Çocuk Firavun Tutankamon'un 'mezarından alınan lanetli çekirge' satıldı

Mısır'ın çocuk firavunu Tutankamon'un mezarından çalındığı düşünülen küçük bir çekirge heykeli, pazar günü İngiltere'nin başkenti Londra'da satışa çıkarıldı.

Heykelin açık artırmada yarım milyon sterline alıcı bulması bekleniyordu. Ancak 340 bin sterline satıldığı öğrenildi. Beklenen fiyatın altında satılması, eserle ilgili tartışmalardan kaynaklanmış olabilir.

Heykelcik, sadece zarif yapısıyla değil, “lanetli” geçmişiyle de dikkat çekiyor. Antik Mısır firavunu Tutankamon’un mezarından alındığı iddia edilen eser, uzmanların ve Mısır’ın kültürel mirasını korumaya çalışan çevrelerin tepkisine rağmen satışa çıkarılmıştı.

Yaklaşık birkaç santim uzunluğundaki, boyalı ahşaptan yapılmış ve fildişi kanatlara sahip olan çekirgenin durumu, tarihi eserlerin uluslararası ticaretine dair hukuki boşluklara da ışık tutuyor.

Lanetli hazineler ve kayıp eserler

1923’te İngiliz arkeolog Howard Carter, Tutankamon’un lahitini keşfedip açtıktan sonra birçok değerli nesneyi yanında götürmüştü. Bazı parçalar hâlâ kayıp.

Bu olay, o dönemde büyük bir “Mısır çılgınlığı” (Egyptomania) başlatmış, mezardan geldiği iddia edilen birçok eserin uluslararası pazarlarda dolaşmasına neden olmuştu.

Meşhur “Tutankamon’un laneti” efsanesi de bu dönemde doğmuştu.

Carter'ın mezarı açtığı gün kanaryasını bir yılan yemişti. Mısırlı çalışanlardan bazıları bu olayı "firavunun ruhundan kaynaklı" bir olay olarak yorumlamıştı.

Kazıda çalışmış insanlar da ölmeye başladığında Carter'ın mumyanın lanetini serbest bıraktığına dair söylentiler dönmeye başlamıştı.

Öte yandan onlarca yıl geçtikçe Carter'ın ekibinden daha fazla üye ölmüş, Carter ise 17 yıl sonra, 64 yaşında hayatını kaybetmişti.

Lanete atfedilen çeşitli ölüm nedenleri arasında araba kazaları, silahlı çatışmalar, ev yangını ve intihar da vardı.

Yine de bugün bilim insanları söz konusu ölümleri bilimsel nedenlere ve dönemin şartlarına bağlıyor.

'Bu eser Mısır'a ait'

The Observer'a konuşan mısır eserleri uzmanı Tom Hardwick, bahsi geçen çekirge heykelciğiyle ilgili olarak, “Bu çekirge, Tutankamon’un mezarından geldiği kabul edilerek pazarlanıyor ve bu nedenle kirli bir geçmişi var. Bu eser Mısır’a ait,” dedi.

Açık artırmayı düzenleyen Apollo müzayede evi ise eserin geçmişini kontrol ettirmek için Art Loss Register (ALR) adlı kuruluştan hizmet aldı. ALR, çekirgenin çalıntı ya da kaçırılmış olarak listelenmediğini ve “temiz belgesi” aldığını bildirdi.

Yine de uzmanlar temkinli. Eser, “Guennol Çekirgesi” olarak biliniyor ve muhtemelen kohl (göz boyası) veya parfüm koymak için kullanılıyordu. Fildişi kanatları kapak görevi görüyordu.

Ancak eserin Carter’ın mezarda bulduğu eserler arasında yer aldığına dair resmi kazı kayıtlarında herhangi bir bilgi yok.

Apollo, çekirgenin Tutankamon dönemiyle aynı döneme tarihlendiğini ama doğrudan bir bağlantının kanıtlanmadığını bildirdi. Eser, 1930’larda, yani 1970 tarihli UNESCO sözleşmesi ve 1983 Mısır Eski Eserler Yasası yürürlüğe girmeden önce Mısır’dan çıkarılmış.

Ahlaki tartışma

Almanya’daki Museum August Kestner küratörü Mısırbilimci Christian Loeben, eserin kesin delil olsun ya da olmasın Mısır’a geri verilmesi gerektiğini savundu.

The Observer'a açıklamalarda bulunan Loeben, çekirgenin Tutankamon dönemine ait tarzda olduğunu ve çok iyi korunmuş olmasının, mühürlü bir mezar odasında saklandığını gösterdiğini belirtti.