDP) tarafından ülkenin dijital ekonomisine ilişkin yapılan bir çalışmaya göre, ülkenin fiber optik ağları ve telekom altyapısındaki devam eden iyileştirmeler dijital kapasiteyi kademeli olarak artırıyor.

Bu gelişmeler, nispeten düşük işletme maliyetleri ve Özbekistan’ın daha büyük Avrasya pazarları arasında yer almasıyla birleştiğinde, coğrafi varlığını genişletmek isteyen şirketler için veri merkezi ve işlem gücü operasyonları açısından ülkeyi potansiyel olarak elverişli bir konuma dönüştürüyor.

Niçin Karakalpakistan? Enerji ve iklim avantajları

Karakalpakistan, Özbekistan’ın kuzeybatısında yer alan özerk bir bölge ve Aral Denizi krizinden en çok etkilenen alanlardan biri.

Bir zamanlar dünyanın en büyük kapalı göllerinden biri olan Aral Denizi, 1960’larda, onu besleyen nehirlerin büyük ölçekli sulama projeleriyle başka yöne çevrilmesi sonucu küçülmeye başladı. Su çekildikçe, eski deniz tabanının açığa çıkması, tuzluluğun artması ve daha sık görülen toz fırtınaları dahil olmak üzere bölgede önemli çevresel değişimler yaşandı.

Hükümetin yüksek teknoloji ve yapay zeka ile ilgili projeleri bölgeye konumlandırma kararı, yeni sektörleri teşvik ederek, yatırımı çekerek ve daha dayanıklı bir ekonomik temel oluşturarak bu uzun vadeli zorlukları telafi etme girişimi olarak değerlendiriliyor.

Dijital Teknolojiler Bakanı’nın danışmanı Kamola Sobirova’ya göre bölge, büyük ölçekli veri ve yapay zeka altyapısı için gereken enerji erişimi, iklim koşulları ve arazi kaynaklarının nadir bir bileşimini sunuyor.

Sobirova, veri merkezlerinin enerji tüketiminin yüzde 70’ine kadarının soğutma sistemlerinden kaynaklanabildiğini belirtiyor. Bölgenin ulusal elektrik şebekesinin kuzeybatı kesiminde yer alması, elektrik üretiminin tüketimi yaklaşık yüzde 10-15 oranında aştığı bu hat üzerinde daha istikrarlı bir arz ortamı sağlıyor.

Her ne kadar geleneksel veri merkezleri soğutma için çoğunlukla yüksek miktarda suya dayansa da, bölgenin iyi bilinen su kıtlığı ve son yatırım duyurularında enerji verimliliği teknolojilerine verilen önem nedeniyle Karakalpakistan’da planlanan projelerin az su tüketen ya da susuz soğutma çözümlerini benimsemesi bekleniyor.

Bölgede ortalama yıllık sıcaklığın 12-14°C olmasıyla nispeten serin iklim, doğal "free cooling" uygulamasını mümkün kılarak suya dayalı sistemlere bağımlılığı azaltıyor.

Sobirova, girişimin nitelikli istihdam yaratması, bilişim ve dijital hizmetlere yatırım çekmesi ve lojistik, soğutma sistemleri ile ekipman bakımı gibi destekleyici sektörlerin büyümesini teşvik etmesiyle sosyoekonomik kalkınmayı da sağlaymasının beklendiğini söyledi.

Kamola Sobirova, konumu ve transit bağlantıları sayesinde Karakalpakistan’ın yapay zeka işlem gücü, bulut depolama ve büyük veri hizmetlerini ihraç eden bir üs haline gelebileceğini de söyledi.

Ayrıca bölge, karayolu ve fiber optik hatların buradan geçerek daha geniş Avrasya ağlarına bağlandığı Kazakistan’a ve Trans-Hazar koridoruna uzanan Özbekistan’ın batı kapısı konumunda.

Proje seçimi ve değerlendirme

Proje teklifleri, Özbekistan’ın ulusal kalkınma gündemi ve dijital ekonomiyi büyütme planlarıyla uyumu açısından incelenecek.

Sobirova, seçim sürecinde yapay zeka ve bulut hizmetlerinde güçlü ihracat potansiyeli taşıyan tekliflere, ayrıca yerel uzmanları yetiştirme ve istihdam etme planları net olan projelere öncelik verileceğini söyledi.

Yetkililer, projelerin yenilenebilir enerjiye ne ölçüde dayandığını, yatırımcıların mali ve operasyonel sağlamlığını ve uzun vadeli güvenilir işletimi sağlama kapasitelerini de değerlendirecek.

Veri merkezlerinden çıkan artık ısının, örneğin sera tarımını desteklemek amacıyla, yeniden kullanılma potansiyeli de yerel altyapıya ve toplumsal kalkınmaya katkılarla birlikte değerlendirilecek.

Sobirova’ya göre amaç, yeni tesislerin tek başına duran sanayi alanları değil, daha geniş teknoloji ekosisteminin bütünleşik unsurları haline gelmesi.

Daha geniş bir yapay zeka stratejisinin parçası

Teşvik programı, Özbekistan’ın dijital teknolojilerde yalnızca ulusal ölçekte lider olmakla kalmayıp bilişim ve yapay zeka için bölgesel bir merkez haline gelme yönündeki daha geniş hedefinin parçasını oluşturuyor.

Özbekistan, 2024 Yapay Zeka Hazırlık Endeksi’nde 188 ülke arasında 70’inci sırada yer aldı ve geçen yıla göre 17 basamak yükseldi. Hükümet bu ilerlemeyi, politika reformlarına ve küresel teknoloji ortaklarıyla artan işbirliğine bağlıyor.

Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, 2030’a kadar tam teşekküllü bir yapay zeka ekosistemi kurma planını ortaya koyuyor. Buna 860 milyon avrodan fazla yabancı yatırım çekilmesi, akademik kurumlarla birlikte 10’dan fazla yapay zeka laboratuvarı oluşturulması ve üniversiteleri, girişimleri ve sanayiyi birbirine bağlayan teknoloji kümelerinin geliştirilmesi de dahil.

Strateji ayrıca 100’ün üzerinde yapay zeka temelli projenin hayata geçirilmesini, emisyonları azaltmak için yenilenebilir enerjinin entegrasyonunu ve çevresel açıdan sürdürülebilir dijital altyapının kullanımının yaygınlaştırılmasını öngörüyor.

Hükümet, 2030’a kadar bilişim hizmetleri ihracatını 4,3 milyar avroya yükseltmeyi ve ülkenin küresel teknoloji pazarındaki rekabetçi konumunu güçlendirmeyi hedefliyor.