Siloam Yazıtı: İsrail ısrarla istiyor, Türkiye reddediyor

2 bin 700 yıllık taş kitabe Siloam Yazıtı üzerine İsrail ve Türkiye arasında yaşanan tartışmalar, Başbakan Binyamin Netanyahu'nun açıklaması ile yeniden alevlendi.

Netanyahu 15 Eylül'de Kudüs'te arkeolojik kazı alanında yaptığı konuşmada, Siloa Yazıtı'nın Yahudi tarihi açısından önemini vurguladı. Ardından da 1998 yılında Türkiye'ye yazıtları, kendilerinde bulunan Osmanlı döneminden kalma eserler ile takas etme teklifinde bulunduğunu, ancak dönemin Başbakanı Mesut Yılmaz'ın reddettiğini aktardı.

Netanyahu, Mesut Yılmaz'ın dönemin İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Başkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın seçmen kitlesinin tepkisinden çekindiği için olumsuz yanıt verdiğini iddia etti.

Netanyahu'nun iddiasıyla ilgili Türk yetkililerden herhangi bir açıklama gelmedi.

Ancak Netanyahu bu iddiasını ilk kez dile getirmedi. İsrail Başbakanı, UNESCO'nun 2016 yılında Mescid-i Aksa’nın Musevilikle bir bağı olmadığı yönünde karar vermesinin hemen ardından Kudüs'teki yeni Ulusal Arkeoloji Kampüsü'nün açılış törenine katılmış; törende yaptığı konuşmada, Mesut Yılmaz ile Siloam Yazıtı ile ilgili görüştüklerini belirtmişti. Netanyahu, Yılmaz'a yazıtın Kudüs'e iadesi karşılığında “müzelere girip Osmanlı döneminden istenilen tüm buluntuları seçme” fırsatı sunduğunu söylemişti.

İsrailli yetkililer, uzun yıllardır Siloam Yazıtı ile ilgili birçok başarısız girişimde bulundu. Türkiye ise tutumunu değiştirmedi: Siloam Yazıtı, İstanbul'da korunmaya devam edecek.

Siloam Yazıtı, 1880'de Doğu Kudüs'te Hezekiel Tüneli'nde bulundu ve ilk Türk arkeolog Osman Hamdi bey tarafından İstanbul'a getirildi. 1883 yılında İstanbul Arkeoloji Müzeleri'ne (Müze-i Hümayun) envanterine dahil edildi.

Yazıt'ın replikası ise Kudüs'teki İsrail Müzesi'nde sergileniyor.

Siloam Yazıtı ne anlatıyor?

Siloam Yazıtı, M.Ö. 8. yüzyılda Kudüs’teki tünel projesinin belgesi niteliği taşıyor ve Paleo-İbranice dilinin örnekleri arasında yer alıyor.

Yahuda Kralı Hezekiya dönemine ait olan tarihi eserde, Asurluların olası bir istilasında eski Kudüs şehrinin su sıkıntısı çekme ihtimaline karşı şehrin kuzey ve güney ucundan başlanan tünel kazısının ortada nasıl birleştiği anlatılıyor. Gihon Pınarı’ndan Siloam Havuzu’na taşınan su sisteminin inşasının anlatıldığı altı satırdan oluşan kitabe tarihi bir belge niteliğinde.

Kitabede yazan satırlara göre, kazı her iki uçta eş zamanlı olarak başlıyor ve taş işçileri ortada buluşana kadar devam ediyor.

Satırlarda yer alan yazı ise şu şekilde: "Bu sesler karşılıklı birbirine bağıranların sesiydi. Çünkü orada kuzey ve güneyden açılan tünel birleşiyordu. Ve o gün kanal açılmış oldu. Tünelin açılmasıyla her iki taraftaki işçiler ve kazmaları karşılaştılar."

İsrail'e göre, Siloa Yazıtı, Yahudilerin Kudüs’le tarihi bağlarının ve Tevrat'taki anlatının gerçekliğinin somut kanıtı.

İsrailli yetkililer de, Siloa Yazıtı'nı İsrail'in Kudüs üzerindeki hak iddiasını destekleyen bir kanıt olarak gösteriyor.

İsrail'in Siloam Yazıtı ile ilgili girişimleri

İsrail, ilk olarak 1996 yılında Kudüs'ün 3.000'inci yıl dönümü kutlamaları nedeniyle yazıtın İsrail Müzesi'ne ödünç olarak devredilmesi talebinde bulundu. Türkiye ise bu talebi reddetti.

2007 yılında, dönemin İsrail Başbakanı Şimon Peres'in İsrail’in 70. yıl dönümü kutlamalarında yazıtın halka açık sergilenebilmesi için dönemin Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’den ödünç verilmesini talep ettiği belirtildi.

İsrail gazetesi Times of Israel, Gül’ün olumlu cevap verdiği belirterek, 2007'deki Gazze savaşı nedeniyle iki ülke arasında yaşanan gerilimle İsrail'in girişiminin sonradan reddedildiğini aktardı.

2016 senesinde Türkiye ve İsrail arasında yürütülen müzakerelerde anlaşmaya varılmasıyla ikili ilişkilerde normalleşme dönemine girildi. Ancak bu olumlu hava, İsrail'in yazıtı alma çabalarına aynı şekilde yansımadı.

2017 yılında dönemin İsrail Kültür Bakanı Miri Regev, Türkiye’ye gezisi sırasında Gaziantep Belediye Başkanı Fatma Şahin’e, hayvanat bahçesi için iki fil karşılığında Siloam Yazıtı’nın takas etmeyi önerdi.

Regev'in Fatma Şahin ile yaptığı görüşmede çevirmenine, "Bir anlaşma yapacağız. Onlara filleri vereceğiz, onlar da bize [Yahuda Kralı] Hezekiya'nın yazıtını verecekler," dediği aktarıldı.

2022 yılında ise, İsrail basınında Türkiye’nin yazıtı İsrail’e iade etmeyi kabul ettiğine dair iddialar yer aldı. Zman Yisrael'e konuşan bir İsrailli yetkili, İsrail Cumhurbaşkanı İzak Herzog'un Ankara ziyareti sırasında yazıt karşılığında Osmanlı döneminden kalma eski bir şamdan teklif edildiğini iddia etti. Ancak bu iddialar yalanlandı.

Müzeler eski Genel Müdür Yardımcısı Yahya Coşkun, X hesabından yaptığı paylaşımda, 2022 yılında İsrailli yetkililerin yazıt ile ilgili kendisiyle doğrudan iletişime geçtiklerini belirtti.

Coşkun, İsrailli yetkililere Siloam Yazıtı'nın İstanbul Arkeoloji Müzeleri'ne 1883 tarihli kayıt belgesini gösterdiğini söyleyerek, "Osmanlı toprağı olan Kudüs'ten Osmanlı başkentine gelmiş ve İsrail diye bir devlet kurulmadan müzemize kaydedilmiş bir yazıtı ne hakla isteyebildiklerini sordum. O yazıt hâlâ bizde. Ebediyyen de müzemizde korunacak," dedi.