Van Gogh’un tablosu için The Met ve Yunan vakfına Nazi yağması davası

1930’larda Almanya’dan kaçan Yahudi bir çiftin mirasçıları, Naziler tarafından yağmalandığını öne sürdükleri bir Van Gogh tablosu nedeniyle New York’taki Metropolitan Sanat Müzesi (The Met) ile bir Yunan sanat vakfına dava açtı.

Met, Vincent van Gogh’un 1889 tarihli “Zeytin Toplama” ("Olive Picking") adlı yağlıboya tablosunu 1956’da 125 bin dolara (yaklaşık 108 bin euro) satın almış, 1972’de ise eseri bir Yunan iş insanına satmıştı.

İlk olarak New York Times tarafından haberleştirilen dava, Amerikan müzesinin "tablonun muhtemelen Naziler tarafından yağmalandığını bildiğini ya da bilmesi gerektiğini" savunuyor. İddianın arkasındaki mirasçılar şimdi tablonun iadesini ve tazminat talep ediyor.

Davacılar, tabloyu ilk kez 1935 yılında satın alan Münihli Alman çift Hedwig ve Frederick Stern'in torunları.

Stern'ler bir yıl sonra Yahudilere karşı artan Nazi zulmü nedeniyle altı çocuklarıyla birlikte Almanya'dan Amerika Birleşik Devletleri'ne kaçmak zorunda kaldılar.

Ancak dava, sanat eserini yanlarında götürmelerinin engellendiğini iddia ediyor. Bunun yerine Nazi yetkilileri tabloyu "Alman kültür varlığı" ilan etti.

Pazartesi günü Manhattan'daki bir federal bölge mahkemesinde açılan davaya göre, tablo 1938 yılında Stern'ler adına satıldı ancak Naziler kâra el koydu.

Tablo, İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından ABD'ye ulaşmış ve burada önde gelen bir işadamı ve hayırsever olan Vincent Astor tarafından satın alınarak Met'e satıldı.

New York'taki kurum tabloyu Yunanlı iş adamı Basil Goulandris ve eşi Elise'ye sattı. Tablo şu anda çiftin adını taşıyan vakıf tarafından işletilen Atina'daki bir müzede sergileniyor. Mahkeme belgelerine göre tablonun değeri 75 bin dolardan fazla.

Vakfın internet sitesinde, tablonun kökenine ayrılan bölümde 1924 ile 1948 yılları arasındaki sahiplik zinciri yer alıyor; ancak Stern ailesinden hiç söz edilmiyor.

Dava, 1972’deki satışın Metropolitan Müzesi’nin Avrupa tabloları küratörü Theodore Rousseau Jr. tarafından denetlendiğini ileri sürüyor. Dilekçede, “Rousseau aynı zamanda Nazi sanat yağması konusunda dünyanın önde gelen uzmanlarından biriydi” denilerek, “Ancak tablonun savaş sırasında Almanya’dan ya da Almanya içinde el değiştirdiğine dair kendisini veya Met’i temin etmek için hiçbir girişimde bulunmadı” ifadelerine yer veriliyor.

Davacılar, 2022’de Kaliforniya’da benzer bir dava açmış, ancak mahkeme yetki alanı dışında olduğu gerekçesiyle davayı reddetmişti.

Mirasçıların avukatları, yeni dava dilekçesinde “İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinden bu yana geçen on yıllar boyunca bu Nazi yağması tablo defalarca ve gizlice New York’ta ve New York üzerinden kaçırıldı, alındı ve satıldı,” dedi.

Met, eserin Stern ailesiyle bağlantısından haberdar olmadığını defalarca belirtti. Müzenin internet sitesinde ise şu ifadeye yer veriliyor: “Nazi rejimi tarafından gerçekleştirilen sistematik ve yaygın yağmalara cevaben, Nazi döneminde Alman işgali altındaki Avrupa’da el değiştiren eserlerin kökeni, Met için uzun süredir özel bir odak alanı olmuştur.”

Basile & Elise Goulandris Vakfı da tablonun geçmişine ilişkin bilgileri gizlediği yönündeki iddiaları reddederek, davanın kurumunu “karalamaya yönelik bir girişim” olduğunu savundu.